Η συζήτησή μας με τον Ηλία Τσαουσάκη, σύμβουλο στρατηγικής και επικοινωνίας και πολιτικό επιστήμονα, επιχειρεί να αποτυπώσει την σημερινή εικόνα του πολιτικού συστήματος και να αναζητήσει τις συνθήκες στις οποίες θα αναπτυχθεί η πολιτική αντιπαράθεση. Αυτό φυσικά, απαιτεί και αντιπολίτευση. Όπως τονίζει: «στην πολιτική δεν υπάρχει κενό. Όταν υπάρχει δυσαρέσκεια, θα βρεθεί ο τρόπος να εκφραστεί. Ο χειμώνας θα είναι περίοδος μεγάλων ανακατατάξεων στην αντιπολίτευση και εκεί θα δούμε πώς και από ποιο πολιτικό υποκείμενο μπορεί να εκφραστεί η όποια δυσαρέσκεια προκύπτει.»
.jpg)
Έχει δημοσιευτεί μια σειρά δημοσκοπήσεων, τα ποιοτικά στοιχείων των οποίων σχηματοποιούν το πολιτικό σύστημα. Ποια η δική σου ανάλυση;
Η κυβέρνηση παρουσιάζει μια μεγάλη ανθεκτικότητα. Το είδαμε και στις αυτοδιοικητικές εκλογές αυτό και βέβαια δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι είμαστε μόλις τέσσερις μήνες μετά τις εκλογές και είναι λογικό να συμβαίνει. Το κρίσιμο στοιχείο, ωστόσο, είναι ότι δεν υπάρχει υποδοχέας να απορροφήσει την όποια δυσαρέσκεια δημιουργείται, λόγω του κατακερματισμού της αντιπολίτευσης, και αυτό συμβάλλει ακόμα περισσότερο στην κυριαρχία της ΝΔ. Μέχρι πρότινος μιλούσαμε για δύο κόμματα της αντιπολίτευσης, τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ, τώρα βλέπουμε να τριχοτομείται η εικόνα, με το ΚΚΕ να έχει κέρδη από αυτή την κρίση. Μένει να φανεί αν στο επόμενο διάστημα θα τα κεφαλαιοποιήσει ή είναι συγκυριακά. Σε αυτή τη περίοδο, όλο το ενδιαφέρον στρέφεται στον ΣΥΡΙΖΑ και πώς θα κινηθεί το αμέσως επόμενο διάστημα.
Η κοινωνική δυσαρέσκεια εξαερώνεται από τη στιγμή που δεν υπάρχει αντιπολίτευση να την εκφράσει ή θα βρει τρόπο να διοχετευθεί;
Στην πολιτική δεν υπάρχει κενό. Όταν υπάρχει δυσαρέσκεια, θα βρεθεί ο τρόπος να εκφραστεί. Ο χειμώνας θα είναι περίοδος μεγάλων ανακατατάξεων στην αντιπολίτευση και εκεί θα δούμε πώς και από ποιο πολιτικό υποκείμενο μπορεί να εκφραστεί η όποια δυσαρέσκεια προκύπτει.
Η ΝΔ την βλέπει, τη διαχειρίζεται ή την αγνοεί;
Όπως φάνηκε στα χρόνια της πανδημίας αλλά και από τις αλλεπάλληλες κρίσεις που πέρασε η προηγούμενη κυβέρνηση, η ΝΔ έχει έναν μηχανισμό αντίληψης των πραγμάτων που της επιτρέπει να κάνει πολλές διορθωτικές κινήσεις, ώστε να διαχειρίζεται τις κοινωνικές δυσαρέσκειες που προκύπτουν. Δεν είναι μόνο ένας επικοινωνιακός μηχανισμός που λειτουργεί όπως έχουμε συνηθίσει να ακούμε. Ασκεί πολιτική, παίρνει πρωτοβουλίες και αυτός ήταν ένας από τους λόγους που κατάφερε να ολοκληρώσει τη θητεία της και να μπορέσει να επανεκλεγεί.
Είπες ότι αναμένονται ανακατατάξεις στην αντιπολίτευση. Είναι η κρίση του ΣΥΡΙΖΑ που εκτιμάς ότι θα προκαλέσει ένα ντόμινο κινήσεων;
Όπως το 2012 υπήρξε ο μεγάλος σεισμός στο κομματικό σύστημα που αποδιοργάνωσε τον δικομματισμό, έτσι και το 2023 έχουμε ένα δεύτερο πολύ ισχυρό σεισμό, που φέρνει πολύ μεγάλη ρευστοποίηση στο χώρο της αντιπολίτευσης. Οι εσωκομματικές εκλογές του ΣΥΡΙΖΑ είναι ουσιαστικά ένας επακόλουθος μετασεισμός των διπλών εκλογών του 2023, είναι η συνέχεια της μεγάλης αναταραχής. Άρα η ρευστότητα όχι απλώς θα συνεχιστεί, αλλά θα ενταθεί. Διότι, από τη μια, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει μπει σε μια βαθιά κρίση και εξελίσσεται σε κάτι διαφορετικό από αυτό που γνωρίζαμε, από την άλλη, το ΠΑΣΟΚ δείχνει μέχρι στιγμής να έχει ένα άνω όριο που δεν φαίνεται να μπορεί να το διαπεράσει στην παρούσα φάση. Μένει να δούμε τι θα γίνει στο αμέσως επόμενο διάστημα.
Ας εστιάσουμε στον ΣΥΡΙΖΑ, αρχικά. Έχει βρεθεί σε μια βαθιά κρίση, με τον εσωκομματικό διάλογο να γίνεται δημόσια και με μια νέα ηγεσία που δεν φαίνεται να μπορεί να τον βγάλει από την περιδίνηση. Πώς έφτασε ως εδώ; Πρόκειται για μια συνέπεια των επιλογών του;
Η κρίση του ΣΥΡΙΖΑ ξεκινά από πολύ πιο παλιά. Απλώς κρυβόταν επιμελώς ή έμπαινε κάτω από το χαλί. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν εξήγησε ποτέ τι έγινε το 2015, δεν υπερασπίστηκε την κυβερνητική του πολιτική, ως όφειλε, στα σημεία που μπορούσε και –το βασικότερο- δεν κατάλαβε γιατί έχασε το 2019. Κατά την περίοδο 2019 – 2023 απομονώθηκε και έδειξε αδυναμία, όχι μόνο να παράξει συγκροτημένο αντιπολιτευτικό λόγο, αλλά κυρίως να κατανοήσει τα βαθύτερα αίτια της πτώσης του και να προχωρήσει στις απαιτούμενες στρατηγικές αλλαγές. Έχασε πολύτιμο χρόνο και αυτό το πλήρωσε βαριά. Υποτίμησε την κυβέρνηση της ΝΔ και κυριάρχησε η λανθασμένη θεωρία του «ώριμου φρούτου», δεν διάβασε τι σημαίνει η πανδημία και ποιες οι επιπτώσεις της στην κοινωνία και έτσι, φυσιολογικά, έφτασε στην ήττα. Κανείς, βέβαια, δεν περίμενε αυτό το ποσοστό, βλέπαμε όμως ότι ήταν ήδη σε βαθιά κρίση.
Ότι θα πάρει την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ κάποιος που δεν πρόλαβε να είναι μέλος του, το περίμενε κανείς;
Ούτε αυτό προφανώς τo περίμενε κανείς, αλλά τελικά είναι το σύμπτωμα. Η εκλογή ενός υποψήφιου που δεν είναι μέλος του κόμματος, που δεν τον γνωρίζει κανείς και σε έναν μήνα καταφέρνει να κερδίσει τις εσωκομματικές εκλογές ενός κόμματος της αριστεράς, πέρα από την παγκόσμια πρωτοτυπία, δείχνει το βάθος και το μέγεθος αυτής της κρίσης.
Ήταν νίκη μιας πολύ καλής καμπάνιας και η έμπνευση που βρήκαν στο πρόσωπο του Στ. Κασσελάκη οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ ή υπήρχε η ανάγκη για έναν νέο Μεσσία;
Μέσω και της επικοινωνίας, η οποία λειτούργησε ως επιταχυντής και είχε χαρακτήρα blitzkrieg (αστραπιαίου πολέμου), ο κόσμος που πήγε να ψηφίσει αναζήτησε έναν νέο Μεσσία. Λειτούργησε τιμωρητικά μετά από το σοκ της ήττας και τελικά έδωσε τη νίκη στον κ. Κασσελάκη. Ήταν, όμως, έτοιμο το υπέδαφος πολύ καιρό πριν για να εμφανιστεί μια υποψηφιότητα με αυτά τα χαρακτηριστικά, απλά κανείς δεν μπορούσε να το δει να έρχεται.
Για να ξεπεράσει ο ΣΥΡΙΖΑ την κρίση αυτή και να ανακάμψει, αν είναι δυνατό, η εκτίμηση είναι ότι θα μετεξελιχθεί σε κάτι άλλο; Ο Ηλ. Νικολακόπουλος έλεγε πάντα ότι ένα κόμμα της Αριστεράς για να κερδίζει χρειάζεται οργανώσεις. Οι οργανώσεις του κόμματος –με τον τρόπο που λειτουργούσαν, έστω και λειψά- έχουν μπει σε δεύτερη μοίρα και ο Στ. Κασσελάκης κάνει διαγραφές ιδρυτικών στελεχών από τα σόσιαλ μίντια, στο όνομα της «αδιαμεσολάβητης» επικοινωνίας του προέδρου με τους ψηφοφόρους.
Μιλάμε για μια μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ, που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια που θα καταλήξει. Αν ο αρχηγισμός είναι το μοντέλο το οποίο θα επιλέξει ο ΣΥΡΙΖΑ, κρατώντας την πολιτική σε δεύτερο πλάνο, δεν βλέπω να μπορεί εύκολα να επανακάμψει. Οι διαγραφές κινούνται σε μια λογική υποτιθέμενης ηγετικότητας, αλλά ουσιαστικά είναι ένα σπιράλ αυτοκαταστροφής. Αν ακρωτηριάζεις μέρος της ταυτότητας σου, τι μήνυμα στέλνεις; Τα λεγόμενα «βαρίδια» είναι πολιτικά υποκείμενα, εκφράζουν συγκεκριμένες πολιτικές, δεν είναι βαρονίες όπως είχαμε στη ΝΔ τη δεκαετία του 1970 και του 1980.
Με τη μετεξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ και την σμίκρυνση των ποσοστών του, ανοίγει ένας χώρος για έναν νέο φορέα, που θα θέτει την πολιτική στο προσκήνιο και θα προτάσσει τις ιδέες και τα αιτήματα της Αριστεράς;
Για να υπάρξει το καινούργιο, θα πρέπει να διατυπώσει ένα λόγο, ο οποίος δεν θα εκφράζεται ούτε από τον νέο ΣΥΡΙΖΑ, ούτε από το ΠΑΣΟΚ, ούτε από το ΚΚΕ. Πιστεύω όμως ότι χώρος υπάρχει, δεν μπορώ να εκτιμήσω το εύρος του, γιατί τα όρια αυτή τη στιγμή είναι ρευστά. Αν ο νέος ΣΥΡΙΖΑ προχωρήσει με την αποκοπή του από τις ιστορικές του ρίζες, είναι δεδομένο ότι ένας χώρος θα εκφραστεί μέσα από κάτι άλλο. Θα είναι νομοτελειακό.
Γιατί το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να κεφαλαιοποιήσει την κρίση της αντιπολίτευσης;
Αισθάνομαι ότι το ΠΑΣΟΚ ακόμα αναζητά το βηματισμό του. Είναι σε μια φάση μακράς μετεξέλιξης, έχει περάσει την κρίση της πασοκοποίησης που έφερε την απομείωσή του και ακόμα δεν έχει καταφέρει να βρει τα εργαλεία να επανασυνδεθεί με τις μεγάλες κοινωνικές ομάδες και τις ιστορικές αναφορές του, ώστε να τρυπήσει τη γυάλινη οροφή του.
Δεν φαίνεται να αλλάζει μέσα από την μετεξέλιξή του, ούτε ως προς τη δομή του ούτε ως προς το πώς ασκεί πολιτική. Παραμένει το ίδιο ΠΑΣΟΚ, με μικρότερη εμβέλεια.
Είναι σαν να γυρνάει γύρω από την ουρά του, σαν να αναζητά το επόμενο βήμα να προχωρήσει. Ένα από τα θετικά των βουλευτικών εκλογών για το ΠΑΣΟΚ είναι ότι αναδείχθηκαν κάποια νέα στελέχη. Ωστόσο, του λείπει αυτή τη στιγμή το στρατηγικό σχέδιο για να μπορέσει να προχωρήσει. Είναι μεγάλη η πρόκληση που έχει μπροστά του. Μένει να δούμε αν θα την αξιοποιήσει.
Αυτή η συζήτηση που έχει ανοίξει –τηλεοπτικά τουλάχιστον– για συμπόρευση του ΣΥΡΙΖΑ με το ΠΑΣΟΚ βοηθά κάποιο από τα δύο κόμματα;
Είναι πολύ πρόωρη μια τέτοια συζήτηση και δεν βοηθά κανέναν. Και οι δύο θα πρέπει να βρουν πρώτα την ταυτότητά τους και μετά να υπάρξουν, αν υπάρξουν, τέτοιες συζητήσεις. Πριν την τηλεόραση προηγούνται οι κοινωνικές διεργασίες.
Το ΚΚΕ στις ανακατατάξεις που γίνονται στο χώρο της Αριστεράς φαίνεται ότι έχει ανοίξει χαραμάδες εντός του να υποδεχθεί κάποιους από αυτούς που αποχωρούν. Είναι μια συγκυριακή διεύρυνση;
Το ΚΚΕ φαίνεται να κερδίζει από την κρίση του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν είμαι βέβαιος τελικά σε ποιο βαθμό θα μπορέσει να κεφαλαιοποιήσει όσους αποχωρούν. Προς το παρόν καταγράφονται δημοσκοπικά μετακινήσεις ψηφοφόρων, χρειάζεται η πολιτική υποδοχή, οι πολιτικές πρωτοβουλίες για να ανοίξουν οι πόροι του ΚΚΕ. Η μπάλα είναι στο δικό του γήπεδο.
Ο χώρος της ακροδεξιάς πώς διαμορφώνεται; Είδαμε να είναι αρκετά ενισχυμένη στις εθνικές εκλογές, κάτι που δεν καταγράφηκε στις αυτοδιοικητικές, όπου μάλιστα ο Η. Κασιδιάρης απέτυχε να αναδειχθεί σε ηγέτη αυτού του χώρου.
Από την περίοδο της πανδημίας βλέπαμε ότι υπάρχει η πρώτη ύλη που να προετοιμάζει την άνοδο της ακροδεξιάς. Αυτό αποτυπώθηκε στις εθνικές εκλογές. Η ακροδεξιά τριχοτομημένη, έχει μια διακριτότητα. Η Ελληνική Λύση, οι Σπαρτιάτες και η Νίκη έχουν διαφορές μεταξύ τους στο φάσμα της ακροδεξιάς. Η Νίκη έχει έναν ευσεβισμό και μια συντηρητική ατζέντα, έχοντας αναφορά σε μια Δεξιά της δεκαετίας του 1960. Οι Σπαρτιάτες είναι ένα μόρφωμα με πολύ καθαρές αναφορές στη Χρυσή Αυγή. Η Ελληνική Λύση καρπώθηκε τον πόλεμο στην Ουκρανία και πιθανά το αντιεμβολιαστικό ρεύμα. Αν υπήρχε η φυσική ηγεσία να ενοποιήσει αυτή την κατάσταση, η ακροδεξιά θα μπορούσε να δείξει μια μεγαλύτερη δυναμική. Ένα από τα θετικά των αυτοδιοικητικών εκλογών ήταν ότι ο Η. Κασιδιάρης δεν έδειξε τη δυναμική να βρεθεί σε αυτή τη θέση.
Τα νέα αυτά κόμματα φυλλοροούν πολύ γρήγορα και γίνεται αμφίβολο αν θα φτάσουν στο τέλος της θητείας του. Το είδαμε στη Νίκη, στους Σπαρτιάτες και στην Πλεύση Ελευθερίας, που δυσκολεύονται να σταθούν ως κοινοβουλευτικά κόμματα.
Την τελευταία δεκαετία εμφανίζονται κόμματα με ημερομηνία λήξης. Παράγονται από τη μεγάλη ρευστότητα του εκλογικού σώματος. Εμφανίζονται σε κάποιες εκλογές, κάνουν έναν μικρό κύκλο και εξαφανίζονται. Δεν μπορώ να προβλέψω την εξέλιξή τους, αλλά είναι σίγουρο ότι δεν έχουν συμπαγή χαρακτηριστικά. Με την ίδια ευκολία που μπαίνουν στη βουλή, με την ίδια ευκολία βγαίνουν.