Με τις δημοσκοπήσεις να δίνουν προβάδισμα στο υπερσυντηρητικό PiS, η Πολωνία βαδίζει προς τις εκλογές της 15ης Οκτώβρη, που το καινούριο στοιχείο τους είναι η άνοδος της ακροδεξιάς Konfederacja η οποία δημοκοπικά βρίσκεται στην τρίτη θέση. Να σημειωθεί, ότι την ίδια ημέρα γίνεται και το δημοψήφισμα του μίσους που αποφάσισε η πολωνική κυβέρνηση, υποκινώντας το αντιμεταναστευτικό αίσθημα για να ενισχύσει την προσέλευση των ψηφοφόρων της στις εκλογές.
.jpg)
Πώς βλέπεις τα πράγματα μια εβδομάδα πριν από τις εκλογές;
Τα κύρια πολιτικά κόμματα κάνουν πολύ κυνικές και αρνητικές εκστρατείες, που προσφέρουν ελάχιστα θετικά στο εκλογικό σώμα. Στις εκλογές κυριαρχούν το κυβερνών PiS (Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης) και το KO (Συνασπισμός Πολιτών), το κύριο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, των οποίων ηγούνται ο Γιαρόσλαφ Κατσίνσκι και ο Ντόναλντ Τουσκ αντίστοιχα. Το PiS έχει σταθερό προβάδισμα σε όλη την προεκλογική περίοδο και είναι πιθανό να αναδειχθεί ως το μεγαλύτερο κόμμα στις εκλογές. Το KO κυριάρχησε στην αντιπολίτευση εναντίον του PiS, με τον μικρότερο κεντρώο Τρίτο Δρόμο και την Αριστερά να υποβιβάζονται ουσιαστικά ως παραρτήματα του KO σε αυτήν την προεκλογική εκστρατεία. Φαίνεται εξαιρετικά απίθανο κάποιο κόμμα να μπορέσει να σχηματίσει κυβέρνηση πλειοψηφίας. Εάν το PiS κερδίσει περισσότερες έδρες από το KO, τότε είναι πιθανό να επιδιώξει να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού με το ακροδεξιό κόμμα Konfederacja. Από την άλλη, το KO πιθανότατα θα προσπαθήσει να σχηματίσει έναν κυβερνητικό συνασπισμό με τον Τρίτο Δρόμο και την Αριστερά, αν και δεν είναι απίθανο να ζητήσει και την υποστήριξη της Konfederacja εάν χρειαστεί.
Πώς ερμηνεύεις το δημοσκοπικό προβάδισμα PiS; Πώς μπορεί το PiS να είναι συγχρόνως το κόμμα και των ελίτ και των «από κάτω»;
Το PiS δεν κερδίζει τόσο πολύ από την υποστήριξη της εργατικής τάξης, αλλά από τις αγροτικές περιοχές και τις μικρές και μεσαίες πόλεις. Κατάφερε να εδραιώσει την πολιτική του βάση σε αυτούς τους τομείς κάνοντας ορισμένες κοινωνικές μεταβιβάσεις μετά τη νίκη του στις εκλογές του 2015, όπως τα καθολικά επιδόματα τέκνων, αυξάνοντας τον κατώτατο μισθό και μειώνοντας την ηλικία συνταξιοδότησης. Ταυτόχρονα, δεν αμφισβήτησε τη δύναμη του μεγάλου κεφαλαίου, αθετώντας την προηγούμενη υπόσχεσή του να αυξήσει τη φορολογία στις μεγάλες εταιρείες και τις τράπεζες. Το PiS, μαζί με κάθε άλλο μεγάλο πολιτικό κόμμα στην Πολωνία, έχει υποστηρίξει τη στρατηγική του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία και την πολιτική αύξησης των στρατιωτικών δαπανών, οι οποίες φέτος έχουν φτάσει περίπου στο 4% του ΑΕΠ. Το μεγαλύτερο χάσμα εντός της άρχουσας τάξης είναι γύρω από τη στάση της κυβέρνησης απέναντι στη μεταρρύθμιση των θεσμών, όπως τα δικαστήρια και τα ΜΜΕ, και τις σχέσεις της με την ΕΕ και την Γερμανία. Αν και το PiS δεν ζητά ανοιχτά την αποχώρηση της χώρας από την ΕΕ, συχνά στρέφει τις επιθέσεις του ενάντια στην επιρροή της ΕΕ και της Γερμανίας στην Πολωνία. Αυτό αφορά θέματα όπως η αποδοχή των ποσοστώσεων της ΕΕ για τους πρόσφυγες και το γεγονός ότι αυτή παρακρατεί μέρος της χρηματοδότησης για τις δικαστικές μεταρρυθμίσεις. Η Πολωνία διεκδικεί αποζημιώσεις για ζημιές που προκλήθηκαν από την Γερμανία κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, για την υπεράσπιση των «παραδοσιακών οικογενειακών αξιών», κλπ. Τα τελευταία δύο χρόνια η οικονομική κατάσταση έχει επιδεινωθεί, εν μέρει λόγω της πανδημίας και των αρνητικών επιπτώσεων του πολέμου. Έχει γίνει πιο δύσκολο για το PiS να ικανοποιήσει οικονομικά τον πυρήνα του εκλογικού του σώματος, και ως εκ τούτου προσπαθεί να κινητοποιήσει το εκλογικό του σώμα σε θέματα όπως η επιρροή της Γερμανίας στην Πολωνία, το φύλο, οι πρόσφυγες κλπ. Αυτή είναι μια μορφή «πολιτιστικού εθνικισμού», όπου η κυβέρνηση δεν αμφισβητεί την εξουσία του διεθνούς κεφαλαίου και των μεγάλων εταιρειών στην οικονομική σφαίρα, αλλά επικεντρώνεται σε άλλα ζητήματα, μερικές φορές δημιουργώντας ψεύτικες, ή μεγαλοποιώντας, συγκρούσεις που διχάζουν την κοινωνία.
Πώς εξηγείς την άνοδο της ακροδεξιάς;
Η Konfederacja (Συνομοσπονδία) συνδυάζει τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό, για παράδειγμα την κατάργηση των φόρων, με τον εθνικισμό, τον ρατσισμό και τον αυταρχισμό. Έχει κερδίσει υποστήριξη λόγω του σκεπτικισμού της, αν και όχι της αντίθεσής της, στον πόλεμο της Ουκρανίας και της αυξανόμενης εχθρότητάς της προς τους ουκρανούς πρόσφυγες. Ενώ στην αρχή του πολέμου το 96% της κοινωνίας πίστευε ότι η Πολωνία έπρεπε να δεχθεί ουκρανούς πρόσφυγες, τον Σεπτέμβριο αυτό μειώθηκε στο 63%. Η Konfederacja υποστηρίζει ότι οι μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νέοι στην στέγαση οφείλονται στην εισροή προσφύγων και στη βοήθεια που τους παρέχεται από την κυβέρνηση. Παίρνει επίσης μια ακραία θέση με στόχο να εμποδιστούν και άλλοι πρόσφυγες να εισέλθουν στην Πολωνία μέσω των συνόρων με την Λευκορωσία, με ορισμένους πολιτικούς της Konfederacja να λένε ακόμη και ότι οι συνοριοφύλακες πρέπει να πυροβολήσουν. Η πολωνική κυβέρνηση επέβαλε προσωρινό εμπάργκο στις εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία μέσω της Πολωνίας, αφού οι αγρότες διαμαρτυρήθηκαν πρόσφατα και επέβαλαν, μαζί με την Ουγγαρία και τη Σλοβακία, περαιτέρω μονομερείς απαγορεύσεις μετά τη λήξη του προσωρινού εμπάργκο της ΕΕ αυτόν τον μήνα. Υπάρχουν αυξανόμενες διαφωνίες μεταξύ της Βαρσοβίας και του Κιέβου, με τον πολωνό πρωθυπουργό να λέει ότι η Πολωνία θα σταματήσει να στέλνει νέα όπλα στην Ουκρανία και την κυβέρνηση να ανακοινώνει ότι η οικονομική και κοινωνική στήριξη στους ουκρανούς πρόσφυγες δεν θα παραταθεί από τις αρχές του επόμενου έτους. Επίσης, υπάρχουν ιστορικά ζητήματα που συνεχίζουν να διχάζουν τις δύο χώρες, συμπεριλαμβανομένης των τιμών από την ουκρανική κυβέρνηση σε Ουκρανούς εθνικιστές που διέπραξαν φρικαλεότητες εναντίον Πολωνών και Εβραίων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου μαζί με τους Ναζί. Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης στην Πολωνία και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στα ανατολικά της σύνορα ωθούν την πολωνική πολιτική πιο δεξιά. Το PiS προσπαθεί να ανταγωνιστεί την Konfederacja σε ζητήματα όπως το προσφυγικό, και θα μπορούσε να σχηματίσει μια εξαιρετικά επικίνδυνη δεξιά κυβέρνηση συνασπισμού μαζί της. Ωστόσο, και το KO έχει μετακινηθεί προς τα δεξιά σε ζητήματα όπως το προσφυγικό, με τον Ντόναλντ Τουσκ να ισχυρίζεται ότι η κυβέρνηση του PiS έχει επιτρέψει την είσοδο πάρα πολλών μεταναστών από μουσουλμανικές χώρες και ότι εάν εκλεγεί η κυβέρνησή του θα βοηθήσει τη χώρα να «ανακτήσει τον έλεγχο των συνόρων της».
Ποιες προοπτικές βλέπεις για την Lewica (Αριστερά) σε αυτές τις εκλογές;
Είναι πολύ απίθανο να φτάσει στο 13% που κέρδισε στις εκλογές του 2019, και στις δημοσκοπήσεις βρίσκεται κάτω από το 10%. Η Αριστερά δεν μπόρεσε να αποστασιοποιηθεί επαρκώς από το ΚΟ και από την αντίληψη ότι η ψήφος σε αυτήν είναι μια ψήφος για το ΚΟ. Οι αριστερές σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές της, σε ζητήματα όπως η στέγαση, η υγειονομική περίθαλψη και οι αμβλώσεις δεν θεωρούνται αξιόπιστες, καθώς το πιο αισιόδοξο σενάριο που μπορούν να προσφέρουν είναι να γίνει η Αριστερά ένας μικρός παίκτης σε μια μελλοντική κυβέρνηση που θα κυριαρχείται από το ΚΟ. Επιπλέον, η Αριστερά έχει υιοθετήσει την ίδια μιλιταριστική προσέγγιση για την ενίσχυση του πολωνικού στρατού, και προχωρά περισσότερο από την κυβέρνηση στην υποστήριξη της μεταφοράς στρατιωτικού υλικού και όπλων στην Ουκρανία. Η Αριστερά μπορεί να ισχυρίζεται ότι θέλει να αυξήσει τις οικονομικές και κοινωνικές δαπάνες, αλλά δεν εξηγεί πώς θα το κάνει όταν ένα τόσο μεγάλο μέρος του κρατικού προϋπολογισμού κατευθύνεται στο στρατό.
Ποια είναι η γνώμη σου για το δημοψήφισμα, που πολλοί λένε ότι χρησιμοποιείται για να ενισχύσει όλους τους φόβους που εκμεταλλεύεται το PiS στην εκστρατεία του;
Τα ερωτήματα του δημοψηφίσματος αφορούν την ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων, την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης, την αποδοχή μεταναστών στο πλαίσιο του μηχανισμού μετεγκατάστασης της ΕΕ και το γκρέμισμα του τείχους που χτίστηκε στα σύνορα της Πολωνίας με τη Λευκορωσία. Για να είναι δεσμευτικό το δημοψήφισμα πρέπει η συμμετοχή να είναι πάνω από 50%. Δεδομένου ότι η συμμετοχή σε αυτές τις εκλογές είναι πιθανό να είναι χαμηλότερη από ότι σε προηγούμενες εκλογές, λόγω της έλλειψης θετικών προτάσεων από τα πολιτικά κόμματα, και με τα κόμματα της αντιπολίτευσης να ζητούν μποϊκοτάζ του δημοψηφίσματος, είναι απίθανο να συμμετέχει σε αυτό περισσότερο από το 50% του εκλογικού σώματος. Ο συνδυασμός ενός δημοψηφίσματος για αυτά τα πολύπλοκα και αμφιλεγόμενα θέματα με τις βουλευτικές εκλογές είναι μια κυνική κίνηση του PiS. Ωστόσο, υπάρχει ένα επιχείρημα ότι η Αριστερά θα πρέπει να δηλώσει τη θέση της για αυτές τις πολιτικές και να αποστασιοποιηθεί σαφώς από το ΚΟ σε θέματα όπως οι ιδιωτικοποιήσεις, οι συντάξεις, το προσφυγικό, και το τείχος στα σύνορα. Αποφάσισε να μην το κάνει, δηλώνοντας ότι το δημοψήφισμα είναι αντιδημοκρατικό. Επίσης, ορισμένοι αριστεροί πολιτικοί έχουν επιχειρηματολογήσει κατά της απομάκρυνσης του τείχους στα σύνορα Πολωνίας και Λευκορωσίας.
* Ο Γκάβιν Ρέι είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Κοζμίνσκι της Βαρσοβίας