Πότε αντιλαμβανόμαστε την αλλαγή των εποχών, τις πλειοψηφικές αυτές τάσεις που γίνονται κυρίαρχες και αλλάζουν τον κόσμο γύρω μας; Περιμένουμε τα μεγάλα γεγονότα. Τα διακριτά, τα ξεκάθαρα. Αυτά που θα μας υπαγορεύσουν πως μια σελίδα πρέπει να γυρίσει, πως μια τελεία πρέπει να καρφωθεί, ώστε να συνειδητοποιήσουμε ένα τέλος. Και όμως η αλλαγή δεν είναι μέγεθος. Είναι μια αργή διαδικασία ήπιας ωρίμανσης, μια συνθήκη που διαρκώς εγκυμονεί τις φανερώσεις, τα αποτελέσματά της. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, πρέπει να είμαστε καχύποπτοι κυρίως με τα αυτονόητα. Γιατί κυρίως αυτά καλλιεργούν την έκπληξη και όλο πιο συχνά στη χειρότερη εκδοχή της.
Μιλούμε πολύ συχνά σαν να απευθυνόμαστε στο παρόν μας από το παρελθόν. Σαν η στιγμή μας εδώ, τώρα να μην είναι άλλο από μια ηχώ από έναν ήχο που προηγήθηκε κάποτε. Αναπολούμε, όχι όταν νοσταλγούμε, αλλά όταν επιμένουμε να συμπεριφερόμαστε εκτός της ροής των πραγμάτων, όταν προσποιούμαστε πως η σταθερότητα είναι ο τρόπος των πραγμάτων.
Αυτό που θέλω να πω, αυτό που νοιώθω είναι πως οι καιροί μας προσπερνάνε. Πως κάτι μεγάλο σηκώνεται για να μας καταπνίξει, ενώ εμείς σφυρίζουμε αμέριμνοι στην ακτή της υποθετικής μας παραλίας. Πόσο συχνά στις αναλύσεις μας, στις αντιλήψεις μας μιλάμε σαν να βρισκόμαστε ακόμα εντός της κρίσης. Εντός μιας έκτακτης συνθήκης που ορίζεται από το ενδεχόμενο της άρσης της. Και όμως οι κοινωνίες δεν βρίσκονται πια εκεί και ακόμα χειρότερα, δεν βαδίζουν καν προς την κατεύθυνση που θα επιθυμούσαμε.
Το νιώθεις στους δρόμους, στις καθημερινές συναναστροφές, στις συναλλαγές σου. Κάτι έχει αλλάξει. Κάτι έχει σκληρύνει. Οι άνθρωποι έχουν γίνει πιο βίαιοι, οι αντιδράσεις πιο απότομες, η στιγμιαία επιβολή πιο συχνό φαινόμενο. Είμαστε μπροστά σε μια κοινωνία που παίρνει σχήμα μετά από μια μακρά περίοδο ρευστοποίησης. Και το σχήμα αυτό μας τρομάζει. Στα όρια του να μην θέλουμε να το παραδεχτούμε. Ένας γενικευμένος ατομισμός ως διέξοδος και μαζί ως στάση ζωής μοιάζει να παγιώνεται. Μια ατομική συνθήκη επιβίωσης ενάντια σε όλους μοιάζει να παίρνει τη θέση του όποιου κοινωνικού συμβολαίου. Μια διαρκής αντίθεση ψάχνει το αντικείμενό της, ώστε να ξεσπάσει μακριά από τον ορθολογισμό, τη στόχευση, το αποτέλεσμα. Συχνά είναι η εκτόνωση ως αυτοτέλεια. Άλλοτε ως ένας τρόπος να ανοίγεις τον δρόμο σου πατώντας επί πτωμάτων. Μια γενικευμένη αδιαφορία δίνει τον τόνο. Αυτό που χθες ήταν ορατό ως αποδοχή της ματαιότητας των πραγμάτων, σήμερα γίνεται αντιληπτό ως βουλιμικός κυνισμός. Από τους όρους με τους οποίους δομούνται οι εργασιακές σχέσεις, μέχρι τον τόνο που παίρνουν οι πιο απλές συναναστροφές.
Η κρίση και η πολλαπλή διάλυση, η ήττα της Αριστεράς και η γενικευμένη απογοήτευση, η παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος και στη συνέχεια η πανδημία περιγράφουν μια πορεία μετατροπής του πολιτικού υποκειμένου. Μοιάζει σαν κάποτε να υπήρχε το ενδεχόμενο να επιβιώσουμε μαζί με τους άλλους. Σήμερα μοιάζει οι πολλοί να επιλέγουν να επιβιώσουν ενάντια σε αυτούς.
Περιγράφοντας την κατάσταση, πίστευα πως οι κυβερνήσεις Μητσοτάκη και όσα αυτές αντιπροσωπεύουν (τον πολιτικό αμοραλισμό, τη δομική διαφθορά, τις συνεχείς καταπατήσεις των δημοκρατικών ελευθεριών) υπήρξαν καταλύτης αυτής της συνθήκης. Σήμερα πιστεύω πως απλώς είναι συμπτώματα. Παγιώσεις αυτής της πολιτικής και κοινωνικής τάσης. Βλέποντας κανείς την πορεία των δυτικών κοινωνιών ενόψει και των ευρωεκλογών, δεν εκπλήσσεται για τις εδώ συνθήκες. Για την άνοδο του ακροδεξιού λόγου, για την παγίωση της μισαλλοδοξίας, για την γενικευμένη απαξίωση του συλλογικού, της αλληλεγγύης, της διεκδίκησης. Είναι ο δρόμος που παίρνει ένας κουρασμένος οργανισμός. Σέρνεται στη λάσπη πριν ξεψυχήσει.
Πέρα από όλα αυτά, μοιάζει να γίνεται περισσότερο ορατό από ποτέ πως οι τρόποι της αλλαγής και της αντιστροφής του κλίματος θα παραμένουν πάντοτε κοινοί. Οι διεκδικήσεις, οι απαιτήσεις, οι αγώνες. Οι δρόμοι της Αθήνας τις τελευταίες εβδομάδες γεμίζουν από διαφορετικούς κλάδους που διεκδικούν. Άσχετα από το αποτέλεσμα που θα έχουν, μας υπενθυμίζουν. Τον κόσμο αυτό πριν αλλάξει απότομα. Και μαζί τους όρους αυτούς που θα μπορέσουν να τον αλλάξουν εκ νέου προς μια νέα κατεύθυνση.