Ποίημα των κρατούμενων στις Φυλακές Κορυδαλλού,
αφιερωμένο στους φυλακισθέντες φοιτητές Νικήτα Λιοναράκη και Μιχάλη Σαμπατακάκη
(Ιούνιος 1972). ΙΑ ΕΚΠΑ /Αρχείο Ν. Λιοναράκη
Φωτογραφίες, εξώφυλλα περιοδικών, αποκόμματα εφημερίδων, αποσπάσματα επίσημων εγγράφων, προκηρύξεις και τρικ. Αποφάσεις του Πανεπιστημίου, διαταγές της χούντας, έγγραφα της Ασφάλειας, προσωπικά σημειώματα. Οι απολύσεις των καθηγητών, οι πρώτες συλλήψεις και οι παραπομπές στο Πειθαρχικό Συμβούλιο, οι κινηματογραφικές προβολές και οι θεατρικές παραστάσεις, οι μαζικές φοιτητικές συγκεντρώσεις, οι παράνομες αντιδικτατορικές οργανώσεις, οι συλλήψεις, οι αποπομπές από το Πανεπιστήμιο. Τεκμήρια μιας εποχής και ενός αγώνα που 50 χρόνια μετά εξακολουθεί ακόμη να εμπνέει αλλά και να ξύνει πληγές για εκείνα που κατακτήθηκαν αλλά και για όσα έμειναν ανεκπλήρωτα.
Γνωστοποίηση ποινής της φοιτήτριας Μαρίας Καλλέργη στον πατέρα της Σωκράτη (14-10-1970). Αρχείο Πρωτοκόλλου ΙΑ ΕΚΠΑ
Η έκθεση ιστορικών τεκμηρίων «Στ’ όνομα της Ελευθερίας: Η κατάληψη της Νομικής και το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα» που συνδιοργανώνουν η Κοσμητεία της Νομικής Σχολής και το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών αποτελεί έναν ελάχιστο φόρο τιμής στον αγώνα των φοιτητών και των φοιτητριών που αγωνίστηκαν ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία – έναν ελάχιστο φόρο τιμής σε μια από τις πιο φωτεινές στιγμές του ελληνικού φοιτητικού κινήματος.
50 χρόνια μετά τον Φεβρουάριο του 1973, η έκθεση επιχειρεί να σκιαγραφήσει την συνολική πορεία του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, καθώς η κατάληψη της Νομικής δεν υπήρξε ένα πυροτέχνημα αλλά αντίθετα κρίκος μιας μακράς αλυσίδας. Μιας μακράς αλυσίδας που ξεκινάει από τον αγώνα και τις πρώτες συλλήψεις των φοιτητών και των φοιτητριών που τόλμησαν να αντισταθούν στο πανίσχυρο καθεστώς αμέσως μετά την επιβολή του για να καταλήξει στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και την πτώση της χούντας. Μιας μακράς αλυσίδας που οι πρώτοι κρίκοι της βρίσκονται δεμένοι στον αγώνα για την παιδεία της δεκαετίας του ’60, στο 114, στα Ιουλιανά, ενώ οι τελευταίοι δίνουν τη σκυτάλη στο μεταπολιτευτικό φοιτητικό κίνημα και στον αγώνα για την αποχουντοποίηση στα Πανεπιστήμια. Σε αυτή την αλυσίδα η κατάληψη της Νομικής αποτελεί έναν κρίσιμο κρίκο. Το ξέσπασμά της ανέδειξε τη δυναμική του φοιτητικού κινήματος και κυρίως τη συμπαράσταση ενός σημαντικού μέρους της κοινής γνώμης, όπως αποτυπώθηκε και στις εκδηλώσεις του κόσμου γύρω από το κτίριο τις δυο μέρες της κατάληψης του Φεβρουαρίου. Η κατάληψη αποτέλεσε το κρίσιμο πέρασμα από τα φοιτητικά συντεχνιακά αιτήματα στον αγώνα για τη δημοκρατία και την ελευθερία και εν τέλει στη διεκδίκηση για την κατάλυση της δικτατορίας.
Η έκθεση χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στην επιβολή του στρατιωτικού καθεστώτος και στην πολιτική του στην ανώτατη εκπαίδευση, ενώ σκιαγραφεί τη δράση των πρώτων νεανικών αντιδικτατορικών οργανώσεων και τη διάλυσή τους από τα χτυπήματα των χουντικών διωκτικών μηχανισμών. Ανάμεσα στα μέλη τους, φοιτητές και φοιτήτριες από τις σχολές της πρωτεύουσας, όπως η Μαργαρίτα Γιαραλή που θρηνούμε τον θάνατό της, στέλεχος του Ρήγα Φεραίου και φοιτήτρια της Γεωπονικής Σχολής, ένα από τα κορίτσια εκείνα που υπέστησαν τα σκληρά βασανιστήρια και τον εγκλεισμό που τους επιφύλαξε η χούντα.
Χειρόγραφο σημείωμα του Στυλιανού Παττακού στο οποίο υπενθύμιζε στα μέλη της Συγκλήτου του ΕΚΠΑ το «καθήκον» τους
κατά τη διάρκεια της κατάληψης της Νομικής, όπως το εννοούσε ο ίδιος, άλλωστε,
με την αυτοπρόσωπη παρουσία του στις διαπραγματεύσεις με τους φοιτητές, (21-2-1973). Αρχείο Πρωτοκόλλου ΙΑ ΕΚΠΑ
Η δεύτερη ενότητα της έκθεσης συνδέεται με τους όρους δημιουργίας του φοιτητικού κινήματος της περιόδου 1971-1973: η «πολιτιστική άνοιξη» της εποχής, η δημιουργία της ΕΚΙΝ, οι εθνοτοπικοί σύλλογοι, ο αγώνας για δημοκρατική εκπροσώπηση στα διοικητικά συμβούλια των φοιτητικών συλλόγων. Η τρίτη είναι αφιερωμένη στην κατάληψη της Νομικής Σχολής, τον Φεβρουάριο του 1973, τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτήν αλλά και τον εγχώριο και διεθνή αντίκτυπό της. Τέλος, η τέταρτη ξεκινάει από τη δεύτερη ολιγόωρη κατάληψη της Νομικής, τον Μάρτιο του 1973, στέκεται στους σημαντικότερους σταθμούς του φοιτητικού κινήματος έως την εξέγερση του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του 1973, και τελικά την πτώση της χούντας και τη Μεταπολίτευση, το καλοκαίρι του 1974.
Η έκθεση εντάσσεται στις εκδηλώσεις που διοργανώνει αυτή τη χρονιά το Πανεπιστήμιο της Αθήνας τιμώντας το φοιτητικό αντιδικτατορικό κίνημα. Έχει προηγηθεί η εκδήλωση που έλαβε χώρα τον Φεβρουάριο του 2023 στα Προπύλαια, ενώ στην ίδια λογική εντάσσεται και το διήμερο νέων επιστημόνων που μελετούν τη δικτατορία και τον αντιδικτατορικό αγώνα και διεξήχθη στη Φιλοσοφική Σχολή την προηγούμενη Δευτέρα και την Τρίτη.
Η έκθεση στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στα τεκμήρια που διαθέτει το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου από τη συγκεκριμένη περίοδο και τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά, ενώ συνεισέφεραν σημαντικά και άλλοι αρχειακοί φορείς. Ένα μεγάλο μέρος της έκθεσης στηρίχτηκε επίσης σε υλικό που διέθεσαν στο Ιστορικό Αρχείο κάποιοι και κάποιες από τους πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες της εποχής. Η έκθεση φιλοξενείται στο φουαγιέ της Νομικής Σχολής, στην οδό Σόλωνος και είναι ανοιχτή στο κοινό κάθε μέρα από το πρωί ως και το απόγευμα. Θα παραμείνει στον ίδιο χώρο έως και το τέλος Δεκεμβρίου.
Μια έκθεση για τόσο πρόσφατα γεγονότα, με ισχυρές ακόμη τις μνήμες των ανθρώπων που τα έζησαν, είναι πάντα μια δύσκολη υπόθεση. Είναι μια δύσκολη υπόθεση να προσπαθήσεις να καταγράψεις ιστορίες που σημάδεψαν την πορεία όσων τις έζησαν, είναι μια ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό. Από την άλλη πλευρά, η διοργάνωση της έκθεσης εκεί που συνέβησαν τα γεγονότα δεν έχει μόνο μια εύλογα συγκινησιακή διάσταση. Η παρουσία της σε έναν χώρο που καθημερινά εκατοντάδες φοιτητές και φοιτήτριες περνάν ένα μεγάλο μέρος της μέρας τους αποτελεί μια προσπάθεια γνωριμίας με έναν ωραίον αγώνα για τη δημοκρατία και τη χειραφέτηση που μπορεί ακόμη να εμπνέει και να καθοδηγεί, με τις ιστορίες εκείνες των νέων ανθρώπων που δίδαξαν με τη στάση τους αξιοπρέπεια και μαχητικότητα.