Σοσιαλισμός για τον 21ο αιώνα

Ο Αριστείδης Μπαλτάς εκπληρώνει σήμερα την υπόσχεση που έδωσε στο τέλος του άρθρου του που φιλοξενήσαμε το προηγούμενο Σάββατο. Μας έστειλε, πολύ νωρίτερα από όσο περιμέναμε, ένα δεύτερο (συμπληρωματικό) κείμενο στο οποίο διατυπώνει, «σχηματικά» όπως μάς είχε προειδοποιήσει, αλλά και με την γνωστή του καλλιέπεια, τους λόγους για τους οποίους, παρά τη σημερινή παγκόσμια ολοκληρωτική κυριαρχία του καπιταλισμού, θεωρεί ότι ο σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα δεν είναι ένα ανέφικτο όνειρο. Τον ευχαριστούμε για τη συνεισφορά του στη στήλη και ευχόμαστε να ακολουθήσουν και άλλα κείμενα για το συγκεκριμένο, θεμελιακό για τη μετασχηματιστική Αριστερά, ζήτημα.

Χάρης Γολέμης

Οι προσδοκίες που είχε δημιουργήσει ο σοσιαλισμός του 20^ου αιώνα δεν εκπληρώθηκαν. Ο σοσιαλισμός του 20^ου αιώνα έχει αποτύχει. Ας το ομολογήσουμε ρητά και ας συνάγουμε τα αντίστοιχα διδάγματα, μέσω της αναγκαίας –εν προκειμένω– αυτοκριτικής. Ωστόσο η αποτυχία δεν αναιρεί την προοπτική του σοσιαλισμού. Γιατί η οικουμενική ισότητα, η γενική ελευθερία και η καθολική δικαιοσύνη –το περιεχόμενο της σοσιαλιστικής προοπτικής– συνιστά κάτι σαν ανθρωπολογική και εν ταυτώ ιστορική σταθερά. Που παραμένει λανθάνοντας πάντα «εκεί». Αυτό που απέτυχε ήταν «απλώς» το πρώτο πείραμα οικοδόμησης του σοσιαλισμού.

Η εν λόγω αυτοκριτική οφείλει να ξεδιπλωθεί σε άμεση συνάρτηση με την πολιτική πρακτική που ασκούμε αντιμετωπίζοντας τα πολιτικά διακυβεύματα της συγκυρίας και των καιρών και οφείλει να καταδεικνύει ότι έχουμε ήδη αρχίσει να αντλούμε τα διδάγματα της αποτυχίας. Ότι πορευόμαστε πολιτικά με τη νέα πνοή που καθιστά την άσκηση της πολιτικής μας ευφρόσυνη και ελκυστική. Τη νέα πνοή που θα πείθει ότι μπορεί να αναληφθεί εκ νέου η προσπάθεια διεκδίκησης του σοσιαλισμού, χωρίς τις ολιγωρίες και τα σφάλματα που οδήγησαν στην αποτυχία του πρώτου πειράματος οικοδόμησής του. Με την επίγνωση, βέβαια, ότι άλλες ολιγωρίες ή νέα σφάλματα δεν μπορούν να αποκλειστούν προκαταβολικά.

Τα μεγάλα διακυβεύματα των καιρών αφορούν τελικά την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Είναι αυτά που επισωρεύονται συγκροτώντας μια κρίση πολλαπλή, σύνθετη και κατά τα φαινόμενα μόνιμη κρίση, της οποίας ορίζοντας είναι η ολική καταστροφή. Πρόκειται για διακυβεύματα των οποίων η λυσιτελής αντιμετώπιση θα συναντούσε τη συναίνεση της ευρύτατης πλειονότητας κοινωνιών και ανθρώπων. Το να αρχίσει να οικοδομείται ο σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα ισοδυναμεί με τη μετατροπή αυτής της πλειονότητας σε ενεργό, καταστατικά στοχευμένη, πολιτική δύναμη. Δουλειά της Αριστεράς είναι να καταλύσει συγκεκριμένα το πώς αυτής της μετατροπής.

Τα εν λόγω διακυβεύματα θα μπορούσαν να συνοψιστούν κάπως ως εξής:

Ειρήνη τώρα, ειρήνη παντού

Είναι εμφανές ότι η γεωπολιτική συνθήκη επιδεινώνεται ενόσω τα μέτωπα των «φίλων» και των «εχθρών» αποσαφηνίζονται: πολύ σχηματικά, πολιτική «Δύση» έναντι πολιτικής «Ανατολής». Σε αυτή τη βάση, ένας τρίτος παγκόσμιο πόλεμος με τα εντυπωσιακά νέα όπλα –ακόμη και πυρηνικά– που παράγουν οι τεχνολογικές εξελίξεις έχει αρχίσει να αποτελεί εφιαλτικό ενδεχόμενο: ήδη πολλαπλασιάζονται και επεκτείνονται θερμοί αιματηροί πόλεμοι που εμπλέκουν κατά τον έναν ή τον άλλο τρόπο τα δύο μέτωπα ενόσω τόσο ένας «ψυχρός» οικονομικός πόλεμος (για την εξασφάλιση ενεργειακών πόρων, τη μονοπωλιακή εκμετάλλευση πρώτων υλών, τον έλεγχο οδών εφοδιασμού, το τεχνολογικό προβάδισμα κ.ο.κ.), όσο και ένας πόλεμος νομισμάτων βρίσκονται σε εξέλιξη.

Τα συναφή ιδεολογικά μέτωπα είναι ωστόσο ασθενή. Από τη μία πλευρά, η πολιτική «Δύση» προσπαθεί απεγνωσμένα να περιχαρακώσει τους «φίλους» μέσω ενός μακαρθισμού νέας κοπής που θέλει να ξαναγράψει αδίστακτα την ιστορία του 20^ου αιώνα ενώ, από την αντίπαλη πλευρά, η πολιτική «Ανατολή» αμύνεται αμήχανα. Αδυνατεί να προβάλει τον σοσιαλισμό ως αντίπαλο δέος είτε γιατί τον έχει ήδη απεμπολήσει ρητά είτε γιατί η προοπτική του απέτυχε στα χέρια της με τρόπους που δεν μπορεί ούτε θέλει να δικαιολογήσει. Ήδη ο πολιτισμός του κεφαλαίου, μαζί με τις θεμελιώδεις ιδεολογικές προκείμενες του νεοφιλελευθερισμού, έχει εισχωρήσει βαθιά και στις αντίστοιχες κοινωνίες. Με ποια ιδεολογικά εφόδια, λοιπόν, θα μπορούσε η πολιτική «Ανατολή» να κινητοποιήσει τους λαούς της εν όψει ενός ακόμη ακραία καταστροφικού πολέμου; Ο εθνικισμός –ή ο θρησκευτικός φανατισμός– ίσως δεν αρκούν.

Εν μέσω πολέμων το κεφαλαιοκρατικό κέρδος αυξάνεται εκθετικά. Οι πολυεθνικές των όπλων, μαζί με το πλέγμα βιομηχανιών και υπηρεσιών που αυτές κινητοποιούν, θησαυρίζουν. Πουλώντας, επισήμως ή λαθραία, το προϊόν τους σε δικαίους και αδίκους και μέχρι εξαντλήσεως των αποθεμάτων τους , ενόσω παρωθούν την ανάπτυξη οπλικών συστημάτων «νέας γενιάς» προς δόξαν της λεγόμενης 4^ης βιομηχανικής επανάστασης.

Μολαταύτα η λέξη «ειρήνη» μόλις έχει αρχίσει κάπως να ακούγεται ως οικουμενικό αίτημα. Ενόσω η επιδίωξη του μέγιστου κεφαλαιοκρατικού κέρδους, ουσιώδης κινητήρας και αυτών των εξελίξεων, εξακολουθεί να αφήνεται κατ’ ουσίαν στο απυρόβλητο. Η συναφής ιδεολογική ολιγωρία της πολιτικής Αριστεράς –παρελκόμενο της «μελαγχολίας» της– είναι εν προκειμένω παραλυτική. Κατά συνέπεια, η διεκδίκηση του σοσιαλισμού για τον 21^ο αιώνα δεν μπορεί παρά να αρχίσει από εδώ: Ειρήνη τώρα, ειρήνη παντού. Γιατί οι λαοί δεν έχουν τίποτε να χωρίσουν. Με την επίγνωση ότι οι πολυεθνικές των όπλων υποδαυλίζουν τη συνέχιση των πολέμων, αν δεν ωθούν στο ξέσπασμά τους, και του ότι το κεφαλαιοκρατικό κέρδος εκτινάσσεται αντίστοιχα. Οι καταστροφικές επιπτώσεις της θεμελιακής εκμεταλλευτικής σχέσης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής φτάνουν εν προκειμένω στα όριά τους, όπως είχε διαφανεί για άλλη μια φορά στην ιστορία, λίγο πριν το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ιμπεριαλισμός ήταν (από τότε!) το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού.

Οικολογική καταστροφή, κλιματική κρίση, πανδημίες, ενέργεια και κατανάλωση

Η προϊούσα οικολογική καταστροφή και η εγκαταστημένη κλιματική κρίση θίγουν πλέον πλείστες μορφές ζωής στον πλανήτη ενώ η πανδημία του κορονοϊού και οι επόμενες που επαπειλούνται σχετίζονται άμεσα με την επελθούσα συναφή ανισορροπία. Επιπλέον, οι γενετικά επεξεργασμένοι σπόροι που δεν αναπαράγονται, η ερημοποίηση αχανών εκτάσεων και η έλλειψη πόσιμου νερού σε πολλές περιοχές καθιστούν την πείνα και τη δίψα μόνιμους κατοίκους σε χώρες του κάποτε λεγόμενου «τρίτου κόσμου». Αντίστροφα, η υπερκατανάλωση κρέατος, η υπεραλίευση, ο πολλαπλασιασμός των εξωτικών εδεσμάτων, οι μορφές διαχείρισης του ακραίου πλούτου, τα λύματα, τα σκουπίδια και τα λογής απόβλητα που μολύνουν ανεπανόρθωτα θάλασσες και στεριές μαρτυρούν τον ταξικό (και τοξικό) χαρακτήρα των σχέσεων ανάμεσα στο ανθρώπινο είδος και τους φυσικούς πόρους, σχέσεων που έχει εγκαθιδρύσει το καθεστώς και ο πολιτισμός του κεφαλαίου. Αυτό το καθεστώς και αυτός ο πολιτισμός μετατρέπουν με διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς τη νέα γεωλογική εποχή που έχει ονομαστεί «ανθρωπόκαινος» σε εποχή διαρκώς αυξανόμενων δεινών για το ανθρώπινο είδος ως ακριβώς βιολογικό είδος. Προμηνύοντας ακόμη και την εξαφάνισή του.

Ο κίνδυνος έχει γίνει ορατός σχεδόν από παντού. Αλλά οι συναφείς διεθνείς οργανισμοί και οι περιοδικές συγκλήσεις των ηγετών του κόσμου αναβάλλουν την αντιμετώπισή του ή το πολύ αρκούνται σε θλιβερά ημίμετρα. Η αύξηση της ενεργειακής ζήτησης και της ταξικά επιλεκτικής κατανάλωσης παρουσιάζονται ως αναπόφευκτες, ενώ ως μόνη απάντηση στην οικολογική καταστροφή προτείνεται η πλήρης επικράτηση των ΑΠΕ –χωρίς καν να υπολογίζεται το δικό τους οικολογικό αποτύπωμα– ή ακόμη και η πυρηνική ενέργεια λογιζόμενη ως περιβαλλοντικά «καθαρή»(!). Φαίνεται σαν οι πολιτικοί ηγέτες των καιρών να μπορούν κάπως να φανταστούν το τέλος του κόσμου, αλλά να τους είναι αδύνατον καν να υποψιαστούν ότι αποκλειστικός υπεύθυνος για την επέλασή του είναι το καθεστώς που υπηρετούν και ο πολιτισμός στον οποίο μετέχουν. Το καθεστώς και ο πολιτισμός που εδράζονται στην ταχύτερη δυνατή μεγιστοποίηση του κέρδους και στους όρους που την εξασφαλίζουν.

Ο σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα, ακόμη και αν τον δούμε ιδανικά ως οργάνωση των ελεύθερα συνασπισμένων παραγωγών, σίγουρα θα διαθέτει παραγωγικές δυνάμεις που θα συναρτούν την ανθρώπινη δραστηριότητα με τη φύση. Μόνον που οι δυνάμεις αυτές θα οφείλουν να επιδεικνύουν τον αναγκαίο σεβασμό στις φυσικές διεργασίες και στις φυσικές νόρμες. Ο άνθρωπος δεν θα είναι πλέον ο άρχων και κυρίαρχος της φύσης, κατά την επιταγή της Γένεσης, αλλά υποδειγματικά ταπεινό μέρος της. Με άλλα λόγια, ο σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα ή θα είναι πράσινος ή δεν θα υπάρξει.

Πρόσφυγες των πολέμων και μετανάστες της πείνας

Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα απορρέει ευθέως από τα παραπάνω, συνιστώντας φαινόμενο οικουμενικό. Αφορά τόσο τις χώρες εξόδου όσο και τις χώρες προορισμού, αποτελώντας τη σύγχρονη εκδοχή μιας «μεγάλης μετανάστευσης των λαών», το νεωτερικό ανάλογο εκείνης που οδήγησε στη διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και στην εγκαθίδρυση της φεουδαρχίας. Πρόκειται για φαινόμενο που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε με κατασταλτικά μέτρα ούτε με προκαταβολικά προσδιορισμένες «ποσοστώσεις». Γιατί οι άνθρωποι δεν φεύγουν μαζικά από τις χώρες τους επειδή τους γοητεύουν οι περιπέτειες. Εκδιώκονται από τους πολέμους, την ακραία καταστολή, την πείνα και τις οικολογικές καταστροφές. Δυνάμεις πολύ υπέρτερες, στις οποίες δεν μπορούν να αντισταθούν επί τόπου. Δυνάμεις που τους ωθούν να αναζητήσουν πάση θυσία τόπο όπου θα μπορούν να συντηρούν με στοιχειώδη ασφάλεια τη γυμνή ζωή τους.

Αποκλειστικά υπεύθυνες για τις εξελίξεις αυτές είναι οι δυνάμεις της τέως αποικιοκρατίας και της νυν νέο-αποικιοκρατίας. Όπου η δεύτερη διαφέρει από την πρόγονό της κατά το ότι επιδιώκει να εξαλείψει πλήρως τις παραδοσιακές, αν όχι αρχέγονες, σχέσεις παραγωγής και να εγκαταστήσει παντού τις κεφαλαιοκρατικές, ενόσω επιβάλλει μορφές πολιτικής υποτέλειας που καλύπτονται από το φύλλο συκής μιας ψευδεπίγραφης «εθνικής ανεξαρτησίας» –με τα «έθνη» να χαράσσονται στον χάρτη με οριζόντιες και κατακόρυφες ευθείες– που «νομιμοποιείται» μέσω «δημοκρατικών εκλογών». Χωρίς αυτό να αποκλείει, κάθε άλλο, στρατιωτικά πραξικοπήματα και αιματηρούς φυλετικούς πολέμους, που κατά κανόνα υποδαυλίζονται από τις μεγάλες δυνάμεις και τον ανταγωνισμό μεταξύ τους.

Μείζον αιτούμενο της εποχής είναι το να αναλάβουν οι μεγάλες δυνάμεις τις ιστορικές και παροντικές ευθύνες τους. Όπως θα μπορέσει να τους το επιβάλει το διεθνικό κίνημα του σοσιαλισμού κατά πώς θα αναπτύσσεται τόσο στις χώρες προορισμού όσο και στις χώρες εξόδου προσφύγων και μεταναστών. Όπου οι χώρες προορισμού –οι μεγάλες δυνάμεις– θα συνδράμουν τις χώρες εξόδου να ορθοποδήσουν. Ώστε κάθε άνθρωπος να μπορεί να ζει αξιοπρεπώς στον τόπο του. Όπου και οι μεν και οι δε θα φροντίζουν με πάσα αυστηρότητα να μην πέσουν οι αντίστοιχοι πόροι στα χέρια τοπικών ελίτ. Τέτοιοι πόροι προφανώς υπάρχουν. Αλλά συσσωρεύονται με απίστευτη απληστία, ενώ φυλάσσονται σε φορολογικούς παραδείσους. Οπότε πρώτο βήμα οφείλει να είναι η ολοσχερής κατάργηση φορολογικών παραδείσων και εξωχώριων εταιρειών και ένα ειδικό ταμείο που θα τροφοδοτείται από τη γενναία φορολόγηση του ακραίου πλούτου.

Οικονομικά και πολιτικά διακυβεύματα

Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 υποτίθεται πως ξεπεράστηκε. Αλλά τα σύννεφα που προμηνύουν την επόμενη έχουν ήδη αρχίσει να πυκνώνουν. Η κυριαρχία του χρηματιστηριακού κεφαλαίου και ο νεοφιλελεύθερος μονόδρομος (είτε κατά την παγκοσμιοποιημένη εκδοχή του είτε κατά τον τύπο «η Αμερική πρώτα») δεν μπορεί να υποσχεθεί την κατάργηση τέτοιων κρίσεων. Αντίθετα, ανήκει στη «φύση» του να τις υποκινεί θέλοντας και μη. Με τα αντίστοιχα δόγματα να μην αφήνουν τις κυβερνήσεις να δουν τίποτε πέρα από την ταχύτερη μεγιστοποίηση του κέρδους. Η πολιτική έχει υποταγεί στην οικονομία κατά το ότι οι λειτουργίες της ουσιαστικά περιορίζονται στη διαχείριση των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων και στη λογιστική που την αφορά. Φαίνεται έτσι πως ο νεοφιλελευθερισμός δεν διαθέτει οικονομικο-κοινωνικό Σχέδιο Β, δηλαδή κάποιας μορφής επιστροφή στο κοινωνικό κράτος, παρά την σχεδόν επίσημη αναγνώριση μεγάλων ανισοτήτων που διαρκώς διευρύνονται.

Η επικέντρωση στις ανισότητες αποκρύπτει τη θεμελιώδη έννοια της εκμετάλλευσης. Με τα συμπαρομαρτούντα ερωτήματα: ποια είναι η φτηνότερη εργασιακή δύναμη; Οι μετανάστες, οι γυναίκες, οι νέοι με τα μπλοκάκια, οι υπηρετούντες την τηλεργασία; Είναι αυτές αναπόφευκτα διακριτές κατηγορίες ή μπορούν να ενοποιηθούν με βάση, ακριβώς, την έννοια της εκμετάλλευσης; Ποιο είναι το ιδεολογικό περιτύλιγμα των σχέσεων εκμετάλλευσης; Μήπως στο παραδοσιακό τρίπτυχο Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια έχει προστεθεί ένας ατομοκεντρισμός χωρίς όρια και ένας παροντισμός που αποστρέφεται κάθε παρελθόν και δεν μπορεί καν να σκεφτεί μέλλον;

Ο ατομοκεντρισμός αναδεικνύει την ανάγκη διεκδίκησης ατομικών δικαιωμάτων ενώ έχει τεθεί έντονα στο προσκήνιο η έμφυλη διάσταση των κοινωνικών λειτουργιών. Τα αντίστοιχα αιτήματα ορθώς διεκδικούνται. Κάθε νίκη στους αντίστοιχους αγώνες είναι νίκη όλων. Αλλά η στρατηγική της εκμετάλλευσης στηριζόταν ανέκαθεν στο «διαίρει και βασίλευε». Χωρίς να ξεχνάει την έμφυλη διάσταση των κοινωνικών λειτουργιών και τα ατομικά δικαιώματα, η προοπτική του σοσιαλισμού οφείλει να προσδιορίσει ως πρώτο διακύβευμα την ενότητα όσων υφίστανται εκμετάλλευση. Αρχίζοντας από τις πιο ακραίες μορφές της.

Η κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού και μάλιστα χωρίς Σχέδιο Β αυξάνει κατακόρυφα την οικονομική επισφάλεια, μειώνει στο ελάχιστο τις προσδοκίες και απαλείφει κάθε προοπτική για ένα καλύτερο μέλλον. Οι θεσμοί απαξιώνονται, η εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα καταρρέει και το έλλογο στοιχείο οδεύει προς αποδρομή. Έτσι ο πόνος, η απελπισία, η οργή παρωθούνται στην αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων και στην αναμονή ενός Μεσσία που θα εμφανιστεί από το πουθενά για να προβάλει ένα υπερβατικό όνειρο ψευδεπίγραφης ελπίδας. Στις «αναπτυγμένες χώρες», πραξικοπήματα πλέον δεν χρειάζονται. Η κυριαρχία της εικόνας και η υπαγωγή της πολιτικής ουσίας στην «επικοινωνία» αρκούν για να τύχει επεξεργασίας-συσκευασίας-κυκλοφορίας-διαφήμισης και επικερδούς πώλησης η λαμπερή εικόνα του ικανού Μεσσία που θα καταγγείλει το κακό «σύστημα» και θα επικρατήσει σε τυπικά αδιάβλητες εκλογές.

Εδώ οφείλεται τελικά η άνοδος της alt-right (μετεξέλιξης της Ακροδεξιάς) και εδώ διακρίνονται καθαρότερα οι ολιγωρίες της πολιτικής Αριστεράς. Γιατί η alt-right έχει ήδη συγκροτήσει τη δική της Διεθνή ενώ διαθέτει τον δικό της ακραιφνώς πολιτικό στόχο: να καταστεί η ίδια ο πολιτικός μονόδρομος του νεοφιλελευθερισμού, δηλαδή να υιοθετηθεί ως το δικό του πολιτικό σχέδιο Β. Οι παραδοσιακές πολιτικές εκφράσεις του νεοφιλελευθερισμού ωθούν μάλιστα, άμεσα ή έμμεσα, προς αυτήν την κατεύθυνση. Γιατί εκείνο που υπόσχεται τούτος ο πολιτικός μονόδρομος είναι η εξάλειψη του εμποδίου της Αριστεράς και των αθεράπευτα «ελαττωματικών» ιδεών της. Δηλαδή την απαλλαγή των οικονομικά κυρίαρχων –την απαλλαγή του κεφαλαίου– από περιττές δημοκρατικές ευαισθησίες. Μόνη υποχρέωσή της είναι να υποβάλλεται στη στιγμιαία δημοκρατία των «αδιάβλητων εκλογών». Δηλαδή στο φύλλο συκής που θα επιτρέπει στις αντίστοιχες κοινωνίες να εξακολουθούν να αυτο-λογίζονται γνήσια τέκνα του Διαφωτισμού. Το τι θα κάνει αυτή η δύναμη αν νικήσει σε τέτοιες εκλογές είναι άλλο θέμα. Με σαφή πάντως ιστορικά προηγούμενα...

Απεύθυνση

Όσα προηγούνται πιστοποιούν ότι τα μεγάλα προβλήματα των καιρών οφείλονται κατ’ ουσίαν στην επικράτηση του καθεστώτος και του πολιτισμού του κεφαλαίου. Τελικά στην εκμεταλλευτική σχέση που ορίζει τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής. Αυτή η εκμεταλλευτική σχέση συνιστά το αόρατο νήμα που συνδέει όλα τα τρέχοντα δεινά της ανθρωπότητας ενώ εξ ορισμού στόχος του σοσιαλισμού είναι η κατάργηση αυτής ακριβώς της σχέσης.

Διαπιστώνουμε αντίστροφα ότι η προοπτική του σοσιαλισμού για τον 21^ο αιώνα ενοποιεί όλα τα μεγάλα αιτούμενα των καιρών ενόσω μπορεί να εκφράσει τις ανάγκες της μεγάλης πλειονότητας κοινωνιών και ανθρώπων. Γιατί ποιος μπορεί να διαφωνήσει ότι τα «κοινά» οφείλουν να μην περιφράσσονται από τους ρέκτες του κεφαλαίου; Ότι οι φορολογικοί παράδεισοι και οι εξωχώριες εταιρείες οφείλουν να καταργηθούν; Ότι οι πατέντες των εμβολίων οφείλουν να αποτελούν δημόσιο αγαθό και όχι αντικείμενο κερδοφορίας; Όπως επίσης το οφείλουν υγεία, παιδεία, υλικές και ψηφιακές υποδομές; Ότι η ενεργειακή φτώχια οφείλει να απαλειφθεί σε συνάρτηση με την αυστηρή προστασία του περιβάλλοντος; Ότι ιεραρχικές διακρίσεις κατά φυλή, φύλο, εθνότητα, σεξουαλικό προσανατολισμό κ.λπ. οφείλουν να μην έχουν θέση σε μια δημοκρατική κοινωνία;

Τα αιτήματα που συγκροτούνται αντίστοιχα δεν αφορούν μόνον την πληθυντική Αριστερά. Απευθύνονται πολιτικά και στις δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας που απεγκλωβίζονται από τον νεοφιλελευθερισμό, στους Πράσινους, στους δημοκρατικούς και φιλελεύθερους πολίτες όλων των φύλων, φυλών, εθνοτήτων που δεν εστιάζουν αποκλειστικά στο ατομικό τους συμφέρον, στους διανοουμένους, γυναίκες και άντρες, που δεν έπαψαν να μελετούν και να συνεισφέρουν ιδέες νέες και κάποτε ρηξικέλευθες. Στην προοπτική δημοκρατικής συνένωσης αυτών των δυνάμεων, η πολιτική Αριστερά καλείται να διαδραματίσει ρόλο επισπεύδοντος και ρόλο καταλύτη.

Ο δρόμος προς την οικοδόμηση του σοσιαλισμού κατά τον 21^ο αιώνα θα είναι μακρύς και δύσκολος. Τίποτε δεν θα του χαριστεί. Αλλά το περπάτημά του θα είναι ζωογόνο γιατί ο στόχος θα εμπνέει και θα κινητοποιεί ενόσω θα αναδεικνύει τη δημιουργική αξία της γενναιόδωρης αλληλεγγύης, θα καλλιεργεί και θα μορφώνει. Μορφοποιώντας τη μαγεία του ενεργού «εμείς». Ο δρόμος θα χαράσσεται διαφορετικά σε κάθε χώρα και θα αναπτύσσεται άνισα. Με τα αντίστοιχα βήματα να μη μπορούν να προσδιοριστούν προκαταβολικά. Ο δρόμος θα φτιάχνεται από το ίδιο το περπάτημά του. Εκεί όπου οι συναφείς σταθμοί θα τίθενται και όλες οι σημαίνουσες «λεπτομέρειες» θα μπορούν να συζητηθούν και να αντιμετωπιστούν ανοιχτά και γόνιμα. Τον δρόμο αυτόν καλούμαστε να αρχίσουμε να περπατάμε από σήμερα.