Μέσα σε μια τεράστια ανθρωπιστική και επισιτιστική κρίση, και με τις ένοπλες συγκρούσεις να συνεχίζονται στις ανατολικές περιοχές της χώρας, γίνονται στις 20 Δεκεμβρίου οι εκλογές στο Κονγκό. Ο Τομάς Φεσύ, o οποίος πριν ενταχθεί στο τμήμα Αφρικής του Human Rights Watch εργάστηκε για 10 χρόνια ως ανταποκριτής του BBC News στην περιοχή, μιλάει στην «Εποχή» για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της εκλογικής αναμέτρησης, την κοινωνική δυσαρέσκεια που υπάρχει για τον πρόεδρο Φέλιξ Τσισεκέντι, και την επόμενη ημέρα.
.jpg)
Μέσα σε ποιες συνθήκες διεξάγονται αυτές οι εκλογές;
Έχουν προγραμματιστεί να γίνουν μέσα σε ένα πλαίσιο αυξημένων πολιτικών εντάσεων και συνεχιζόμενων συγκρούσεων σε ορισμένες περιοχές της χώρας, και σε μια βαθιά ανθρωπιστική κρίση. Πριν λίγο καιρό καταγράψαμε μια καταστολή των πολιτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης και των ηγετών τους, συμπεριλαμβανομένων συλλήψεων και κρατήσεων που φαινόταν ότι είχαν πολιτικά κίνητρα και στις οποίες συμμετείχαν οι υπηρεσίες κρατικής ασφάλειας. Αυτό έχει επίσης επηρεάσει τα μέσα ενημέρωσης, καθώς δημοσιογράφοι έχουν στοχοποιηθεί ενώ καλύπτουν πολιτικές συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις από υποστηρικτές των αντίπαλων πολιτικών κομμάτων και από τις δυνάμεις ασφαλείας. Ο δημοσιογράφος με τους περισσότερους ακόλουθους στη χώρα, ο Στάνις Μουτζακέρα, συνελήφθη στις αρχές Σεπτεμβρίου και παραμένει υπό κράτηση, ενώ αντιμετωπίζει δίκη για ένα άρθρο που δεν έγραψε καν. Στο ανατολικό τμήμα της χώρας υπάρχουν πολλαπλές συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκονται πολλές βίαιες ένοπλες ομάδες, και οι επιθέσεις εναντίον των αμάχων συνεχίζονται. Ο αριθμός των εσωτερικά εκτοπισμένων βρίσκεται σε επίπεδο ρεκόρ, με σχεδόν επτά εκατομμύρια ανθρώπους να αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους λόγω της βίας. Η υποστηριζόμενη από την Ρουάντα ένοπλη ομάδα M23, η οποία είναι υπεύθυνη για αμέτρητες θηριωδίες, συμπεριλαμβανομένων εγκλημάτων πολέμου, εξακολουθεί να κατέχει μεγάλο μέρος του εδάφους του Κονγκό σε μια σύγκρουση που απειλεί την ευρύτερη περιοχή. Ενάντια στην M23 η κυβέρνηση χρησιμοποιεί έναν αριθμό πολιτοφυλακών, κυρίως οργανωμένων πάνω σε εθνοτικές ομαδοποιήσεις, ως πληρεξούσιους, παρά το ιστορικό τους ως καταπατητές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο δυτικό τμήμα της χώρας οι αρχές αγωνίζονται να βάλουν τέλος στην πρόσφατη διακοινοτική βία. Συγχρόνως, η προεκλογική εκστρατεία βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά έχει ήδη αμαυρωθεί από μια σειρά βίαιων περιστατικών σε διάφορες περιοχές. Τέλος, δεν είναι σαφές εάν η εκλογική επιτροπή είναι υλικοτεχνικά και τεχνικά έτοιμη σε μια τόσο αχανή χώρα.
Οι υποψήφιοι της αντιπολίτευσης έχουν εκφράσει ανησυχίες για εκλογική νοθεία. Από που πηγάζει αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης;
Σε όλους τους υποψήφιους έχει επιτραπεί να θέσουν υποψηφιότητα, και παρόλο που οι ηγέτες της αντιπολίτευσης εμποδίστηκαν κατά διαστήματα μέσα στη φετινή χρονιά να κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλη τη χώρα, τώρα μπορούν να λάβουν μέρος στην εκλογική εκστρατεία. Ωστόσο, υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης και διαφάνειας στην προετοιμασία αυτών των εκλογών, γεγονός που τελικά θέτει σε κίνδυνο την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων. Για παράδειγμα, η εκλογική επιτροπή απέτυχε να αποδείξει ότι οι εκλογικοί κατάλογοι είναι ενημερωμένοι και αξιόπιστοι, δεν κατάφερε να παράσχει πλήρη χαρτογράφηση των εκλογικών κέντρων και των καταλόγων των ψηφοφόρων, και παρέδωσε κάρτες ψηφοφορίας κακής ποιότητας με προσωπικά δεδομένα και εικόνες που σβήνονται ή γίνονται δυσανάγνωστα. Η έλλειψη εμπιστοσύνης πηγάζει επίσης από την αμφισβητούμενη σύνθεση της εκλογικής επιτροπής και του Συνταγματικού Δικαστηρίου, καθώς και τα δύο όργανα θεωρούνται ότι ευνοούν τον πρόεδρο Τσισεκέντι, ο οποίος φαίνεται αποφασισμένος να διασφαλίσει ότι θα παραμείνει στην εξουσία. Στις περιοχές όπου συνεχίζονται οι συγκρούσεις σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι δεν θα μπορέσουν να ψηφίσουν, και είναι κυρίως σε εκλογικές περιφέρειες που παραδοσιακά ψήφιζαν εκείνους που τώρα είναι μέρος της αντιπολίτευσης. Ο ρόλος των παρατηρητών θα είναι κρίσιμος. Μετά τη διεξαγωγή των εκλογών θα είναι επίσης κρίσιμο να δημοσιευτούν τα αποτελέσματα ανά εκλογικό κέντρο, για να διασφαλιστεί η διαφάνεια και η αποδοχή τους από τον λαό.
Υπάρχει η αίσθηση ότι αν και ο Τσισεκέντι προηγείται στις δημοσκοπήσεις είναι αποδυναμωμένος. Κατά πόσο ισχύει αυτό;
Ο Τσισεκέντι ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2019, μετά από εκλογές των οποίων τα αποτελέσματα αμφισβητήθηκαν έντονα. Ως εκ τούτου είχε να αντιμετωπίσει μια εξασθενημένη νομιμότητα από την αρχή της θητείας του, και η κυβέρνησή του απέτυχε να εκπληρώσει τις πολλές υποσχέσεις που είχε δώσει αρχικά. Ο Τσισεκέντι υποσχέθηκε να βάλει τέλος στις συγκρούσεις δεκαετιών στα ανατολικά, αλλά η κατάσταση έχει πάει από το κακό στο χειρότερο και έχει επανεμφανιστεί μια μεγάλη εξέγερση που είναι υποστηριζόμενη από τη γειτονική Ρουάντα. Ο πληθυσμός αντιμετωπίζει μια από τις χειρότερες επισιτιστικές κρίσεις στην ιστορία, με έναν στους τρεις Κονγκολέζους να υποφέρει από πείνα. Εν τω μεταξύ, η διαφθορά παραμένει ενδημική και οι περισσότεροι άνθρωποι παραμένουν στη φτώχεια, ενώ μια ελίτ πολιτική τάξη φαίνεται να επωφελείται από την εξουσία. Ο λαός του Κονγκό εξακολουθεί να διψά για ανάπτυξη και υποδομές, για δικαιοσύνη και ειρήνη. Σήμερα, δέκα ημέρες πριν από την ψηφοφορία, η αντιπολίτευση παραμένει διχασμένη. Να τονίσω επίσης ότι οι προεδρικές εκλογές είναι μια ψηφοφορία ενός γύρου, και αυτό διευκολύνει εκείνον που έχει την εξουσία. Αλλά αν τα αποτελέσματα δεν είναι αξιόπιστα το πρόβλημα νομιμότητας του Τσισεκέντι θα αυξηθεί.
Η αντιπολίτευση πώς κατεβαίνει στις εκλογές; Ποιο είναι το πολιτικό της σχέδιο απέναντι στην παντοδυναμία του Τσισεκέντι;
Η αντιπολίτευση είναι παρούσα σε αυτές τις εκλογές, και κανένας από τους υποψηφίους δεν αποκλείστηκε από την εκλογική διαδικασία παρά το πλαίσιο που περιγράφηκε παραπάνω. Κάποιοι έχουν πλέον αποσυρθεί για να συσπειρωθούν πίσω από έναν υποψήφιο, τον Μοΐζ Κατουμπί, έναν πλούσιο επιχειρηματία και πρώην κυβερνήτη της πλουσιότερης επαρχίας της χώρας στα νοτιοανατολικά, όπου βρίσκονται μεγάλα ορυχεία χαλκού και κοβαλτίου. Θεωρείται ως η πιθανή μεγαλύτερη πρόκληση για τον Τσισεκέντι. Ωστόσο, δύο άλλοι κύριοι υποψήφιοι της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου του Μάρτιν Φαγιούλου που πιστεύεται ότι κέρδισε τις εκλογές του 2018, και του βραβευμένου με το Νόμπελ Ειρήνης Ντένις Μακουέγκε, εξακολουθούν να βρίσκονται στην κούρσα και παραμένει ασαφές αν μπορεί να επιτευχθεί ένα ενιαίο μέτωπο. Δεδομένου ότι υπάρχει μόνο ένας γύρος στις προεδρικές εκλογές, και με όλες τις τρέχουσες συνθήκες, πιστεύεται ότι τα πράγματα θα είναι δύσκολα για την αντιπολίτευση, εκτός αν μπορέσει να συσπειρωθεί πίσω από έναν μόνο υποψήφιο.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό των πολλαπλών κρίσεων που αντιμετωπίζει το Κονγκό, τι προοπτικές υπάρχουν για να γίνουν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που επιθυμεί η κοινωνική πλειοψηφία;
Οι Κονγκολέζοι έχουν υποστεί συγκρούσεις και βία για δεκαετίες, ενώ η εκτεταμένη διαφθορά εξακολουθεί να εμποδίζει τη χώρα να επωφεληθεί όπως πρέπει από το φυσικό της πλούτο. Πολλοί βλέπουν την πολιτική ως ένα μέσο πλουτισμού. Οι επιθέσεις και οι φρικαλεότητες που διαπράττονται εναντίον αμάχων από ένοπλες ομάδες και τις δυνάμεις ασφαλείας συνεχίζονται με σχεδόν πλήρη ατιμωρησία. Αυτή η χώρα ζητάει απεγνωσμένα δικαιοσύνη. Η ατιμωρησία τροφοδοτεί αυτούς τους κύκλους της βίας. Όλοι οι υποψήφιοι δεσμεύονται να τερματίσουν τις συγκρούσεις και τη βία, τη διαφθορά και τις καταχρήσεις, αλλά ποιος θα αναλάβει τις συστημικές μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται αυτή η χώρα για να προχωρήσει, να εδραιώσει το κράτος δικαίου, και να μπει στο δρόμο της ανάπτυξης;