Η Βίβιαν Σπυροπούλου είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο του Τορίνο και έχει εντρυφήσει στη Συγκριτική Πολιτική Ανάλυση, με τη διατριβή της να εστιάζει στα κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ευρώπη γενικότερα, και τον ΣΥΡΙΖΑ ειδικότερα. Τις μέρες αυτές που διεξάγεται το συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, και ενώ ο χώρος της Αριστεράς έχει ανάγκη ανασύνταξης και αναδιοργάνωσης, συζητούμε για τις προοπτικές των αριστερών κομμάτων και της ευκαιρία που έχει αδράξει η ΝΔ από την παντελή απουσία αντιπολίτευσης.
.jpg)
Το γεγονός ότι έχουμε ένα σχεδόν μονοκομματικό σύστημα, με μία κυρίαρχη Νέα Δημοκρατία και χωρίς να έχει απέναντί της μια ισχυρή αντιπολίτευση, που μας έχει οδηγήσει;
Βιώνουμε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδο. Έχουμε πράγματι μια κυρίαρχη Νέα Δημοκρατία, με ένα πρωθυπουργό ο οποίος έχει δείξει μια διαχειριστική επάρκεια και ένα ψύχραιμο προφίλ. Από την άλλη, υπάρχει μια κατακερματισμένη αριστερά και το μεγάλο διαχρονικό κενό της κεντροαριστεράς, η οποία δεν εκπροσωπείται επαρκώς από καμία πολιτική δύναμη, αυτή τη στιγμή. Αν αύριο το πρωί βρεθεί ένας αξιόπιστος αντίπαλος, την ίδια στιγμή θα ανατραπεί και αυτό το φαινόμενο. Προς το παρόν, είναι σαν να είμαστε σε ένα ρινγκ, και να παίζει κάποιος μόνος του. Εδώ έχουν υπάρξει σημεία έντονης διαχειριστικής ανεπάρκειας στη διακυβέρνηση της ΝΔ και η αντιπολίτευση -και δη η αξιωματική- δεν τα ανέδειξε επαρκώς, όπως ήταν τα Τέμπη, ώστε να διοχετευθεί η δυσαρέσκεια και να μην εκτονωθεί τόσο γρήγορα.
Η ΝΔ θεσμοθετεί την ίδια στιγμή πολλές προεκλογικές της δεσμεύσεις (τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, τον ποινικό κώδικα, την ισότητα στο γάμο) και έχει να αντιμετωπίσει την ακρίβεια και τώρα και το αγροτικό. Είναι μια ορθή στρατηγική τα πολλά μέτωπα ή δημιουργεί δυσαρέσκειες που δεν θα μπορέσει να τιθασεύσει, ενδεχομένως;
Ο Κ. Μητσοτάκης προσπαθεί καταρχάς να εφαρμόσει το πρόγραμμά του και το κάνει φέρνοντας μια ρηξικέλευθη μεταρρύθμιση, όπως είναι αυτή των ιδιωτικών πανεπιστημίων, για την οποία είναι προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει την άρνηση της κοινωνίας. Από την άλλη, επειδή ο χώρος της κεντροαριστεράς έχει μείνει κενός, ο Κ. Μητσοτάκης προσπαθεί να πλησιάσει τη ΝΔ σε αυτό το χώρο, διεκδικώντας θέματα πολιτισμικού φιλελευθερισμού, όπως έκανε με την ισότητα στο γάμο, στα οποία μέχρι πρότινος είχε κύρια αναφορά ο ΣΥΡΙΖΑ. Όμως, επειδή εν τέλει η κοινωνία είναι αυτή που ανοίγει μέτωπα και όπως φαίνεται δεν είναι όλα καλώς καμωμένα, όπως εμφανίζονται, έχουν αρχίσει και υπάρχουν αντιδράσεις. Τώρα, είναι το αγροτικό ζήτημα, το οποίο άλλωστε δεν είναι μόνο εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό και η ΝΔ θέλει να το αντιμετωπίσει χωρίς τριγμούς, διότι ακουμπά σε πολλές εκφάνσεις του ελληνικού βίου.
Άρχισε την Πέμπτη το τέταρτο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, το οποίο δεν φαίνεται να εξελιχθεί ως μια διαδικασία προωθητική για το κόμμα, που θα το φέρει στην επόμενη μέρα. Αντίθετα, από τους προσυνεδριακούς χειρισμούς αλλά και τις εσωκομματικές αντιδράσεις φαίνεται ότι θα είναι ένα συνέδριο τομή για την ύπαρξη και κυρίως τη φυσιογνωμία του ΣΥΡΙΖΑ. Ποια η γνώμη σου;
Ο ΣΥΡΙΖΑ βαδίζει σε ένα τεντωμένο σχοινί. Βρίσκεται μονίμως σε μια αναζήτηση ταυτότητας. Η ιστορία της αριστεράς στην Ελλάδα είναι μια ιστορία διενέξεων και διασπάσεων. Η ενότητα της αριστεράς είναι η αχίλλειος πτέρνα της, διαχρονικά. Ο ΣΥΡΙΖΑ μπαίνει σε ένα πολύ δύσκολο συνέδριο για δύο λόγους. Έχει έναν αρχηγό, ο οποίος δεν έχει λάβει υπόψη τους κομματικούς μηχανισμούς. Ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως και κάθε κόμμα, έχει μια εσωκομματική δομή. Αν αυτή την παρακάμψει, το αποτέλεσμα θα είναι ολέθριο. Το τελεσίγραφο που έδωσε στην Πολιτική Γραμματεία, ουσιαστικά του το επέστρεψαν. Ο Στ. Κασσελάκης έχει ένα επικοινωνιακό χάρισμα, το οποίο χειρίζεται σωστά, αλλά δεν έχει καμία γνώση το πώς λειτουργεί το κόμμα. Σε αντίθεση με τον Αλ. Τσίπρα, ο οποίος ήξερε πως λειτουργεί ένα κόμμα, και δη ο ΣΥΡΙΖΑ. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ περνά σε μια πολύ δύσκολη φάση. Θα πρέπει επιτέλους να βρει τα πατήματά του και την ταυτότητά του. Ο Στ. Κασσελάκης στο LSE δήλωσε «νεοσοσιαλιστής». Θα πρέπει κάπως να ορίσει το νεοσοσιαλισμό, να περιγράψει πώς οραματίζεται τον νεοσοσιαλιστή του 2024, αν εγκαταλείπει την αριστερά του παρελθόντος. Το κάθε κόμμα είναι πυλώνας τριών πραγμάτων: ιδεολογία, προγραμματικές θέσεις και ηγεσία. Εδώ έχουμε μια ηγεσία, η οποία δεν δίνει ένα συμπαγές πολιτικό πρόγραμμα, μια συμπαγή πολιτική θέση.
Ο Στ. Κασσελάκης δεν έχει καμία κομματική εμπειρία, δεν φαίνεται να γνωρίζει το ελληνικό κομματικό σύστημα και το πώς λειτουργούν τα κόμματα και δη της αριστεράς, αλλά ούτε και την ελληνική κοινωνία. Και δεν δείχνει διάθεση να τα κατανοήσει ούτε να λειτουργήσει σε αυτά. Αντίθετα, θέλει να τα φέρει όλα στα μέτρα του. Που μπορεί να καταλήξει αυτό;
Το λάθος που έγινε επί προεδρίας Αλ. Τσίπρα είναι ότι εκείνος αφαίρεσε πολλές αρμοδιότητες από τον κομματικό μηχανισμό, ενισχύοντας τη θέση του προέδρου. Δημιούργησε έναν κόμμα αποδυναμωμένο, που όμως αντιστεκόταν. Και αυτό παρέλαβε ο Στ. Κασσελάκης. Το 2015 ήταν η ΛΑΕ και τώρα η Νέα Αριστερά. Φαίνεται πως πάντα θα υπάρχουν τα εσωκομματικά αντίβαρα, που θα δείχνουν το κόμμα και τη σημασία του. Έχω πολύ μεγάλη δυσπιστία, ωστόσο, στο αν ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να μετατραπεί σε ένα τελείως αρχηγοκεντρικό κόμμα. Αν συμβεί αυτό, δεν θα είναι πια ο ΣΥΡΙΖΑ, θα είναι ένα κόμμα της κεντροαριστεράς.
Το δήλωσε με σαφήνεια ότι ο ίδιος είναι κεντροαριστερός και αυτός είναι ο προσανατολισμός του για τον ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό υπονοεί και το ερωτηματολόγιο που διαμόρφωσε. Έχουμε φύγει πια από τον ΣΥΡΙΖΑ που ξέραμε.
Δεν είναι ο ΣΥΡΙΖΑ που ξέραμε, γιατί έχει αλλάξει ηγεσία. Ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως κάθε κόμμα, πρέπει να εκπροσωπεί έναν πολιτικό χώρο. Πρέπει να μας πει επομένως ποιες ιδέες εκπροσωπεί. Και φαίνεται να έχει χάσει τον προσανατολισμό του. Ο Κασσελάκης είναι ένας πολιτικός νέας κοπής. Δεν έχει γαλουχηθεί μέσα στο κόμμα. Δείχνει να μην ξέρει ποιους εκπροσωπεί εντός του κόμματος. Παρακάμπτει την κουλτούρα της αριστεράς και πλέον απομακρύνεται χιλιόμετρα από αυτή. Έτσι πάμε σε κάτι άλλο. Στη διατριβή μου για τον ΣΥΡΙΖΑ είχα εντοπίσει τέσσερις τομές: μια το 2000 όταν εμφανίστηκε με κινηματικό προφίλ, μία το 2003 με την αλλαγή ονόματος και την αριστερή στροφή, μία το 2009 όταν άλλαξε και πάλι προφίλ, στην αρχή της οικονομικής κρίσης, και μία το 2013 όταν παρουσιάστηκε ο νέος ΣΥΡΙΖΑ, αφού το 2012 είχε εκφράσει τον πιο ταξικό λόγο στην ιστορία του. Και τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σε μία τομή, που πρέπει να δούμε αν είναι μετεξέλιξη ή μετάλλαξη.
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ο μόνος διεκδικητής του κεντροαριστερού χώρου, θα συναντήσει απέναντί του και ένα ΠΑΣΟΚ, που παραδοσιακά κινείται σε αυτόν.
Ναι αλλά είναι αποδυναμωμένο. Ο Ν. Ανδρουλάκης δεν έχει χαρισματικό προφίλ, δεν έχει κάποιο γκελ στην κοινωνία. Η Φ. Γεννηματά κατάφερε κάτι πολύ σημαντικό, να κρατήσει το κόμμα. Ο Ν. Ανδρουλάκης έχω την αίσθηση ότι δεν έχει το επικοινωνιακό χάρισμα, ούτε την ικανότητα να φέρει το ΠΑΣΟΚ ξανά στο προσκήνιο του κομματικού συστήματος.
Μπορεί μια εσωκομματική αντίδραση, αν φτιαχτεί μια ισχυρή εσωκομματική τάση, να αλλάξει ρότα στον ΣΥΡΙΖΑ;
Οι τάσεις είναι ένα χαρακτηριστικό στον ΣΥΡΙΖΑ που βρίσκεται στον γενετικό κώδικά του. Αυτό ο Κασσελάκης δείχνει να μην το έχει αντιληφθεί. Και θα το βρει μπροστά του. Ο Κασσελάκης είναι απαραίτητο να αφουγκραστεί και να συμπεριλάβει στη στρατηγική του τους εσωτερικούς μηχανισμούς του κόμματος, που κλήθηκε να εκπροσωπήσει. Αν δεν συμβεί αυτό, η πορεία του πιστεύω ότι θα είναι «καταδικασμένη». Το βασικό όμως είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ χρειάζεται, το ξαναείπα, να βρει τον προσανατολισμό του. Διότι «τα προγράμματα μετράνε», για να μιλήσω συνθηματολογικά. Ακόμα και αν συμφωνήσουν στο συνέδριο, π.χ., ότι είναι κόμμα της κεντροαριστεράς, πρέπει να το περιγράψουν. Πρέπει να πουν την πολιτική τους πρόταση, το πρόγραμμά τους. Εκτιμώ ότι δεν θα το κάνουν. Θα πάμε μέχρι τις ευρωεκλογές με μια ασαφή ταυτότητα και με ένα περίπου ασαφές πλαίσιο και μετά από αυτές θα κριθούν όλα, γιατί τότε θα έχουμε μια σαφή καταγραφή όλου του χώρου. Σε δημοσκόπηση της Opinion Poll 8 στους 10 κεντροαριστερούς λένε ναι σε μια συνεργασία ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, Νέας Αριστεράς. Αυτό όμως μάλλον δεν το ακούνε στον ΣΥΡΙΖΑ, δεν δείχνει να τους ενδιαφέρει η ενότητα, ούτε η εσωκομματική ούτε του χώρου.
Ποια ήταν, κατά τη γνώμη σου, εκείνα τα δομικά στοιχεία που επέτρεψαν να συμβούν όσα συνέβησαν στον ΣΥΡΙΖΑ;
Από τη μια, κάποιες οργανωτικές αλλαγές που έγιναν από τον Αλ. Τσίπρα υπήρξαν καταλυτικές. Νομίζω τις έκανε για να αποδυναμωθεί ο εσωκομματικός αντίλογος, αλλά εν τέλει λειτούργησε σαν μπούμερανγκ. Από την άλλη, όταν απομακρύνθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ από την αλληλεπίδραση που είχε με τα κοινωνικά κινήματα ξεκίνησε ο καινούριος προσανατολισμός. Όταν ήταν σε διάλογο με τα κοινωνικά κινήματα ήταν ένα πιο συνεκτικό κόμμα. Το κόμμα είναι ένας ζωντανός οργανισμός και πρέπει διαρκώς να εξελίσσεται. Αν δεν εξελιχθεί, θα πεθάνει. Αυτή είναι η μοίρα του.
Η Νέα Αριστερά προέκυψε από ένα κομμάτι του ΣΥΡΙΖΑ που διαφώνησε με την ηγεσία του κόμματος στο όνομα των ιδεών και της παράδοσής του. Τι είναι εκείνο που θα την διαφοροποιήσει ως κόμμα της αντιπολίτευσης; Μπορεί να ορίσει ατζέντα;
Χρειάζεται ένα σαφές πολιτικό στίγμα, που μοιάζει να μην το έχει αυτή τη στιγμή. Πρέπει να προσδιορίσουν με σαφήνεια το καινούριο που θα φέρουν -καταδεικνύοντας έτσι και την ασάφεια του ΣΥΡΙΖΑ- να μιλήσουν για ανανέωση και να αναπτύξουν γρήγορα αντανακλαστικά. Το κομματικό σύστημα αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε αναβρασμό και πρέπει το κόμμα της Νέας Αριστεράς να εδραιώσει τη θέση του. Αν δεν το κάνει, δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί.
Η Νέα Αριστερά είναι ένα υπό διαμόρφωση κόμμα. Θα χρειαστεί για την εξέλιξή του να κάνει κινήσεις που θα το διαφοροποιήσουν από τον ΣΥΡΙΖΑ ή αντίθετα πρέπει να αγκαλιάσει το παρελθόν του ως μέρος του ΣΥΡΙΖΑ και της ιστορίας του και να προτάξει την πρότασή του ως κάτι νέο;
Εξαρτάται ποιον ΣΥΡΙΖΑ θέλει να εκπροσωπήσει. Θέλει να εκπροσωπήσει τον Συνασπισμό του 3,6% ως ιστορικό παρελθόν του; Θέλει να εκπροσωπήσει τον ΣΥΡΙΖΑ του 2000, ο οποίος είχε απευθείας επαφή με τα κινήματα; Θέλει να εκπροσωπήσει τον ΣΥΡΙΖΑ του 2015, ο οποίος υπέγραψε μνημόνιο; Ποιο πολιτικό παρελθόν θέλει να εκπροσωπήσει; Η ιστορία του ΣΥΡΙΖΑ είναι ένας πολύ δύσκολος γρίφος για να επιλυθεί, γιατί είναι ένα κόμμα το οποίο αλλάζει συνέχεια στίγμα. Προς το παρόν, στη Νέα Αριστερά έχουν δείξει ότι δεν έχουν φρεσκάδα πολιτικού στίγματος. Εάν βρουν ποιους θέλουν να εκπροσωπούν και βρουν επαφή με τα κοινωνικά κινήματα, νομίζω θα έχουμε την απάντηση στο πώς πρέπει να κινηθούν. Αυτός είναι ο πιο υγιής δρόμος επανάκτησης του χαμένου εδάφους.
Το ΚΚΕ είναι ίσως το μόνο κόμμα της αριστεράς που έχει καρπωθεί τις απώλειες από τον ΣΥΡΙΖΑ. Η θέση που πήρε τώρα για την ισότητα στο γάμο πέρα από αντιεπιστημονική, ήταν και βαθιά αναχρονιστική. Πιστεύεις ότι στο ΚΚΕ βρέθηκε κόσμος της ριζοσπαστικής αριστεράς ώστε να το στηρίξει ως το «μόνο συνεπές αριστερό κόμμα» και επομένως έχει απαιτήσεις ως προς τις θέσεις που παίρνει ή «τιμής ένεκεν» για την ιστορικότητά του σε αγώνες του παρελθόντος;
Νομίζω και τα δύο. Υπάρχει ένα μερίδιο κόσμου που ψηφίζει ΚΚΕ τιμής ένεκεν και ένα άλλο μερίδιο κόσμο που κρίνει ότι το ΚΚΕ εκπροσωπεί την αυθεντική εκδοχή της αριστεράς. Το ΚΚΕ έχει πολύ ισχυρές ιδεολογικές αγκυλώσεις, δεν είναι ένα κόμμα ευέλικτο, που μπορεί να προσαρμόζεται.