Ενώ ο Κρέιν περίμενε στο Τζάκσονβιλ της Φλόριντα για να πάει στην Κούβα, συνάντησε την πολεμική ανταποκρίτρια Κόρα Τέιλορ, με την οποία ξεκίνησε διά βίου σχέση.
Paul Auster «Φλεγόμενο αγόρι», μετάφραση: Ιωάννα Ηλιάδη, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2023
Πώς γράφει ένας σημερινός συγγραφέας για έναν κατά πολύ παλαιότερο ομότεχνό του; Κι αν πρόκειται για βιογραφία, όπως είναι το Φλεγόμενο αγόρι του Πολ Όστερ για τον Στίβεν Κρέιν, που έχει ευτυχήσει μεταφραστικά στα επιδέξια χέρια της Ιωάννας Ηλιάδη, με ποιον τρόπο θα διεισδύσει ο βιογράφος στην εποχή του βιογραφούμενου και πώς θα ανακαλύψει ή πώς θα αναδείξει τα μυστικά της γραφής του, ενοφθαλμίζοντας τα στοιχεία τους στο πεζογραφικό και στο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον του φθίνοντος δέκατου ένατου αιώνα;
Ο Κρέιν δεν πρόλαβε να ζήσει παραπάνω από είκοσι εννιά χρόνια (1871-1900), αλλά ο βίος και η τέχνη του αποδείχθηκαν συναρπαστικά. Διακρίθηκε στις πολεμικές ανταποκρίσεις και στο κοινωνικό ρεπορτάζ και έγραφε, όσο πρόλαβε να ζήσει, τα πάντα: ποιήματα, διηγήματα, μικρές ή μεγαλύτερες ιστορίες και μυθιστορήματα. Ο Όστερ ξετυλίγει συστηματικά τις μόλις τρεις δεκαετίες της ζωής του, βασισμένος σε εξαντλητική έρευνα των πρωτογενών και των δευτερογενών πηγών, αλλά νιώθει πως εκτός από πεζογράφος, που καλείται να εμφυσήσει πνοή σε ένα τόσο πρόωρα χαμένο πρόσωπο, πλέκοντας σε έναν οιονεί μυθιστορηματικό ιστό τις περιπλανήσεις του Κρέιν (από τις ΗΠΑ των γουέστερν μέχρι την Ελλάδα, την Αγγλία και τη Γερμανία), χρειάζεται να αναλάβει και ρόλο κριτικού ερμηνευτή του έργου του.
Υπό αυτή την έννοια, ο Όστερ ανιχνεύει στα μυθιστορήματα και στις ιστορίες του Κρέιν τη μόνιμη ευελιξία τους να αποσπώνται από το γενικό πλάνο της αναπαραστατικής τους εικόνας, προκειμένου να φέρουν σε πρώτη γραμμή μια ιδιαιτέρως εστιασμένη λεπτομέρεια, τροφοδοτώντας εκ παραλλήλου τη δύναμη της γλώσσας τους: γλώσσα που επιζητεί να καταγράψει (ή μάλλον να υποδυθεί) τόσο τις ενστικτώδεις αντιδράσεις του υποκειμένου απέναντι στις πιέσεις τις οποίες δέχεται (και προκαλεί) ο περίγυρός του όσο και την ετοιμότητα του περίγυρου να ξεχυθεί και να απλωθεί στον εσωτερικό οργανισμό της. Χωρίς να το ομολογεί, ο Όστερ περιγράφει τον Κρέιν, ταυτισμένος με τους σύγχρονους κριτικούς, ως πρόδρομο του αμερικανικού νατουραλισμού και ιμπρεσιονισμού και ως πρωτοπόρο της αμερικανικής πεζογραφίας, ο οποίος αφού θριάμβευσε κατά τη δεκαετία του 1890, άρχισε μετά τον θάνατό του να υποχωρεί και να χάνεται, για να επανέλθει αργότερα ως ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στην ιστορία της γραμματείας των ΗΠΑ, ήδη από τα μαθητικά χρόνια του Όστερ. Θα βρούμε ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα του Κρέιν τη σκληρή, ωμή και απεγνωσμένη ηρωίδα του Μάγκι: Ένα κορίτσι του δρόμου, την αγωνιώδη εξιστόρηση του Βάρκα στο πέλαγος, Το μπλε ξενοδοχείο και, πάνω απ’ όλα, το Κόκκινο παράσημο της ανδρείας (κρατώ για τον τίτλο τη μεταφραστική εκδοχή της Κατερίνας Σχινά), που αποτελεί σήμα κατατεθέν για την παραγωγή του. Δεν παραπέμπει τυχαία ο Όστερ στον Τζόζεφ Κόνραντ, στον Φορντ Μάντοξ Φορντ, στον Χ. Τζ. Γουέλς και στον Χένρι Τζέιμς, που ήταν συγκαιρινοί του Κρέιν και πρόλαβαν να δουν το συγγραφικό τους έργο να γραπώνεται από τον ιστορικό του χρόνο και λίγο-πολύ να ολοκληρώνεται. Από τη μεριά του, ο τελευταίος θα σπεύσει και θα προλάβει να γράψει και για τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, τον οποίο κάλυψε ως πολεμικός ανταποκριτής.
Ναυαγός και πολεμικός ανταποκριτής
Βήμα το βήμα, ο Όστερ χτίζει το μυθιστόρημα της καθημερινότητας μα και των προσωπικών επιλογών ή και του εσωτερικού κόσμου του Κρέιν, ιδίως όταν τον σκοτεινιάζουν τα οικονομικά ζητήματα ή τον βαραίνουν οι συγγραφικές αποτυχίες. Όντας το ένατο επιζών παιδί της προτεσταντικής του οικογένειας, ο Κρέιν άρχισε να γράφει σε ηλικία τεσσάρων ετών, δημοσιεύοντας άρθρα από τα δεκαέξι του. Έχοντας μικρό ενδιαφέρον για πανεπιστημιακές σπουδές, έφυγε από το κολέγιο το 1891 για να εργαστεί ως δημοσιογράφος και συγγραφέας. Το 1895 κέρδισε διεθνή αναγνώριση για το προειρημένο μυθιστόρημά του «Κόκκινο παράσημο της ανδρείας», που γράφτηκε χωρίς ο ίδιος να διαθέτει την παραμικρή πολεμική εμπειρία από τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο στον οποίο και αναφέρεται το βιβλίο. Το 1896 ενεπλάκη σε σκάνδαλο, πηγαίνοντας ως μάρτυρας υπεράσπισης μιας πόρνης.
Ταξίδεψε, επίσης, ο Κρέιν στο Μεξικό και επισκέφθηκε την Κούβα ως πολεμικός ανταποκριτής και πάλι. Ενώ περίμενε στο Τζάκσονβιλ της Φλόριντα για να πάει στην Κούβα, συνάντησε την Κόρα Τέιλορ, με την οποία ξεκίνησε διά βίου σχέση. Εν πλω προς την Κούβα, το σκάφος βυθίστηκε στα ανοικτά των ακτών της Φλόριντα, αφήνοντας τον Κρέιν μαζί με άλλους ανεμοδαρμένους για πάνω από μία ημέρα σε βάρκα. Τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ο Κρέιν θα τον καλύψει συντροφιά με την Κόρα, που έχει έτσι κι αλλιώς αναγνωριστεί ως η πρώτη πολεμική ανταποκρίτρια. Αντιμετωπίζοντας σημαντικές οικονομικές δυσκολίες και ακόμα πιο σοβαρά προβλήματα υγείας, ο Κρέιν πέθανε από φυματίωση σε σανατόριο της Γερμανίας.
Μυθιστοριοποιημένη βιογραφία
Ο Όστερ θα συνδέσει όλους τους σταθμούς ζωής και τις περιπέτειες του Κρέιν, είτε στην αμερικανική ήπειρο είτε ανά την υφήλιο, με τα ήδη μνημονευμένα ή και με πολλά άλλα έργα του. Κι αυτό αποφεύγοντας εκ πεποιθήσεως να προσδώσει στα έργα βιογραφική διάσταση και σημασία. Εκείνο που υποδεικνύει ο Όστερ είναι ο τρόπος με τον οποίο η ατομική εμπειρία και το ψυχικό αποτύπωμα του καθημερινού βιώματος διαθλώνται στο εσωτερικό του λογοτεχνικού κειμένου, αποκτώντας εν κατακλείδι αγνώριστη αυτονομία, που συνιστά και το ύψιστο καλλιτεχνικό ζητούμενο. Έτσι, αντί για τον δημοφιλή βιογραφισμό από τον οποίο πάσχουν πολλές συγγραφικές βιογραφίες με την αναγωγή των βιοτικών δεδομένων σε πυξίδα κατανόησης του έργου, έχουμε μια βιογραφία που επιλέγει να αναγορεύσει το έργο σε πυξίδα για την κατανόηση του βίου.
Πρόκειται, παρόλα αυτά, όπως έχουμε κιόλας διαπιστώσει, για έναν μυθιστοριοποιημένο συγγραφικό βίο, όπου ο πρωταγωνιστικός ρόλος δεν ανατίθεται στα γεγονότα, αλλά στις αντανακλάσεις τους σε ποικίλες πτυχές, εκδοχές και εκφάνσεις του λογοτεχνικού έργου. Και κοιτάζοντας προς αυτή την κατεύθυνση το βιβλίο του Όστερ, θα καταλάβουμε εντελέστερα και τον λόγο για τον οποίο ο ίδιος επωμίστηκε ως μυθιστοριογράφος τη δουλειά του βιογράφου. Επειδή το μυθιστόρημα του Πολ Όστερ καταλήγει να συνθέσει (και αυτό ακριβώς εγγυάται την αξιοπιστία του) το ψυχικό υπόστρωμα του Στίβεν Κρέιν όπως γεννιέται κατά τη διαδικασία σχηματισμού των λογοτεχνικών του κειμένων. Ο Όστερ απεικονίζει τον εκφραστικό μεταβολισμό του τρόμου του ναυαγίου, των τραυμάτων της φτώχιας και των οικονομικών πληγμάτων των παραμερισμένων κοινωνικών τάξεων (όπως τα γνώρισε ο Κρέιν μέσα από το κοινωνικό ρεπορτάζ). Ας συμπληρώσουμε την ολοκλήρωση του μεταβολισμού με τα δεδομένα της φρίκης του ελληνοτουρκικού πολέμου, μα και της αναπόλησης της μυθικής αμερικανικής Δύσης.