«Το πλεόνασμα των ηλικιωμένων πολιτών αποτελεί βαρύ φορτίο για την οικονομία μας και ένα τεράστιο τίμημα που πρέπει να πληρώσει η νέα γενιά». Με αυτήν την ανατριχιαστική φράση που βλέπει τους ηλικιωμένους ως περιττό πλεόνασμα, αρχίζει η ταινία της Τσίε Χαγιακάουα «Πλάνο 75» (Plan 75). Η σκηνοθέτρια μας μεταφέρει στην Ιαπωνία του άμεσου μέλλοντος όπου η κυβέρνηση, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση περιορίζοντας τις κοινωνικές δαπάνες που δίνονται για τους ηλικιωμένους, ψηφίζει έναν νόμο για το δικαίωμα στην ευθανασία! Σύμφωνα με αυτόν, όσοι άνδρες και όσες γυναίκες συμπληρώσουν τα 75 τους χρόνια, μπορούν να ενταχθούν δωρεάν στο πρόγραμμα Πλάνο 75, που προβλέπει την εκούσια ευθανασία. Μάλιστα γίνεται μεγάλη καμπάνια σε ολόκληρη την Ιαπωνία ώστε να πεισθούν οι ηλικιωμένοι πως έτσι βοηθούν την πατρίδα τους να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα και να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον στις νέες γενιές. Μάλιστα η εγγραφή στο πρόγραμμα συνοδεύεται από ένα χρηματικό ποσό 100.000 γεν (περίπου 630 ευρώ) που οι… μελλοθάνατοι μπορούν να ξοδέψουν όπως θέλουν!
Μέσα σε τούτο το πλαίσιο αναπτύσσεται η υπόθεση της ταινίας στην οποία οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι η Μίσι, μια 78χρονη γυναίκα που τα βγάζει δύσκολα πέρα, ο Χιρόμου, ένας νεαρός πωλητής του Πλάνου 75 και η Μαρία, μια νεαρή από τις Φιλιππίνες που χρειάζεται χρήματα για τη σωτηρία του άρρωστου παιδιού της και πιάνει δουλειά στο πρόγραμμα. Στη συνέχεια βλέπουμε την Μίσι να επιλέγει να μπει στο πρόγραμμα λόγω ένδειας, τον Χιρόμου να προσπαθεί να διαχειριστεί το γεγονός πως ο θείος του, αδελφός του πατέρα του, ήρθε για να εγγραφεί στο πρόγραμμα και την Μαρία να παλεύει με τη συνείδησή της.
Βλέποντας την ταινία αναρωτήθηκα πόσο κοντά στην αλήθεια βρίσκεται αυτό το εφιαλτικό σενάριο. Ζώντας σε μια Ευρώπη όπου ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι η γήρανση του πληθυσμού και η αύξηση των κοινωνικών δαπανών που δίνονται για άτομα της τρίτης ηλικίας νιώθω πως το σενάριο αυτό δεν απέχει και πολύ από την αλήθεια. Μέχρι στιγμής βέβαια οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν το πρόβλημα με την αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης. Αλλά μέχρι πότε;
Είναι συγκλονιστικός ο τρόπος με τον οποίο η Τσίε Χαγιακάουα σκηνοθετεί. Με ψυχρότητα, ευγένεια, κομψότητα και απουσία η γιαπωνέζα σκηνοθέτρια περιγράφει τη δυστοπία ως ακόμη πιο τρομακτική. Μου θύμισε τον τρόπο του Κρίστοφερ Νόλαν στη «Ζώνη ενδιαφέροντος» και το πώς και εκείνος μεγιστοποίησε τον τρόμο κρατώντας σε πρώτο πλάνο την ψυχρότητα, την ευγένεια, την κομψότητα και την απουσία του εγκλήματος. Βέβαια ο Νόλαν μιλούσε να τον ναζισμό ενώ η Χαγιακάουα μιλά για τον σύγχρονο καπιταλισμό και τα κοινωνικά αδιέξοδα στα οποία οδηγεί τις κοινωνίες. Εκεί όπου η αξία της ανθρώπινης ζωής εκμηδενίζεται μπροστά στο τέρας της κερδοφορίας και της υπερσυσσώρευσης πλούτου. Είναι ξεκάθαρη η ουμανιστική ματιά της σκηνοθέτριας, η αιχμηρή κριτική που ασκεί στη νεοφιλελεύθερη εκδοχή του καπιταλισμού και στην εμπορευματοποίηση της ανθρώπινης ζωής.
Το «Πλάνο 75» μου θύμισε τη συγκλονιστική «Μπαλάντα του Ναραγιάμα», που σκηνοθέτησε το 1983 ο Σοέι Ιμαμούρα. Εκεί μια 70χρονη γυναίκα, στα τέλη του 19ου αιώνα, κατόπιν δικής της βούλησης, οδηγείται και εγκαταλείπεται από τον γιο της στο βουνό Ναραγιάμα για να πεθάνει. Κι αυτό επειδή έτσι απαιτεί το έθιμο του χωριού, δηλαδή οι γέροι να θυσιάζονται οικειοθελώς για να μην γίνονται βάρος στις οικογένειές τους. Ένα σκληρό έθιμο που στη σύγχρονη εκδοχή της Τσίε Χαγιακάουα, παρουσιάζεται πλέον ως νόμος του κράτους!
Η ταινία τιμήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με το Ειδικό Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής για την καλύτερη σκηνοθεσία (Χάλκινος Αλέξανδρος), απέσπασε ειδική μνεία στο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ των Κανών, ενώ ήταν η επίσημη πρόταση της Ιαπωνίας για το Διεθνές Όσκαρ.