Με πανηγυρικό ύφος μίλησε ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στο υπουργικό συμβούλιο την Τετάρτη, για το επικείμενο νομοσχέδιο ίδρυσης «μη κρατικών» πανεπιστημίων, λέγοντας πως «διαμορφώνουμε το πλαίσιο, ώστε να λειτουργήσουν επιτέλους και στην Ελλάδα μη κερδοσκοπικά, μη κρατικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης». Ή, με άλλα λόγια, η κυβέρνηση βρήκε «επιτέλους» τρόπο να ακροβατήσει νομοθετικά και να καταστρατηγήσει το Σύνταγμα που ορίζει ξεκάθαρα ότι «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση» (παρ. 5, άρθρο 16).
Επικίνδυνα παιχνίδια με το Σύνταγμα
Η συνταγματική αυτή επιταγή, όμως, κατά τη γνώμη του πρωθυπουργού συνιστά «ιστορική εκπαιδευτική ανορθογραφία», την οποία θα διορθώσει η κυβέρνησή του από μόνη της και εκτός θεσμικής συζήτησης για το Σύνταγμα, όπως προβλέπεται. Το νομικό επιχείρημα της κυβέρνησης είναι ότι οι συμφωνίες για την ίδρυση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στη χώρα προστατεύονται από το άρθρο 28 του Συντάγματος που αφορά τις διεθνείς συμβάσεις. Παρόλ’ αυτά, αρκετοί συνταγματολόγοι έχουν θέσει εν αμφιβόλω κατά πόσο μπορούν οι συμφωνίες να υπαχθούν σε αυτό, με τον τρόπο μάλιστα που το φέρνει η κυβέρνηση, αλλά και ότι σε κάθε περίπτωση δεν τίθεται ζήτημα υπεροχής του άρθρου 28 και των διεθνών συμφωνιών έναντι του 16 –και του Συντάγματος εν γένει.
Στις σχετικές ερωτοαπαντήσεις που έδωσε στη δημοσιότητα ο υπουργός Παιδείας, Κυριάκος Πιερρακάκης, για το ζήτημα του συνταγματικού κωλύματος η απάντηση είναι λίγο-πολύ ότι οφείλουμε να ερμηνεύουμε το Σύνταγμα κατά πώς μας συμφέρει ανάλογα τη συγκυρία και τον χρόνο –πλήρως αντίθετα από την πολιτική αντίληψη αναγκαιότητας συντάγματος, θεμελιωδών αρχών, δηλαδή, που δεν μεταλλάσσονται συνεχώς και εύκολα κατά το δοκούν της εκάστοτε κυβέρνησης– δημιουργώντας ένα επικίνδυνο δικαιϊκό προηγούμενο.
Συγκεκριμένα για την παράγραφο 8 του άρθρου 16 που ορίζει ότι «η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται», ο υπουργός προτείνει να την αναγνώσουμε ότι αφορά μόνο σε καθόλα νέα ιδρύματα και όχι για τυχόν παραρτήματα ήδη υπάρχοντων ξένων μη κρατικών ιδρυμάτων. Όλη αυτή η ακροβασία, βέβαια, γίνεται μέχρι να καταφέρουν την αναθεώρηση του άρθρου 16, όπως καθαρά δήλωσε ο πρωθυπουργός.
Εδώ τα καλά πτυχία
Ακόμα, όμως, και αν προσπεραστεί ο τεράστιος σκόπελος του Συντάγματος και πάλι δεν απαντάται από την κυβέρνηση, με γνώμονα την πρόοδο της επιστήμης και το δικαίωμα στην εκπαίδευση, για ποιο λόγο κρίνεται τόσο αναγκαία η ίδρυση μη κρατικών ιδρυμάτων.
Για την ακρίβεια, στη σχετική ερωτοαπάντηση του υπουργείου για τα οφέλη της μεταρρύθμισης, απαριθμούνται συνολικά 10 λόγοι, όλοι αποκλειστικά οικονομικής φύσεως. Ούτε για τα μάτια του κόσμου δεν σκέφτηκε η κυβέρνηση να μιλήσει με εκπαιδευτικούς όρους για ένα νομοσχέδιο Παιδείας. Η αναφορά, βέβαια, σε ζητήματα ανάπτυξης, ανεξαρτησίας και ποιότητας των επιστημών και της έρευνας εκλείπει, γιατί πολύ απλά δεν εξασφαλίζεται κάτι τέτοιο από το επικείμενο νομοσχέδιο, το αντίθετο μάλιστα. Έτσι η κυβέρνηση μιλά για «ζήτηση στην αγορά ανώτατης εκπαίδευσης» που πρέπει να καρπωθεί η χώρα, με οφέλη την «ανάπτυξη αγοράς ακινήτων», τον «εκπαιδευτικό τουρισμό», τα έσοδα από «φόρους» κτλ, αποδεικνύοντας την αγοραία λογική της για την παιδεία, έναντι της αντίληψης πως αποτελεί δικαίωμα κάθε ανθρώπου, που πρέπει να εξασφαλίζεται δημόσια και δωρεάν, όπως και κάθε δικαίωμα άλλωστε.
Τόσο ο πρωθυπουργός, όσο και ο υπουργός Παιδείας, βέβαια, παρέλειψαν να δώσουν απαντήσεις για τα λογής προβλήματα που ανακύπτουν (από τυχόν αναξιόπιστα «πληρωμένα» πτυχία και τους διαφόρων ταχυτήτων πτυχιούχους, μέχρι την άνοδο των ήδη υψηλών φοιτητικών ενοικίων κ.ά.), όπως και στο γιατί η «μεγάλη εγχώρια ζήτηση για πανεπιστημιακές σπουδές» μένει ακάλυπτη μέχρι τώρα. Δηλαδή στο πώς η ίδια η κυβέρνηση φρόντισε με τις νομοθετικές της ρυθμίσεις το προηγούμενο διάστημα (βλ. ελάχιστη βάση εισαγωγής, κόφτες κτλ) να αποκλείει δεκάδες χιλιάδες φοιτητές από την είσοδο στα δημόσια πανεπιστήμια, υποστηρίζοντας μάλιστα τότε πως υπάρχει υπερκορεσμός πτυχιούχων που μένουν άνεργοι-ες και ότι δεν χρειάζεται να σπουδάζουν όλοι και όλες. Ούτε και τώρα, προφανώς, θα μπορούν να σπουδάσουν όλα τα παιδιά, αφού τα ιδιωτικά ιδρύματα θα αφορούν μόνο όσα διαθέτουν την οικονομική άνεση να πληρώσουν τα υπέρογκα δίδακτρα (όπως γνωρίζουμε από την εμπειρία του εξωτερικού ότι είναι), αλλά αφού πρόκειται να πλουτίσουν κάποιοι «μη κρατικοί φορείς», ξαφνικά η επιθυμία για σπουδές αναγνωρίζεται ως θετικό γεγονός από την κυβέρνηση, με οφέλη για την αγορά εργασίας αντί επιπτώσεις.
Η «αριστεία» αγνοείται
Εξίσου «ξαφνικά» η κυβέρνηση που τόσο καιρό έκανε λόγο για την ανάγκη «αριστείας», αυστηρών προϋποθέσεων και κριτηρίων για την είσοδο στη δημόσια ανώτατη εκπαίδευση και λοιδόρησε τη μεταρρύθμιση του προηγούμενου υπουργού Παιδείας, Κ. Γαβρόγλου, για τις πράσινες σχολές (είσοδος χωρίς πανελλήνιες εξετάσεις), την οποία και κατήργησε, τώρα επιδοκιμάζει την ελεύθερη είσοδο σε όποια σχολή επιθυμεί κάποι@, αρκεί να έχει τα χρήματα –το ίδιο το νομοσχέδιο, άλλωστε, πρόκειται να λανσαριστεί υπό τον τίτλο «ελεύθερα πανεπιστήμια».
Συγκεκριμένα, από τις μέχρι τώρα πληροφορίες, καθώς το σχέδιο νόμου δεν έχει αναρτηθεί στη δημόσια διαβούλευση μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, στα επικείμενα παραρτήματα των ξένων πανεπιστημίων ένα άτομο θα μπορεί να σπουδάσει σε όποια σχολή επιλέξει (και πληρώσει τα δίδακτρα), αρκεί να έχει απολυτήριο λυκείου, ανεξαρτήτως της βαθμολογίας του, με εξαίρεση πιθανά κάποιων δημοφιλών σχολών (πχ Ιατρική, Νομική) που μπορεί να θέσουν ένα κατώτατο όριο βαθμολογίας σε συγκεκριμένα μαθήματα (ρητορική ερώτηση: γιατί η κυβέρνηση διαφωνεί τότε ο ίδιος τρόπος εισαγωγής να εφαρμοστεί και στα δημόσια πανεπιστήμια;). Τα πτυχία των ιδιωτικών πανεπιστημίων θα αναγνωρίζονται σαν ισάξια των δημόσιων, τόσο επαγγελματικά (που ήδη συμβαίνει για τα πτυχία των κολλεγίων) όσο και ακαδημαϊκά.
Η κυβέρνηση διαβεβαιώνει πως θα υπάρξουν αυστηρά κριτήρια για την αδειοδότηση των παραρτημάτων, που μέλλει να διασαφηνιστούν στο σχέδιο νόμου, αλλά σε κάθε περίπτωση το πρόγραμμα σπουδών, το ύψος των διδάκτρων, ο τρόπος εισαγωγής κτλ θα ορίζονται αποκλειστικά από το κάθε πανεπιστήμιο. Προς το παρόν, οι «δικλείδες ασφαλείας» που έχουν γίνει γνωστές από το υπουργείο, αφορούν στον έλεγχο των εγκαταστάσεων και των προγραμμάτων σπουδών από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, ότι θα πρέπει να έχουν τουλάχιστον 3 σχολές από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας τους, διδακτικό προσωπικό με διδακτορικό τίτλο (μίνιμουμ 30 καθηγητές-ριες), αυτοτελείς κτιριακές υποδομές και οικονομική βιωσιμότητα.
Στην τελευταία απάντηση, βέβαια, από αυτές που δημοσίευσε το υπουργείο, επιβεβαιώνεται η κριτική που έχει δεχθεί ότι η μεταρρύθμιση θα πρόκειται για απλή μετονομασία των υπάρχοντων κολλεγίων σε μη κρατικά ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης, αφού όπως δηλώνεται, «το καθεστώς λειτουργίας των κολλεγίων δεν μεταβάλλεται από την εισαγωγή του νέου θεσμικού πλαισίου, ούτε αποκλείεται κανένας υπό την προϋπόθεση ότι θα πληροί τις προϋποθέσεις που θα ισχύουν για τα μη κερδοσκοπικά παραρτήματα των ξένων πανεπιστημίων».
Αντιδράσεις
Όπως ήταν αναμενόμενο, ήδη έχουν σημειωθεί πλείστες αντιδράσεις εναντίον του επικείμενου νομοσχεδίου τόσο από την αντιπολίτευση στη Βουλή, όσο και από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, το ΚΚΕ, η Νέα Αριστερά και η Πλεύση Ελευθερίας έχουν τοποθετηθεί κατά της μεταρρύθμισης που καταστρατηγεί το Σύνταγμα και εν γένει της ιδιωτικοποίησης της ανώτατης εκπαίδευσης. Το ΠΑΣΟΚ, αντίθετα, επιφυλάσσεται για όταν έρθει το σχέδιο νόμου, αλλά έχοντας κατ’ αρχήν θετική στάση.
Από τη μεριά τους, οι φοιτήτριες-ές ζητούν την απόσυρση του νομοσχεδίου που εισάγει τις ταξικές ανισότητες και στον χώρο της ανώτατης παιδείας. Συγκεκριμένα, 115 φοιτητικοί σύλλογοι δημόσιων πανεπιστημίων απ’ όλη τη χώρα κατέθεσαν κοινό ψήφισμα που ζητά από την κυβέρνηση να μην προχωρήσει στη μεταρρύθμιση που θα υποβαθμίσει τα πτυχία τους, αλλά και να άρει τα εμπόδια που έχει θέσει μέχρι τώρα για τη φοίτηση στην ανώτατη δημόσια εκπαίδευση, απαιτώντας παράλληλα την αναβάθμιση των δημόσιων ΑΕΙ με εκσυγχρονισμό των υποδομών, προσλήψεις προσωπικού και αύξηση της χρηματοδότησης, που ίσα ίσα η κυβέρνηση μελλοντικά προτίθεται να μειώσει, υπό τον μανδύα της «απελευθέρωσης από την κρατική γραφειοκρατία». Προαναγγέλλοντας κινητοποιήσεις, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές θέτουν ξεκάθαρα τι έχει ανάγκη η νέα γενιά για την εκπαίδευσή της: «όχι στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, θέλουμε πτυχία με αξία και δωρεάν σπουδές».