Φωτογραφία: Νικόλας Κοκοβλής
Ένα κρίσιμο εργαλείο όλων των κυβερνήσεων που ομνύουν στο νεοφιλελευθερισμό είναι η μεθοδική διαστρέβλωση όρων και η εκφορά δήθεν προφανών αληθειών, τις οποίες κανείς δεν μπορεί να αντικρούσει. Δήθεν αλήθειες που μεγεθύνονται στον δημόσιο διάλογο από τους φίλα προσκείμενους δημοσιολογούντες. Μετά από αναμονή λίγων μηνών και εν μέσω κινητοποιήσεων των φοιτητών και της ακαδημαϊκής κοινότητας, ανακοινώθηκε το περιεχόμενο του νομοσχεδίου που κατέθεσε στη δημόσια διαβούλευση η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, με τον τίτλο «Ενίσχυση του δημόσιου πανεπιστημίου –Πλαίσιο λειτουργίας μη κερδοσκοπικών παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων». Ο μηχανισμός, λοιπόν, χειρισμού του δημόσιου λόγου προβλέπεται να «φουλάρει τις μηχανές του». Τα νέα πανεπιστήμια που επιθυμεί η κυβέρνηση θα είναι, σύμφωνα με αυτήν, μη κερδοσκοπικά παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων, μη κρατικά, δυναμικά και πρωτοπόρα, θα ωφελήσουν τα δημόσια πανεπιστήμια και τελικά όλη την κοινωνία.
Ας ξεκινήσουμε από την πρώτη λεκτική λαθροχειρία. Γίνεται διάκριση κρατικών και μη κρατικών πανεπιστημίων. Η υπαρκτή διάκριση, που χρησιμοποιεί και η ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία, είναι μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών πανεπιστημίων. Δεν είναι τυχαία λαθροχειρία. Ο όρος «μη κρατικά» έρχεται σε αντιδιαστολή με το κράτος, που στην ορολογία των νεοφιλελεύθερων ταυτίζεται με τον κρατικό ζυγό. Ήδη «απελευθερωθήκαμε» από τον «ζυγό» της κρατικής ΔΕΗ και ακολούθησε μια άνευ προηγουμένου αφαίμαξη του εισοδήματός μας προς όφελος των ιδιωτών παρόχων …
Χρησιμοποιείται το επιχείρημα ότι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια σε τίποτα δεν θα βλάψουν τα δημόσια και σε κάθε περίπτωση δεν θα επιβαρύνουν τον πολίτη με την χρηματοδότησή τους, αφού θα στηρίζονται στα δίδακτρα. Μάλιστα, το ίδιο το νομοσχέδιο προτάσσει δήθεν την «ενίσχυση των δημοσίων πανεπιστημίων» στον τίτλο του. Δεύτερη παραπλάνηση. Η συντριπτική πλειοψηφία των ιδιωτικών πανεπιστημίων παγκοσμίως χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους, πρωτίστως με την χορήγηση κρατικών δανείων ή δανείων με κρατικές εγγυήσεις για την κάλυψη των διδάκτρων. Συχνά, είναι τα κρατικά αυτά δάνεια που επιτρέπουν στα ιδιωτικά πανεπιστήμια να έχουν υψηλά δίδακτρα.
Τουλάχιστον όμως, θα μπορούσε να σκεφθεί κάποιος, η χρηματοδότηση των δημοσίων πανεπιστημίων δεν θα επηρεαστεί. Στην Ελλάδα η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων είναι πέντε φορές λιγότερη ως προς τον μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, λαμβάνοντας υπόψη τον λόγο κονδυλίων προς φοιτητές. Όπως έχει ήδη συμβεί σε πολλές άλλες χώρες, αυτή η ήδη ανεπαρκέστατη χρηματοδότηση θα μοιραστεί με τα νέα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Η συνεπαγόμενη περαιτέρω δραστική μείωση της χρηματοδότησης των δημόσιων πανεπιστημίων θα οδηγήσει σε επιβολή διδάκτρων σε όλα τα προπτυχιακά προγράμματα. Δεν είναι καθόλου τυχαία η διάταξη του νομοσχεδίου που επιτρέπει δίδακτρα σε όλα τα προπτυχιακά για πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στο τέλος αυτού του δρόμου υπάρχει το δυσβάσταχτο άγος των φοιτητικών δανείων, που θα αφορά όλους του φοιτούντες σε πανεπιστήμια, δημόσια και ιδιωτικά. Στις ΗΠΑ τα φοιτητικά δάνεια οδεύουν ταχέως προς τα 2 τρισ. δολάρια και κάθε επιστήμονας ξεκινώντας την επαγγελματική του ζωή, αλλά και για δεκαετίες μετά, έχει πάνω του το βαρύ φορτίο του δανείου, πολλών δεκάδων ή και εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων, που πολλές φορές οδηγεί σε ατομική πτώχευση.
Πανεπιστήμιο σημαίνει διδασκαλία και έρευνα. Ο πανεπιστημιακός δάσκαλος πρέπει να είναι παραγωγός νέας επιστημονικής γνώσης, που θα κληθεί να μεταφέρει στους φοιτητές και τις φοιτήτριές του. Στην επιλογή του αντικειμένου της έρευνάς του, στη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας, η ακαδημαϊκή ελευθερία πρέπει να είναι αδιαμφισβήτητη. Επίσης, ως ολοκληρωμένος πολίτης ο πανεπιστημιακός πρέπει να έχει θέση συνολικότερα για τα προβλήματα της κοινωνίας, την οποία θέση πρέπει να μπορεί να διαδίδει ελεύθερα.
Ποιος θα κατοχυρώνει τον παραγωγό γνώσης στο ιδιωτικό πανεπιστήμιο; Διότι τα παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων που θα ιδρυθούν στην Ελλάδα, αν το νομοσχέδιο ψηφισθεί και εφαρμοστεί, στη συντριπτική τους πλειοψηφία φυσικά θα είναι ιδιωτικά. Θα μπορεί να διαλέγει ελεύθερα το θέμα της έρευνάς του ο καθηγητής ή η καθηγήτρια; Αν, π.χ., το πανεπιστήμιο που εργάζεται είναι εξαρτώμενο από κεφάλαια φαρμακευτικών εταιρειών ή εταιρειών του αγροδιατροφικού τομέα, θα μπορεί να κάνει έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις των φαρμάκων ή των τροφίμων που παράγουν οι εν λόγω εταιρείες; Αλλά και ως πολίτης θα μπορεί π.χ. να εκφρασθεί εναντίον του κρατούντος μοντέλου του καπιταλιστικού κέρδους; Θα μπορεί να κατακρίνει τον τρόπο λειτουργίας του ίδιου του χώρου εργασίας του, του ιδιωτικού πανεπιστημίου; Ας μην γελιόμαστε. Το ιδιωτικό πανεπιστήμιο είναι πρωτίστως μια επιχείρηση και σε αυτήν τον πρώτο και τελευταίο λόγο έχει ο ιδιώτης ιδιοκτήτης, χρηματοδότης και διευθυντής.
Σε αντίθεση με τα παραπάνω επιχειρήματα, η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα επιχειρείται να γίνει με την παραβίαση του άρθρου 16 του Συντάγματος, με την επίκληση διάφορων νομικών ερμηνειών και νεολογισμών, που προσφάτως φαίνεται να ανακαλύφθηκαν ή να ανασύρθηκαν στον δημόσιο διάλογο, μαζί και με τη χρήση κατασταλτικών μεθόδων, στις οποίες τόσο αρέσκεται η αυταρχική Δεξιά. Η αντίθεση, όμως, στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει το δίκιο με το μέρος της, όχι από μια σκοπιά δήθεν συντήρησης και διαφύλαξης κάποιων πεπαλαιωμένων αντιλήψεων. Έχει το δίκιο με το μέρος της από τη σκοπιά της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της δυνατότητας ανάπτυξης της προσωπικότητας και της ευημερίας, για τους πολλούς και μη έχοντες της κοινωνίας μας.