Το φάντο, η μοίρα και το πεπρωμένο της Πορτογαλίας, κινδυνεύουν να αλλάξουν, παρά την αύξηση του κατώτατου μισθού στα 820 ευρώ που αποφάσισε η κυβέρνηση. Η παραίτηση του σοσιαλιστή πρωθυπουργού Αντόνιο Κόστα και η προσφυγή στις κάλπες στις 10 Μαρτίου του 2024 ανοίγουν το δρόμο για την επιστροφή της δεξιάς και πιθανώς για πρώτη φορά της ακροδεξιάς στη μεταδικτατορική Πορτογαλία, φέρνοντας στο προσκήνιο την αποτυχία της σοσιαλιστικής κυβέρνησης να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των ψηφοφόρων της και της προοδευτικής κοινωνίας, που εδώ και μήνες βγαίνει στους δρόμους διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας και ένα ισχυρότερο κοινωνικό κράτος για να αποφύγει την φτωχοποίηση και την περιθωριοποίηση. Η μονοκομματική κυβέρνηση του Κόστα, που απέρριψε οποιαδήποτε εξωτερική συνεργασία με τα δύο αριστερά κόμματα, κατέρρευσε από τη διαφθορά θυμίζοντας εν μέρει την πτώση του Ζοζέ Σόκρατες του 2011 όταν μεσούσης της οικονομικής κρίσης, των μνημονίων και της κοινωνικής σφαγής μεταξύ άλλων αγόραζε πολυτελές διαμέρισμα στο Παρίσι.
Η πολιτική κρίση
Ο δεξιός πρόεδρος της δημοκρατίας Μαρσέλο Ρεβέλο ντε Σόουσα μετά το τέλος της συνεδρίασης του κυρίως συντηρητικού 18μελούς Συμβουλίου του Κράτους ανακοίνωσε την Πέμπτη το βράδυ την απόφασή του να διαλύσει τη Βουλή στις αρχές Δεκεμβρίου για να προχωρήσει η χώρα στη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών στις 10 Μαρτίου, μετά την ψήφιση του προϋπολογισμού στις 29 Νοεμβρίου για «να διασφαλιστεί η οικονομική και κοινωνική σταθερότητα», εκτιμώντας ότι παρόλο που το Σοσιαλιστικό Κόμμα έχει την απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής θα βρισκόταν σε μεγάλη αδυναμία να κυβερνήσει με έναν άλλο πρωθυπουργό.
Στην πράξη ο δεξιός πρόεδρος της δημοκρατίας απέρριψε την πρόταση του Κόστα να αναλάβει την πρωθυπουργία ο Μάριο Σεντένο, ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Πορτογαλίας, πρώην υπουργός Οικονομικών και πρώην πρόεδρος του Eurogroup και καθηγητής Οικονομικών. «Νομίζω ότι η χώρα δεν άξιζε να κληθεί ξανά σε εκλογές. Με τόση αβεβαιότητα, την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση και πολέμους. Είμαι βέβαιος ότι ο καθηγητής Μάριο Σεντένο είχε όλες τις ικανότητες να αναλάβει πρωθυπουργός. Εμείς κάναμε την πρότασή μας. Η απόφαση είναι του προέδρου, αφού το Συμβούλιο του Κράτος δεν έλαβε μια απόφαση», τόνισε ο Κόστα. Η νέα κυβέρνηση που θα προκύψει αναμένεται να αναλάβει καθήκοντα μετά τα μέσα Απριλίου.
Συνέδριο Σοσιαλιστών
Ο πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος Κάρλος Σέζαρ ζήτησε από τον πρόεδρο της δημοκρατίας τη διεξαγωγή των εκλογών τον Μάρτιο για να δοθεί στο κόμμα του ο χρόνος για την εκλογή νέου γενικού γραμματέα που θα διεκδικήσει την πρωθυπουργία στις πρόωρες εκλογές. Αμέσως μετά την ανακοίνωση της απόφασης του προέδρου της δημοκρατίας συνεδρίασε η Πολιτική Επιτροπή του Σοσιαλιστικού Κόμματος που αποφάσισε τη διεξαγωγή έκτακτου συνεδρίου στις 6 – 7 Ιανουαρίου στη Λισαβόνα και την απευθείας εκλογή του νέου γενικού γραμματέα του κόμματος και των συνέδρων στις 15 -16 Δεκεμβρίου. Απορρίφθηκε η ιδέα του πρώην υπουργού Πέδρο Νούνο Σάντος για τη συμμετοχή των φίλων του κόμματος σε προκριματικές εκλογές για την εκλογή του νέου γραμματέα.
Οι πιο πιθανοί διάδοχοι του Κόστα φαίνεται να είναι ο υπουργός Εσωτερικής Διοίκησης Ζοσέ Λουίς Καρνέιρο και ο πρώην υπουργός Υποδομών Πέδρο Νούνο Σάντος, που παραιτήθηκε προ μηνών μαζί με την γενική γραμματέα του υπουργείου του Αλεχάνδρα ντε Ρέις όταν η τελευταία εισέπραξε αποζημίωση 500.000 ευρώ για να φύγει από την υπό ιδιωτικοποίηση πτωχευμένη αεροπορική εταιρεία TAP για να πάει στο υπουργείο Οικονομικών.
Αντιδράσεις των κομμάτων
Η συντονίστρια του Μπλόκου Μαριάνα Μορτάγκουα και ο γενικός γραμματέας του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΠΚΚ) Κάρλος Ραϊμούντο υποστήριξαν από την αρχή τη διεξαγωγή των εκλογών, κατανοώντας ότι υπάρχει ο κίνδυνος νίκης της δεξιάς και της ακροδεξιάς. Τα αριστερά και δημοκρατικά κόμματα, από το Μπλόκο της Αριστεράς, το ΠΚΚ, τους Πράσινους και το Livre, θα προτιμούσαν τη διεξαγωγή των εκλογών γρηγορότερα. Το Μπλόκο και το ΠΚΚ εστίασαν το ενδιαφέρον τους στις αυξήσεις των μισθών, την υπεράσπιση και ενίσχυση της δημόσιας Υγείας και Παιδείας και του Κοινωνικού Κράτους ασκώντας έντονη κριτική για τον προϋπολογισμό του Κόστα.
Το δεξιό PDS χαιρέτησε τη διεξαγωγή των εκλογών, οι δεξιοί της «Νεοφιλελεύθερης Πρωτοβουλίας» βλέπουν τις εκλογές ως ευκαιρία αλλαγής σελίδες για την χώρα, ενώ οι φασίστες του Chega δήλωσαν «έτοιμοι να κυβερνήσουν», «γιατί για κανένα δεξιό κόμμα δεν υπάρχουν δικαιολογίες για να μην σχηματιστεί μια δεξιά πλειοψηφία».
Οι αιτίες της παραίτησης Κόστα
Η ποινική έρευνα οδήγησε τις εισαγγελικές αρχές στην κατοικία του πρωθυπουργού για την πιθανή εμπλοκή του στις εξορύξεις λιθίου, την πράσινη ενέργεια για την παρασκευή υδρογόνου, μια επένδυση 1,5 δισ. για την παραγωγή 15.000 τόνων υδρογόνου το έτος, και την κατασκευή ενός data center, όλα στο Δήμο του Σίνες που ελέγχεται από σοσιαλιστή δήμαρχο, ο οποίος συνελήφθη. Οι αξιόποινες κατηγορίες αφορούν την «κακή χρήση κονδυλίων, την ενεργητική και παθητική δωροδοκία από πολιτικά πρόσωπα και την άσκηση επιρροής, με επιβαρυντικά στοιχεία την αδικαιολόγητη λήψη πλεονεκτημάτων σε ότι αφορά τον κάτοχο δημοσίου αξιώματος».
Ο Κόστα δεν κουράζεται να αρνείται ότι έχει διαπράξει «οποιαδήποτε παράνομη ή απαράδεκτη πράξη» και εξέφρασε την πλήρη προθυμία του να συνεργαστεί με τη δικαιοσύνη. Οι τρεις εισαγγελείς από την πλευρά τους υποστηρίζουν ότι υπάρχουν τουλάχιστον 20 τηλεφωνικές υποκλοπές που εμπλέκουν τον Κόστα στο σκάνδαλο για τις εξορύξεις λιθίου στο Μονταλέγκρε και τη Μποτίκας, την παραγωγή υδρογόνου στο Σίνες και την κατασκευή του data center επίσης στο Σίνες. Οι υποκλοπές πάντως που αφορούν τον Κόστα δεν είναι αποτέλεσμα άμεσης δράσης, αλλά γιατί μίλησε με κάποιον που ήταν υπό παρακολούθηση. Υπάρχει επίσης η υποψία ότι ο Αντόνιο Κόστα γνώριζε ότι τα τηλέφωνα ήταν υπό παρακολούθηση, παρόλο που το αρνήθηκε δημοσίως μετά τις αποκαλύψεις.
Πέντε από τα 42 άτομα που εμπλέκονται στην υπόθεση συνελήφθησαν και ανακρίθηκαν, μεταξύ των οποίων ο επικεφαλής του πρωθυπουργικού γραφείου Βίτορ Εσκάρια, στο γραφείο το οποίου βρέθηκαν και 75.800 ευρώ σε μετρητά, και ο δικηγόρος και φίλος του πρωθυπουργού Ντιόγκο Λακέρδα Ματσάδο, ενώ κατηγορίες απαγγέλθηκαν εναντίον του υπουργού Υποδομών Ζοάο Γκαλάμπα και του προέδρου της Πορτογαλικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος Νούνο Λακάστα. Συνολικά υπάρχουν 28 αξιόποινες εγκληματικές πράξεις για τα άτομα που εμπλέκονται στην «Επιχείρηση Επιρροής».
Η «Επιχείρηση Επιρροή» δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία. Μόνο τους τελευταίους δέκα μήνες παραιτήθηκαν 13 κυβερνητικά στελέχη, μεταξύ των οποίων και η υπουργός Υγείας Μάρτα Τεμίδο, ακολουθώντας το μπαράζ των παραιτήσεων εξαιτίας τις οικογενειοκρατίας και του νεποτισμού, με το αποκαλούμενο familygate, που είχε οδηγήσει το 2019 στα υψηλά κυβερνητικά αξιώματα 43 μέλη ορισμένων οικογενειών του Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Όλα αυτά συμβαίνουν κάτω από την επιτήρηση των Βρυξελλών με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να παρακολουθούν τις εξελίξεις και κυρίως τη διαδικασία ψήφισης του προϋπολογισμού, δηλώνοντας την πίστη τους στην πορτογαλική δικαιοσύνη.
Ο Δήμος του Μονταλέγκρε πάντως ξεκίνησε τις νομικές και δικαστικές διαδικασίες για να αποτρέψει την κατασκευή των ορυχείων, ενώ ανάλογη πορεία θα ακολουθήσει και το Μποτίκας, έχοντας από πίσω τους τις κοινωνίες των πολιτών που αντιστάθηκαν όλο αυτό το διάστημα στις εξορύξεις 5.000 τόνων λιθίου το χρόνο για την κατασκευή 500.000 μπαταριών αυτοκίνητου σε 14 χρόνια.
Αύξηση κατώτατου μισθού
Λίγο πριν από τη συνεδρία του Συμβουλίου του Κράτους το υπουργικό συμβούλιο με πρωτοβουλία του Κόστα επέσπευσε στην αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 60 ευρώ στα 821,83 ευρώ από την 1η Ιανουαρίου του 2024, με βάση τις συμφωνίες εργοδοτών και συνδικάτων, από τα 760 ευρώ που ήταν προηγούμενα ή κατά 7,9%, «τη μεγαλύτερη αύξηση του κατώτατου μισθού που πραγματοποιήθηκε ποτέ», όπως τόνισε ο Κόστα. Την ίδια στιγμή αποφασίστηκε η αύξηση των αποδοχών στο δημόσιο τομέα τουλάχιστον κατά 52 ευρώ το μήνα.
Το βοήθημα των 240 ευρώ σε 1 εκατ. οικογένειες και η αύξηση των συντάξεων δεν ήταν αρκετά για να περιορίσουν τη λαϊκή οργή για την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης, τις ανατιμήσεις εν μέσω δύο πολέμων και τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων και των νέων.
Κοινωνική κρίση
Ο Κόστα αναγκάστηκε να παραιτηθεί σε μια δύσκολη περίοδο για την πορτογαλική κοινωνία που ταλανίζεται από την αναποτελεσματική οικονομική του πολιτική, την οικονομική και ενεργειακή κρίση, τις ανατιμήσεις και τον πληθωρισμό και τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, ενώ ακόμη η οικονομία και η κοινωνία δεν έχουν συνέλθει από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Για το Μπλόκο και το Πορτογαλικό ΚΚ τα τελευταία χρόνια θυσιάζεται για άλλη μια φορά η μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία, ενώ ενισχύονται τα προνόμια των ισχυρών με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι κοινωνικές ανισότητες.
Έξι στα δέκα νοικοκυριά ή το 62% αντιμετωπίζουν προβλήματα για να πληρώσουν τα στεγαστικά δάνεια ή τα ενοίκιά τους, ενώ ένα στα οκτώ ή το 13% αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες για να διασφαλίσουν την κατοικία τους. Την ίδια στιγμή οι νέοι βρίσκονται εδώ και μήνες στους δρόμους ζητώντας αξιοπρεπείς και οικονομικές κατοικίες, ενώ μεγάλα τμήματα των εργαζομένων πραγματοποιούν διαδοχικές απεργίες ζητώντας ουσιαστικές αυξήσεις και τη στήριξη του Κοινωνικού Κράτους, με επικεφαλής του εργαζόμενους στην Παιδεία, την Υγεία και τις Μεταφορές.
Δημοσκοπήσεις
Το 67,8% των Πορτογάλων φαίνεται ότι προτιμούν την προσφυγή στις κάλπες, ενώ περίπου το 25% τη συνέχιση της θητείας της Βουλής με έναν άλλο σοσιαλιστή πρωθυπουργό, κυρίως από τους άνω των 55 ετών.
Ο Κόστα και το Σοσιαλιστικό Κόμμα βρίσκονταν σε ελεύθερη πτώση πριν την ανάδειξη του σκανδάλου εξαιτίας της οικονομικής και κοινωνικής τους πολιτικής και των αντιδράσεων της κοινωνίας. Στην τελευταία δημοσκόπηση πριν την παραίτηση του Κόστα τα δεξιά κόμματα έφθαναν στο 47,1% και τα προοδευτικά στο 40,6%, χωρίς αναγωγή.
Στις εκλογές που διεξήχθησαν στα τέλη του Ιανουαρίου του 2022 είχε ψηφίσει μόλις το 51,42% με το Σοσιαλιστικό Κόμμα να αποκτά την απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής με το 41,37%. Στην τελευταία δημοσκόπηση της 27ης Οκτωβρίου του Intercampus για λογαριασμό του Jornal de Negocios το Σοσιαλιστικό Κόμμα είχε είδη καταρρεύσει στο 25,2%, χάνοντας 16,17%, με τους αναλυτές να προεξοφλούν την περαιτέρω πτώση του.
Το δεξιό PDS ελπίζει να εκμεταλλευτεί την κατάσταση γιατί και αυτό μέχρι σήμερα ακολουθεί πτωτική πορεία με το 25,7%, σε σχέση με το 27,67% που είχε πάρει στις εκλογές του Ιανουαρίου του 2022.
Αντίθετα οι φασίστες του Chega εκτινάχθηκαν στο 11,5%, από το 7,18% των εκλογών, και η ακραία νεοφιλελεύθερη Φιλελεύθερη Πρωτοβουλία στο 8,3% από το 4,91% αντιστοίχως. Το δεξιό CDS-PP παραμένει στο 1,6% των εκλογών του Ιανουαρίου του 2022.
Στο προοδευτικό στρατόπεδο το Μπλόκο της Αριστεράς φθάνει στο 6,7%, από το 4,4% των εκλογών, το Πορτογαλικό ΚΚ διολισθαίνει οριακά στο 4,1%, από το 4,3% των εκλογών, το φιλοζωικό ΡΑΝ εκτινάσσεται στο 3,2% από το 1,58%, ενώ το Livre σημειώνει οριακή άνοδο στο 1,4% από το 1,28%.
Σημείωση: Φάντο στα πορτογαλικά είναι η μοίρα, το πεπρωμένο.