Μπενχαμίν Λαμπατούτ «Maniac», μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Δώμα, 2023
Δεν είναι καθόλου εύκολο να μιλήσεις για τα κείμενα του Μπενχαμίν Λαμπατούτ. Ο, γεννημένος στην Ολλανδία, Χιλιανός που έμαθε σε μεγάλη ηλικία ισπανικά ύστερα απ’ την περιπλάνησή του σε Λατινική Αμερική και Ευρώπη, εδώ και λίγα χρόνια καταπιάνεται με μυθιστορήματα ικανά να κερδίσουν το ενδιαφέρον του κόσμου για την αίσθηση του υπόγειου τρόμου που εκπέμπουν. Ήδη με τα βιβλία «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο» και τον «Λίθο της τρέλας» (Δώμα, 2022), αλλά περισσότερο ολοκληρωμένα με το τελευταίο του, «Μaniac», ο Λαμπατούτ εννοεί να μπερδεύει δημιουργικά τεχνο-επιστήμες με λογοτεχνία. Πού αρχίζει η πραγματικότητα και πού τελειώνει ο μύθος δύσκολο να διακρίνεις. Το τελευταίο του πόνημα, αποτελούμενο από τρία μέρη, έχει ως κύρια πρόσωπα τον αυστριακό φυσικό Πάουλ Έρενφεστ, τον ούγγρο φυσικομαθηματικό Τζον φον Νόιμαν και τον νοτιοκορεάτη, βιρτουόζο παίχτη του γκο, Λι Σεντόλ· ενδιάμεσα παρεμβάλλονται 14 αφηγητές πρόσωπα με σάρκα και οστά – από τον πρώτο του δάσκαλο ως την κόρη του Μαρίνα όπου με τις διηγήσεις τους διαμορφώνουν την ψυχοσωματική εικόνα του φον Νόιμαν, του οποίου «ο εγκέφαλός του ήταν ένα μαθηματικό όπλο. Είχε αυτή την αιχμηρή νοημοσύνη που μπορούσε να οπλιστεί». Διατρέχουν την κοινωνική ιστορία, με την άνοδο του ναζισμού, την έκρηξη της κβαντομηχανικής και τη φυγή εγκεφάλων στις ΗΠΑ, όπως ο Ούγγρος φον Νόιμαν, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και του πυρηνικού ανταγωνισμού -των αρχαίων υπολογιστών-, και τέλος την ηλεκτρονική επανάσταση που κατακλύζει τα πάντα. Ούτως, ο Λαμπατούτ προσφέρει ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που στοχάζεται, συγκινεί και θέτει υπαρξιακά ερωτήματα.
Στις ΗΠΑ, ο φον Νόιμαν θεώρησε έργο ζωής τη δημιουργία ενός τερατώδους όπλου που θα μπορούσε να εξαφανίσει κάθε ύπαρξη στον πλανήτη και, παράλληλα, τη γέννηση ενός άλλου είδους ζωής. Με τον υπολογιστή του Μaniac κατόρθωσε να συμβάλει στη βόμβα υδρογόνου, χίλιες φορές πιο ισχυρή από αυτές που έπεσαν στο Ναγκασάκι και στη Χιροσίμα. Η νέα, λοιπόν, ζωή θα αποτελούνταν από τεχνητά υλικά αλλά θα είχε νόηση. Θα μιλούσε, θα έγραφε ακόμη και θα είχε ικανότητα αναπαραγωγής! Οι απίθανες αυτές ιδέες, που θεωρούνταν περιθωριακές, βρίσκονται, πλέον, στην ημερήσια διάταξη. Η διαρκώς εξελισσόμενη Τεχνητή Νοημοσύνη χρωστά πολλά στον φον Νόιμαν και στον Μaniac.
Το βιβλίο του Λαμπατούτ δεν είναι sci-fi, ούτε εκλαϊκευμένη επιστήμη. Είναι πάνω απ’ όλα λογοτεχνία, σπουδαία λογοτεχνία, ικανή να γοητεύσει εκείνους/ες που δεν έχουν επαφή με τις φυσικές επιστήμες. Δεν έχει τόση σημασία να κατανοήσουμε (δεν γίνεται έτσι κι αλλιώς), την κβαντομηχανική, τη σχάση ατόμων ή τους αλγόριθμους. Δεν είναι στις προθέσεις του συγγραφέα. Όλο τούτο είναι ένα ντελίριο αφήγησης (χαίρε Μπολάνιο), με απολαυστικά ψυχογραφήματα των ηρώων: όλοι τους αμφιλεγόμενες προσωπικότητες με υπέρμετρα εγώ, ματαιοδοξία, ανταγωνισμούς και μικρότητες αλλά και φοβερή ευφυΐα – μεγάλα παιδιά που δεν έπαψαν ποτέ να παίζουν ενώ άνοιγαν το κουτί της Πανδώρας προκαλώντας ενίοτε τεράστιες καταστροφές. Ξεχωρίζει ο Γιάνος, ή Τζον φον Νόιμαν, το σπουδαιότερο κατά πολλούς μυαλό του 20oύ αιώνα. Η «μεταφυσική» του ικανότητα να εστιάζει μόνο στα θεμελιώδη, βοήθησε στην ανακάλυψη μιας απόκοσμης δύναμης που δεν κατανόησε την επικινδυνότητά της. Πρόσωπο εντέλει τραγικό, όπως η μεγάλη πλειονότητα των εφευρετών επιστημόνων. Στο τελευταίο κεφάλαιο η TN Alpha Go κατατροπώνει τον νοτιοκορεάτη παγκόσμιο πρωταθλητή του γκο, Λι Σεντόλ ενώ ο φον Νόιμαν στριφογυρίζει χαμογελώντας στον τάφο του…