Όλα δείχνουν ότι ο ακροδεξιός Χαβιέρ Μιλέι θα είναι, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, ο νικητής του πρώτου γύρου των αργεντίνικων εκλογών στις 22 Οκτωβρίου. Η Μαριστέλλα Σβάμπα, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Λα Πλάτα, μια από τις σημαντικότερες φωνές της αριστερής διανόησης στην Αργεντινή, μιλάει στην «Εποχή» για την εμφάνιση μιας ευρείας οργισμένης συντηρητικής αντίδρασης που ευνοεί τον λαϊκισμό, για τον κυβερνητικό υποψήφιο Σέρχιο Μάσα, και για την επόμενη ημέρα.
Πώς μπορούμε να κωδικοποιήσουμε την μεγάλη εικόνα μια εβδομάδα πριν από τις εκλογές;
Η κατάσταση είναι απελπιστική από οικονομικής άποψης, αφού ο πληθωρισμός είναι πολύ υψηλός, η φτώχεια συνεχίζει να αυξάνεται, και υπάρχει μια υποχώρηση του δολαρίου (φυγή από το δολάριο). Το σκάνδαλο που ήρθε στο φως πριν από μια εβδομάδα σχετικά με το πολυτελές ταξίδι ενός σημαντικού πολιτικού, του κιρχνεριστή Μαρτίν Ινσαουράλντε, φαίνεται να αποδεικνύει ότι ο Μιλέι έχει δίκιο στην κριτική του για την «πολιτική κάστα» μπροστά στην κοινωνία, και έχει αναδιαμορφώσει την γενική εικόνα υπέρ της πιθανότητας νίκης της ακροδεξιάς στον πρώτο γύρο.
Ποια είναι τα θέματα που κυριαρχούν στο δημόσιο προεκλογικό διάλογο;
Η κύρια συζήτηση διεξάγεται σχετικά με τις ανοησίες που υπόσχεται ο Μιλέι. Η υπόσχεσή του για δολαριοποίηση είναι, για πολλούς, η υπόσχεση της νομισματικής σταθερότητας, αλλά αυτό το σχέδιο έχει επικριθεί έντονα τόσο από ορθόδοξους όσο και από ετερόδοξους οικονομολόγους. Υπόσχεται επίσης να κλείσει την Κεντρική Τράπεζα και να ιδιωτικοποιήσει όλα όσα ανήκουν στο κράτος, ακόμη και την YPF, την πετρελαϊκή εταιρεία. Προσπαθεί να υποβαθμίσει τις ευθύνες των στρατιωτικών στη δικτατορία από εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και λέει ότι ήταν απλώς «υπερβολές», όπως ισχυρίστηκαν οι ίδιοι οι στρατιωτικοί, και υπόσχεται να βάλει τέλος στην πολιτική για το φύλο (σημ: στην σημερινή κυβέρνηση υπάρχει υπουργείο Γυναικών). Όσον αφορά τον υποψήφιο του κυβερνώντος κόμματος και υπουργό Οικονομίας Σέρχιο Μάσα, απέκτησε ξανά κάποια προβολή με μερικά προοδευτικά μέτρα, τα οποία όμως δεν ικανοποιούν τον πληθυσμό. Το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής και Απογραφής (INDEC) ανέφερε πριν από λίγες ημέρες ότι η φτώχεια στην Αργεντινή ήταν 40,1% το πρώτο εξάμηνο του 2023. Η κατάσταση είναι χειρότερη από το 2001. Υπάρχει ένας ισχυρός οργανωτικός κοινωνικός ιστός αλλά μια μικρή αντι-ηγεμονική δομή από τα κάτω που να έχει την ικανότητα να μας κάνει να ονειρευόμαστε ξανά, όπως το 2001, μια καλύτερη και διαφορετική κοινωνία, μέσα από οριζόντιες διαδικασίες όπου σήμερα θα έπρεπε αναγκαστικά να συνδέσουν την κοινωνική δικαιοσύνη με την περιβαλλοντική δικαιοσύνη, και τον σεβασμό της διαφορετικότητας και του φύλου με την αποκατάσταση των αυτόχθονων. Σήμερα η αντισυστημική αφήγηση έχει υιοθετηθεί από την δεξιά, όσο παράλογο και αν είναι αυτό. Μέχρι πριν λίγες ημέρες ο Μιλέι έκανε προεκλογική εκστρατεία με ένα αλυσοπρίονο!
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της βάσης του Μιλέι;
Γίνεται ήδη λόγος για έναν δεξιό λαϊκισμό από κατασκευή, έναν συνδυασμό αντιφατικών στοιχείων. Νομίζω ότι έχουμε την εμφάνιση ενός νέου κοινωνικού παράγοντα που υπάρχει εδώ και πολύ καιρό, καθώς η πανδημία προκάλεσε μεγάλο αριθμό θυμάτων και πόνο, ενώ βλέπουμε ένα αγωνιώδες πρεκαριάτο, οικονομικά υπερεκμεταλλευόμενο και πολιτικά κουρασμένο, που λέει ότι δεν χρωστάει τίποτα στο κράτος, αλλά αντίθετα απορρίπτοντας την «πολιτική κάστα» φαίνεται ότι θέλει να επιστρέψει στις αρχικές πηγές του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Είναι ένας ετερογενής κοινωνικός παράγοντας που προωθεί την αδιαφορία, ή και για κάποιους την παραίτηση, για τις θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας, σήμερα που θα έπρεπε να γιορτάζουμε τα 40 χρόνια αδιάκοπης θεσμικής ζωής. Μια δημοκρατία, ωστόσο, που δεν έγινε μονομιάς, αλλά οικοδομήθηκε συλλογικά και σε σύγκρουση για 40 χρόνια, χάρη στον αγώνα για την καταπολέμηση της ατιμωρησίας, ειδικά εναντίον εκείνων που διέπραξαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Είναι μια νέα κοινωνική δύναμη, η οποία καθοδηγείται από τον Μιλέι, που αρνείται ρητά και περήφανα «τις ηθικές αρχές του περονισμού», δηλαδή την αξία της κοινωνικής δικαιοσύνης. Και ας μην ξεχνάμε, ότι πίσω από αυτό υπάρχει μια οργισμένη συντηρητική αντίδραση, μια υπερβολική αντίδραση που δεν ανέχεται κανένα από τα θέματα του προοδευτισμού, ιδιαίτερα τον φεμινισμό, τα κοινωνικά προγράμματα, ακόμη και την υποστήριξη στις κοινωνικές επιστήμες, μεταξύ άλλων. Ο Μιλέι συγκεντρώνει όλες τις εκφράσεις άρνησης που μπορεί κανείς να φανταστεί: άρνηση της κλιματικής αλλαγής, απόρριψη των περιορισμών κατά τη διάρκεια της πανδημίας, άρνηση της κρατικής τρομοκρατίας, άρνηση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, άρνηση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους. Στις τάξεις του βρίσκονται ακόμη και άνθρωποι που πιστεύουν ότι η γη είναι επίπεδη.
Ποια είναι η στάση της αργεντίνικης αστικής τάξης απέναντί του;
Υπάρχει κάποια ανησυχία με τον Μιλέι, αφού το υπερφιλελεύθερο και ριζοσπαστικό πρόγραμμά του, καθώς και η συναισθηματική του αστάθεια, δεν βοηθούν. Νομίζω όμως, ότι αν κερδίσει η ακροδεξιά η δεξιά θα στηρίξει τον Μιλέι, ανοίγοντας τη δυνατότητα ενός συμφώνου διακυβέρνησης.
Η στασιμότητα που παρουσιάζει ο Σέρχιο Μάσα στις δημοσκοπήσεις θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτυπώνει και μια κοινωνική δυσαρέσκεια για την κυβέρνηση του Αλμπέρτο Φερνάντες;
Δεν κυβερνά πλέον ο Φερνάντες, αλλά ο Μάσα. Η εικόνα του προέδρου είναι πολύ υποβαθμισμένη. Οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι ο Φερνάντες δεν ήταν μόνο ένας αδύναμος πρόεδρος, αλλά και κάποιος που έκανε πολλά συμβολικά λάθη, όπως η φωτογραφία των γενεθλίων της συζύγου του με φίλους εν μέσω της πανδημίας, όταν ο ίδιος απειλούσε να τιμωρήσει αυτούς που δεν σεβάστηκαν τον εγκλεισμό. Πολλοί από αυτούς που σήμερα ακολουθούν τον Μιλέι ήταν ενάντια στον εγκλεισμό στη διάρκεια της πανδημίας. Πριν από ένα χρόνο ο Μάσα ανέλαβε τα ηνία του υπουργείου Οικονομίας, αλλά η οικονομική κατάσταση επιδεινώθηκε. Και τα σκάνδαλα διαφθοράς της κυβέρνησης, καθώς και η ανεύθυνη σιωπή της αντιπροέδρου Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ επηρεάζουν την υποψηφιότητα του Μάσα. Είναι πιθανό να παρακολουθούμε την παρακμή του κιρχνερισμού και την επακόλουθη αναδιοργάνωση του περονισμού από άλλες ηγεσίες.
Πώς βλέπεις την επόμενη ημέρα στην Αργεντινή μέσα σε αυτό το νέο τοπίο που φαίνεται να διαμορφώνεται;
Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Μιλέι κερδίζει στον πρώτο γύρο, μετά το σκάνδαλο Ινσαουράλντε. Έβλεπα έναν Αργεντινό standup κωμικό στο Instagram να λέει πόσο δύσκολο είναι να επιλέξεις σε αυτές τις εκλογές, γιατί το ερώτημα δεν είναι ποιον να ψηφίσουμε αλλά μάλλον το πως προτιμάμε να πεθάνουμε. Ο Μιλέι έχει ανοίξει το δρόμο που θα τον διευκολύνει να γίνει πρόεδρος. Αν δεν καταρρεύσει ψυχολογικά ή συναισθηματικά πριν την τελική ευθεία, όλα δείχνουν ότι θα τον έχουμε πρόεδρο. Η κυβέρνηση του Μιλέι δεν υπόσχεται έναν αργό θάνατο, αλλά μια μαζική καρδιακή προσβολή. Νομίζω ότι η προοπτική είναι πολύ ανατριχιαστική. Από την προοδευτική και πολιτική αριστερά, μέχρι τις φεμινίστριες και τους οικολόγους, δεν μπορέσαμε να δούμε το εύρος αυτού του μεγάλου μετασχηματισμού που συντελούνταν από τα κάτω, ιδιαίτερα ενισχυμένος από τις επιπτώσεις της πανδημίας, γιατί βασικά έχουμε εμμονή με το ρήγμα μεταξύ του κιρχνερισμού και του αντι-κιρχνερισμού, παγιδευμένοι σε μια φθαρμένη και ολοένα και πιο φτωχή πολιτική πόλωση, με όλες τις έννοιες, όχι μόνο πολιτικά αλλά και οικονομικά. Ο Μιλέι προσθέτει έτσι ένα ακόμη στρώμα δυστοπίας σε μια κοινωνία βυθισμένη σε πολυκρίση, και σε έναν πλανήτη που έχει ήδη πληγωθεί από την κατάρρευση. Η νίκη του θα επιτρέψει νέους δρόμους, και θα ανοίγει ένα σενάριο ισχυρής πολιτικο-πολιτιστικής οπισθοδρόμησης. Δεν θα είμαστε οι πρώτοι, υπάρχουν πολλά παραδείγματα στον κόσμο, και η Βραζιλία είναι το πιο κοντινό. Τα σημάδια του μπολσοναρισμού δεν έχουν φύγει ακόμη και μετά τον θρίαμβο του Λούλα. Αλλά πάνω από όλα, αυτό που φέρνει μαζί του ο Μιλέι μας αναγκάζει να αναρωτηθούμε, όχι μόνο για την σιωπηλή πλειοψηφία που εκπροσωπείται από αυτόν αλλά και για όλους τους συνυπεύθυνους για αυτήν τη δυστοπία που βρίσκεται σε εξέλιξη.