Τα ειδησεογραφικά σάιτς και οι τηλεοπτικές εκπομπές θυμήθηκαν, μετά από καιρό, την υπόθεση της Κιβωτού του Κόσμου την εβδομάδα που μας πέρασε. Δημοσίευμα ενημερωτικής ιστοσελίδας, όχι από τις πλέον γνωστές, ανέφερε ότι τόσο ο 16χρονος καταγγέλλων όσο και η μητέρα του απέσυραν τις αρχικές, επιβαρυντικές για τον πατέρα Αντώνιο, καταθέσεις τους και τις αντικατέστησαν με νέες, εντελώς αντίθετου περιεχομένου τις οποίες μάλιστα σφράγισαν και υπέγραψαν στα ΚΕΠ της Λάρισας.
Σχεδόν οι πάντες μίλησαν για «μεγάλα ανατροπή» στην υπόθεση ενώ ο Αντώνιος και η πρεσβυτέρα έσπευσαν, ως καλοί Χριστιανοί, να... συγχωρέσουν όσους αρχικά τους κατήγγειλαν αλλά «τώρα παραδέχθηκαν ότι είχαν πει ψέματα». Είχαν προηγηθεί ανάλογοι «πανηγυρισμοί» και στην υποδοχή της είδησης ότι ο Αντώνιος δεν είχε κριθεί προφυλακιστέος και ότι του επιβλήθηκαν μόνο τυπικοί περιοριστικοί όροι μέχρι τη διεξαγωγή της δίκης. «Η δικαίωση του πάτερ Αντώνιου» περνούσε πολύ συχνά από τα time line μας στα social media.
To παιχνίδι «χοντραίνει»
Φαίνεται ότι λίγο πριν διεξαχθεί η πρώτη δίκη που αφορά το κομμάτι των σωματικών τιμωριών των παιδιών (και όχι της σεξουαλικής κακοποίησης) κάποιοι παίζουν τα ρέστα τους με κινήσεις που εμπεριέχουν μεγάλο ποσοστό ρίσκου. Η φερόμενη ως ανάκληση κατάθεσης από τη μητέρα του 16χρονου καταγγέλλοντα διαψεύστηκε λίγες ώρες μετά τη δημοσιοποίηση της «είδησης» από την ίδια η οποία μάλιστα ισχυρίστηκε ότι πλαστογραφήθηκε τόσο η δική της υπογραφή όσο και η σφραγίδα του ΚΕΠ Λάρισας. Οι δικηγόροι της γυναίκας και του 16χρονου διαπίστωσαν πράγματι ότι υπήρχε πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ της υπογραφής που συνήθως χρησιμοποιεί η μάνα και αυτής που εμφανίζεται στο έγγραφο της νέας κατάθεσης («δεν χρειάζεται να είναι κανείς γραφολόγος για να το καταλάβει», όπως τονίστηκε σχετικά στην «Εποχή»). Όσο γράφονται αυτές οι γραμμές αναμένονταν οι σχετικές κινήσεις της Εισαγγελίας Λάρισας αλλά πιθανή απόφαση της μάνας του 16χρονου για κατάθεση μήνυσης για πλαστογραφία.
Γιατί η ανάκληση κατάθεσης ισχυροποιεί την αλήθεια του θύματος
Άσχετα όμως με το τι πραγματικά έγινε και με τον τρόπο που εμφανίστηκαν οι ανακλήσεις των αρχικών καταθέσεων, η επιστημονική εμπειρία και η σχετική βιβλιογραφία αποδεικνύουν ότι το φαινόμενο της ανάκλησης κατάθεσης στις υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων είναι ιδιαίτερα συχνό. Ήδη από τη δεκαετία του ’80 έχει αποδεχθεί ότι η ανάκληση αποτελεί το τελικό στάδιο της αποκάλυψης της θυματοποίησης. Σύγχρονες έρευνες επισημαίνουν παράλληλα ότι το θύμα ανακαλεί για μία σειρά από λόγους. Σύμφωνα με τον ειδικό στο πεδίο στη δικανική συνέντευξης (Summit) η ανάκληση αποτελεί το πέμπτο στάδιο της δυναμικής διαδικασίας αποκάλυψης.
Το γιατί συμβαίνει αυτό είναι μάλλον εύκολο να το εξηγήσει κανείς. Το βίωμα έντονων συναισθημάτων φόβου για το τι ακολουθήσει, η εκτόξευση απειλών από το θύτη, η ανασφάλεια για τα αντίποινα, το στίγμα, η διαπόμπευση αποτελούν συνήθεις λόγους. Ιδιαίτερα αν η πρώτη κατάθεση δεν έχει παρθεί κάτω από τις συνθήκες που προβλέπουν τα διεθνή πρωτόκολλα, το στρες για το παιδί-θύμα αυξάνεται ακόμα πιο πολύ.
Είναι πολύ φυσιολογικό για ένα παιδί να μην επιθυμεί να υποστούν την οποιαδήποτε συνέπεια άτομα του στενού του οικογενειακού περιβάλλοντος. Η πίεση, δε, που δημιουργείται σε τέτοιου είδους υποθέσεις, πολλές φορές και λόγω της δημοσιότητας είναι συχνά τέτοια που τα παιδιά δεν μπορούν να την διαχειριστούν, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει η απαραίτητη προστασία από τους κρατικούς φορείς.
Εν προκειμένω, μιλώντας για τη συγκεκριμένη υπόθεση, πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα στο γεγονός ότι ο 16χρονος, μετά την καταγγελία (η οποία, ευτυχώς, έγινε στο ειδικά διαμορφωμένο για τέτοιου είδους καταθέσεις Σπίτι του Παιδιού) εξακολουθεί να μένει στη δομή της Κιβωτού του Κόσμου στο Βόλο. Εκεί, παρά το γεγονός ότι η διοίκηση του Οργανισμού άλλαξε μετά τις καταιγιστικές αποκαλύψεις, το παιδί δεν σταμάτησε να δέχεται απειλές, κυρίως τηλεφωνικές έτσι ώστε να αλλάξει την κατάθεσή του. Για το γεγονός αυτό οι δικαστικές αρχές είναι ενήμερες καθώς καταγράφηκε, και όχι μόνο μία φορά, και ρεπορταζιακά. Μέσα λοιπόν σ' ένα τέτοιο περιβάλλον και με δεδομένη την ιδιαίτερη ευαλωτότητα της συγκεκριμένης οικογένειας καταλαβαίνει κανείς ότι η πίεση που φαίνεται ότι ασκήθηκε στο παιδί ήταν τεράστια.
Αν κάποιος δε σκεφτεί και το timing της ανάκλησης, το οποίο έρχεται σχεδόν ένα μήνα πριν τη διεξαγωγή της πρώτης δίκης (11 Δεκεμβρίου εξ αναβολής) και πριν την απόφαση του δικαστικού συμβουλίου για το κυρίως μέρος της υπόθεσης που αφορά τη σεξουαλική κακοποίηση, μπορεί να υποθέσει ότι δεν έχει να κάνει με τυχαίες κινήσεις.
Τα θύματα δεν προστατεύονται
Ανεξάρτητα από την κατάληξη που θα έχει η υπόθεση της Κιβωτού, έγινε για ακόμα μία φορά απολύτως σαφές ότι τα παιδιά-θύματα που βρίσκουν το κουράγιο και τη δύναμη να καταγγείλουν δεν προστατεύονται επαρκώς από την ελληνική πολιτεία αν και σχετικό θεσμικό πλαίσιο υπάρχει. Ο 16χρονος, όπως είπαμε, εξακολουθεί να διαμένει στη δομή του Βόλου ενώ αναμφίβολα θα έπρεπε να έχει απομακρυνθεί από αυτή, μετά τη σοβαρή καταγγελία του. Η 12χρονη της υπόθεσης του Κολωνού (υπόθεση που τείνει να ξεχαστεί) έχει πέσει πολλές φορές θύμα απειλών, ακόμα μέσα και στο σπίτι στο οποίο διαμένει ενώ δεν κατέθεσε ποτέ στο Σπίτι του Παιδιού αλλά στη ΓΑΔΑ (και μάλιστα πολλές φορές).
Ο νομοθέτης και τα διεθνή πρωτόκολλα έχουν φροντίσει έτσι ώστε τα παιδιά που μπαίνουν στη δίνη τόσο σημαντικών και επώδυνων, για τα ίδια, αποκαλύψεων, να προστατεύονται απολύτως. Η ελληνική πολιτεία όμως δείχνει μία χαρακτηριστική αδυναμία να εφαρμόσει όσα προβλέπονται. Την ίδια ώρα πολλοί από τους έλληνες δικαστές που καλούνται να χειριστούν τέτοιου είδους υποθέσεις παρουσιάζουν έλλειμμα τεχνογνωσίας το οποίο πολλές φορές οδηγεί σε λαθεμένους χειρισμούς και αποφάσεις.
Σε κάθε περίπτωση, τα παιδιά-θύματα μένουν απολύτως εκτεθειμένα σε απειλές, εκβιασμούς και πάσης φύσεως μεθοδεύσεις με ότι αυτό συνεπάγεται για την ασφάλεια και την ψυχολογία τους. Η Ελλάδα έχει πάρα πολλά χιλιόμετρα ακόμα να διανύσει έτσι ώστε ανήλικοι που εκμυστηρεύονται με πολύ κόπο τις οδυνηρές εμπειρίες τους να νιώσουν στοιχειώδη ασφάλεια μετά την καταγγελία τους.
Συνήγορος του Πολίτη: Σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών
Το πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη, η συντάκτρια του οποίου θα είναι η πρώτη που θα καταθέσει όταν ξεκινήσει η δίκη για τις σωματικές τιμωρίες, ανέδειξε σωρεία προβλημάτων στις δομές της Κιβωτού του Κόσμου, με σοβαρές και συνεχείς παραβιάσεις δικαιωμάτων των παιδιών που φιλοξενούνταν σε αυτές. Ειδικότερα διαπιστώθηκαν αυθαίρετες και επιζήμιες πρακτικές για τα παιδιά, αποσιώπηση περιστατικών κακοποίησης, υποστελέχωση των δομών φιλοξενίας, απομάκρυνση από το σχολείο ως μορφή τιμωρίας, αποκλεισμός από την επικοινωνία με την οικογένεια των παιδιών, απουσία κοινωνικής ζωής ως μορφή πειθαρχίας, απαγόρευση συμμετοχής των παιδιών στον τρόπο λειτουργίας των δομών, σωματικές τιμωρίες, συνεχή αλλαγή περιβάλλοντος, κ.λπ. Στα συμπεράσματα του πορίσματος υπογραμμίζεται ότι η έρευνα «ανέδειξε σωρεία προβλημάτων στη λειτουργία της Κιβωτού του Κόσμου με σοβαρές συνακόλουθες παραβιάσεις δικαιωμάτων των παιδιών (…) Ο ιδρυτής της Κιβωτού του Κόσμου, π. Αντώνιος, μολονότι δεν συμμετείχε στο ΔΣ, είχε πρωταρχικό ρόλο στη λειτουργία της οργάνωσης και στη λήψη αποφάσεων σε όλους τους τομείς (…) Το μοντέλο λειτουργίας της οργάνωσης, το οποίο βασιζόταν στην κρίση και τις απόψεις του για τη διαπαιδαγώγηση και εν γένει μεταχείριση των παιδιών, όπως διαφάνηκε από την έρευνα, δεν επιδεχόταν κριτικής ή αμφισβήτησης και εφαρμοζόταν σε όλα τα παραρτήματα, υπό την εποπτεία μιας ομάδας στενών συνεργατών του, κάποιοι εκ των οποίων συμμετείχαν και στην διοίκηση. Παράλληλα, το κύρος και η ευρεία κοινωνική αποδοχή που περιέβαλε τη δημόσια εικόνα του είχαν καταστήσει την “Κιβωτό του Κόσμου” ουσιαστικά υπεράνω κριτικής ή ελέγχου από τους αρμόδιους φορείς της πολιτείας.» Η ανεξάρτητη αρχή διαπιστώνει «ένα ιδιότυπο και αυθαίρετο σύστημα κανόνων εμπνεύσεων του ιδρυτή της, το οποίο δεν επιδεχόταν αμφισβήτησης, μολονότι παράβλεπε τα σύγχρονα δεδομένα και αντιλήψεις για την ανατροφή και τις ανάγκες των παιδιών, αλλά και τις προβλέψεις της νομοθεσίας σχετικά με τα δικαιώματά τους».
Δεν είναι πια μόνο η φωνή των όποιων παιδιών μίλησαν που ακούγεται αλλά και των φορέων που άσκησαν επιτέλους έλεγχο.