Η αύξηση του κόστους ζωής φαίνεται να οδηγεί σε μια αύξηση της δυσπιστίας προς την κυβέρνηση του Βούτσιτς που δεν έχει παρατηρηθεί την τελευταία δεκαετία, λέει στην «Εποχή» ο πολιτικός επιστήμονας Ντέγιαν Μπούρσατς, μιλώντας για τις εκλογές της 17ης Δεκεμβρίου στη Σερβία. Παράλληλα, αναφέρεται στην αδύναμη εικόνα που παρουσιάζει η αντιπολίτευση, στα στηρίγματα του σέρβου προέδρου, και στα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση.
Πώς βλέπεις τα πράγματα πηγαίνοντας προς τις εκλογές;
Αυτές οι εκλογές είναι πραγματικά έκτακτες. Ο Βούτσιτς και το κόμμα του αναγκάστηκαν να τις ανακοινώσουν νωρίς τόσο λόγω της εσωτερικής όσο και της διεθνούς πίεσης, ιδιαίτερα μετά το ένοπλο επεισόδιο στο χωριό Μπάνισκα στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο (σημ: αναφέρεται στο περιστατικό που έγινε στις 24 Σεπτεμβρίου, όταν μια παραστρατιωτική σερβική ομάδα μπήκε στο Μπάνισκα με σκοπό, σύμφωνα με την κυβέρνηση του Κοσσυφοπέδιου, να προσαρτήσει το βόρειο τμήμα του, ένα περιστατικό που άφησε τέσσερις νεκρούς). Φαίνεται ότι ο Βούτσιτς χρησιμοποιεί τις εκλογές ως βαλβίδα εκτόνωσης της πίεσης σε πολλαπλά μέτωπα: εκτρέπει την προσοχή των πολιτών, αξιοποιεί τη διεθνή κοινότητα, κυρίως τις δυτικές χώρες, και τελικά αποφεύγει την κριτική από την αντιπολίτευση. Αν και κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η προεκλογική εκστρατεία παρέχει την τέλεια ευκαιρία στην αντιπολίτευση να ασκήσει κριτική με την πλατφόρμα της, στην πραγματικότητα, τα κόμματα της αντιπολίτευσης αντιμετωπίζουν οργανωτικά ζητήματα και προβλήματα οικοδόμησης συνασπισμών κάθε φορά που προκηρύσσονται εκλογές, αφήνοντας στο κυβερνών κόμμα να πάρει κάποια ανάσα. Συγκεκριμένα, το κυβερνών Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα (SNS) λειτουργεί ως μια καλολαδωμένη εκλογική μηχανή, ικανή να εξασφαλίσει μια εύκολη νίκη και έτσι να εδραιώσει νέα νομιμοποίηση κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου κρίσης. Γιατί πέρα από το ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου η Σερβία αντιμετωπίζει και άλλα προβλήματα, όπως τη σημαντική αύξηση του κόστους ζωής σε συνδυασμό με τα πολλά σκάνδαλα διαφθοράς. Νωρίτερα φέτος, οι πυροβολισμοί σε ένα σχολείο συγκλόνισαν τη χώρα, οδηγώντας σε εκτεταμένες διαδηλώσεις στο Βελιγράδι και αλλού.
Ποιοι είναι οι πυλώνες της κυριαρχίας του Βούτσιτς;
Υπάρχει ένα σημαντικό μπλοκ ψηφοφόρων που περιλαμβάνει τους πρώην ηττημένους της μετάβασης, είναι οι άνθρωποι που αντιμετώπισαν δυσκολίες και έζησαν στο χείλος του γκρεμού κατά τη διάρκεια της ιδιωτικοποίησης και της απελευθέρωσης στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Επηρεάστηκαν επίσης σοβαρά στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008 - 2011, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια περίπου 400.000 θέσεων εργασίας στη Σερβία, σχεδόν το ένα πέμπτο του συνολικού εργατικού δυναμικού. Αυτοί οι άνθρωποι θυμούνται έντονα τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν και τις συνδέουν με τα φιλοδημοκρατικά ή τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα που ήταν στην εξουσία εκείνη την εποχή. Από το 2012 που ανέλαβε την εξουσία, ο Βούτσιτς έχει διατηρήσει μια σχετικά σταθερή οικονομική κατάσταση με εισροή ξένων επενδύσεων και φθηνά δάνεια, και έχει οδηγήσει σε μια μέτρια ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, κατάφερε να προσφέρει κοινωνικοοικονομικές βελτιώσεις για τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, στις οποίες τυχαίνει να έχει και την πιο μεγάλη εκλογική του δύναμη, συμπεριλαμβανομένων των συνταξιούχων, των κατοίκων της υπαίθρου, και του λιγότερο μορφωμένου χαμηλόμισθου τμήματος του εργατικού δυναμικού. Ωστόσο, η τρέχουσα αύξηση του κόστους ζωής φαίνεται να οδηγεί σε μια αύξηση της δυσπιστίας προς την κυβέρνηση που δεν έχει παρατηρηθεί την τελευταία δεκαετία. Παρόλα αυτά όμως, μέχρι στιγμής αυτή η δυσπιστία δεν έχει μεταφραστεί σε μείωση των δημοσκοπικών ποσοστών του Βούτσιτς. Αυτό μας οδηγεί στον δεύτερο κρίσιμο πυλώνα της κυριαρχίας του Βούτσιτς, ο οποίος έγκειται στη χρήση των μέσων ενημέρωσης και των κρατικών κονδυλίων σε μια συνεχιζόμενη πολιτική εκστρατεία για να πείσει τους πολίτες ότι το SNS είναι η μόνη βιώσιμη εναλλακτική λύση για τη Σερβία. Η χώρα μας συχνά ορίζεται ως ένα υβριδικό καθεστώς σε διάφορους σχετικούς δείκτες, με το πολιτικό παιχνίδι να κλίνει σημαντικά υπέρ της κυβέρνησης, ιδίως στις ελευθερίες των μέσων ενημέρωσης, στη θεσμική αμεροληψία και στην πρόσβαση στη χρηματοδότηση. Επιπλέον, ο Βούτσιτς συνεχίζει να απολαμβάνει σημαντική διεθνή υποστήριξη, ιδιαίτερα από τη Δύση. Παρά τα λάθη του εξακολουθεί να θεωρείται ως ο υπεύθυνος λήψης αποφάσεων, ικανός να αποφέρει αποτελέσματα σύμφωνα με τα γεωπολιτικά συμφέροντα των δυτικών δυνάμεων στα Βαλκάνια. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν εξετάσουμε τον εκτενή κατάλογο των παραχωρήσεων που έγιναν στο Κοσσυφοπέδιο την τελευταία δεκαετία, με ορισμένους από τους επικριτές να υποστηρίζουν ότι το Βελιγράδι ήδη παρέχει στο Κοσσυφοπέδιο όλα τα χαρακτηριστικά της κρατικής υπόστασης. Ωστόσο, αυτές οι παραχωρήσεις παρουσιάζονται επιδέξια ως ήσσονος σημασίας για τον σερβικό λαό μέσω των ελεγχόμενων από την κυβέρνηση μέσων ενημέρωσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το περιστατικό στο Μπανίσκα άλλαξε τόσο πολύ το παιχνίδι και προκάλεσε πρόωρες εκλογές, καθώς δημιούργησε μια απόκλιση μεταξύ της εσωτερικής και της διεθνούς υποστήριξης προς το καθεστώς.
Πώς βλέπεις τον συνασπισμό SPN (Σερβία κατά της βίας) που δημιούργησαν οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης; Κατά πόσο μπορεί να απειλήσει το SNS;
Είναι αξιέπαινο το γεγονός ότι κατάφεραν να σχηματίσουν έναν συνασπισμό σχετικά γρήγορα και χωρίς διαμάχες, σε αντίθεση με τη μακρά και επίπονη διαδικασία αδυναμίας συγκρότησης κάτι αντίστοιχου που είδαμε στις τελευταίες εκλογές. Ωστόσο, η εκστρατεία τους φαίνεται να χάνει τη δυναμική της τις τελευταίες δύο εβδομάδες, και γίνεται χωρίς ενέργεια, χωρίς μια καινοτομία, ή ακόμη και μια πολιτική πρόταση που θα μπορούσε να προσελκύσει νέους ψηφοφόρους. Πιστεύω ότι η μόνη πραγματική ευκαιρία για επιτυχία τους βρίσκεται στις δημοτικές εκλογές του Βελιγραδίου, οι οποίες διεξάγονται την ίδια ημέρα. Λόγω της κοινωνικοδημογραφικής δομής, της παρουσίας ενός πολύ νεότερου πληθυσμού, της οικονομικής ανεξαρτησίας μεγάλου μέρους των πολιτών, της διείσδυσης των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης και των σχετικά ενοποιημένων δομών των κομμάτων της αντιπολίτευσης, που έχουν έναν μεγαλύτερο αριθμό ακτιβιστών στην πρωτεύουσα, οι εκλογές στο Βελιγράδι θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πραγματική απειλή για το SNS.
Γιατί η Αριστερά στη Σερβία είναι τόσο αδύναμη; Φταίει μόνο η κληρονομιά του «υπαρκτού σοσιαλισμού»;
Δεν είμαι απολύτως σίγουρος για αυτό, παρόλο που οι άνθρωποι έχουν ανάμεικτα συναισθήματα για τη σοσιαλιστική περίοδο. Υπάρχει μια αίσθηση νοσταλγίας για την κοινωνικοοικονομική ευημερία που βιώθηκε κατά τη διάρκεια της εποχής της Γιουγκοσλαβίας. Ωστόσο, η ευθύνη συχνά κατευθύνεται προς το κομμουνιστικό κόμμα και τις θεσμικές του λύσεις και τις προσπάθειες διαμόρφωσης ταυτότητας για τη μετέπειτα δύσκολη κατάσταση που αντιμετώπισε ο σερβικός λαός στο Κοσσυφοπέδιο, τη Βοσνία και την Κροατία, κατά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Στο σημερινό πλαίσιο, φαίνεται ότι τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά συμφέροντα των ομάδων που είναι πιο πιθανό να ψηφίσουν την παραδοσιακή Αριστερά στρέφονται προς τα σοσιαλ-λαϊκιστικά κυβερνώντα κόμματα, ιδιαίτερα στο Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα (SNS) και σε μικρότερο βαθμό στο Σοσιαλιστικό Κόμμα Σερβίας (SPS). Ο βαθμός στον οποίο το SPS χαρακτηρίζεται ως αριστερό κόμμα με την παραδοσιακή έννοια είναι συζητήσιμο, αλλά σίγουρα ενστερνίζεται αυτόν τον συμβολισμό και διεκδικεί την κληρονομιά.
Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση;
Η οικονομία είναι αναμφισβήτητα το κύριο ζήτημα. Σε όλες τις δημοσκοπήσεις οι πολίτες αναδεικνύουν σταθερά την αύξηση των τιμών ως την πιο πιεστική καθημερινή ανησυχία τους, δεδομένου ότι ο πληθωρισμός παραμένει σε υψηλά επίπεδα εδώ και σχεδόν έναν χρόνο. Μια άλλη σημαντική ανησυχία, που τονίστηκε από το SNS σε αυτήν την εκστρατεία και που θα πρέπει αναμφίβολα να αντιμετωπίσει η οποιαδήποτε μελλοντική κυβέρνηση, είναι η δεινή κατάσταση του συστήματος υγείας. Αυτό μπορούμε να το δούμε ως μια απάντηση απέναντι σε ένα πολιτικό αίτημα, καθώς οι πολίτες, ιδιαίτερα μετά την πανδημία, είχαν συχνότερες επαφές με το σύστημα υγείας και είδαν τις πολλές ελλείψεις του. Σε διεθνές επίπεδο, φαίνεται όλο και πιο δύσκολο για τον Βούτσιτς να διατηρήσει μια ισορροπία μεταξύ των παραχωρήσεων που κάνει για το Κοσσυφοπέδιο, από τη μια πλευρά, και των εγχώριων ποσοστών αποδοχής τους, από την άλλη, ειδικά καθώς η αντιπολίτευση αποκτά περισσότερη δύναμη και ορατότητα για να τον επικρίνει και να προσφέρει εναλλακτικές λύσεις, όχι μόνο όσον αφορά Κοσσυφοπέδιο, αλλά και για τους θεσμούς, την οικονομία, το κράτος δικαίου, τη δημοκρατία. Αν και δεν πιστεύω ότι η αντιπολίτευση θα εξασφαλίσει τον απαιτούμενο αριθμό ψήφων για να ανατρέψει το SNS σε αυτές τις εκλογές, σίγουρα θα ενισχύσει τη θέση της, ειδικά αν καταφέρει να κερδίσει τις δημοτικές εκλογές στο Βελιγράδι. Αυτό θα της αποφέρει αναπόφευκτα περισσότερους δημοσιονομικούς πόρους, μεγαλύτερη πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης και μια πιο ισχυρή πλατφόρμα επικοινωνίας με τους πολίτες, ασκώντας τελικά πολύ μεγαλύτερη πίεση στην κυβέρνηση.
Ο Ντέγιαν Μπούρσατς είναι επιστημονικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας και Κοινωνικής Θεωρίας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου.