Κώστας Γαλανόπουλος «Ο κόσμος όλος ήταν Αμερική. Οι Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής στην ευρωπαϊκή φιλοσοφία», εκδόσεις Πλήθος, 2023
Ο πατέρας μου ήταν αγρότης κάπου στη Δυτική Ελλάδα, αγαπούσε τα άλογα και είχε στο σπίτι μερικά βίπερ γουέστερν. Αυτή ήταν και η πατρική κληρονομιά μου. Κάποια στιγμή βρήκα σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο ένα γουέστερν του Λουίς Λ’ Αμούρ, του καλύτερου του είδους. Ο τίτλος του ήταν «Τζούμπαλ Σάκετ» και εξιστορούσε τις περιπέτειες ενός λευκού με ευρωπαϊκή παιδεία που ήξερε να επιβιώνει στο αμερικανικό δάσος σαν Ινδιάνος. Είχα εντυπωσιαστεί από αυτό το μείγμα πρακτικών δεξιοτήτων, ελευθερίας και αυτοπεποίθησης, και ευρωπαϊκών γνώσεων. Σκεφτόμουν πως αυτό είναι το ιδανικό μου. Πάνω από το «αυλάκι», όμως, κάπου στη Δυτική Ελλάδα, υπήρχε κι άλλος που έκανε τις ίδιες σκέψεις. Και, όπως αποδείχτηκε διάβαζε κι αυτός Λουίς Λ’ Αμούρ. Ήταν θέμα χρόνου να συναντηθούν σε ένα βιβλίο τα γουέστερν που διάβαζε ο Κώστας με τις σπουδές στην πολιτική φιλοσοφία που έκανε ο Γαλανόπουλος. Το αποτέλεσμα είναι συναρπαστικό, όπως συναρπαστικό ήταν το αποτέλεσμα της συνάντησης των Ινδιάνων με την ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Το αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης περιγράφει διεξοδικά το εν λόγω βιβλίο.
Από την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, οι Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής χρησιμοποιήθηκαν ως παράδειγμα για να τεκμηριωθούν όλων των ειδών οι φιλοσοφικοί ισχυρισμοί από ευρωπαίους στοχαστές. Πώς επηρέασαν οι σχετικές πληροφορίες που σιγά σιγά συνέρρεαν από τον Νέο Κόσμο στη Γηραιά Ευρώπη; Πώς επηρεάστηκαν οι Χομπς, Λοκ, Χιουμ, Σμιθ, Μπερκ, Μοντένιος, Μοντεσκιέ, Βολτέρος, Ρουσό, Μιλ, Τοκβίλ, Μαρξ; Ο συγγραφέας μας το εξηγεί, υπογραμμίζοντας ότι άλλοι θέλησαν να επιβεβαιώσουν την ανωτερότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού έναντι της βαρβαρότητας των «αγρίων» και άλλοι θέλησαν να ασκήσουν σκληρή κριτική σε αυτό τον πολιτισμό εστιάζοντας στις αρετές αυτών των «ευγενών αγρίων». Όλοι τους, πάντως, όπως διεξοδικά αναλύει ο Γαλανόπουλος, ανακάλυψαν ένα απτό παράδειγμα της φυσικής κατάστασης του ανθρώπου, δίνοντας σάρκα και οστά σε μια φιλοσοφική κατασκευή. Να, λοιπόν, πώς μπορεί να ζούσαν οι άνθρωποι πριν τον πολιτισμό.
Όταν βέβαια μπήκαμε στον 19ο αιώνα και τα συχνά αμφιβόλου εγκυρότητας ταξιδιωτικά βιβλία έδωσαν τη θέση τους στις μελέτες των πρώτων ανθρωπολόγων και στην επιτόπια παρατήρηση (βλ. το ταξίδι του Τοκβίλ στις ΗΠΑ), υπήρξε η δυνατότητα και για αλλαγή στάσης έναντι του ζητήματος. Εν προκειμένω, ο Γαλανόπουλος αναφέρεται εκτενώς στην αλλαγή θεώρησης εκ μέρους του Μαρξ, ο οποίος ξεκίνησε με την υποτίμηση κάθε προνεοτερικής κοινωνικής θέσμισης και κατέληξε στα γεράματά του, επηρεασμένος από τις έρευνες πάνω σε προνεοτερικούς λαούς, και ειδικά πάνω στους Ινδιάνους, να θεμελιώσει σε νέα βάση την κριτική του στον καπιταλισμό, ο οποίος καταστρέφει τη φύση και στερεί την ελευθερία των ανθρώπων. Ο συνδυασμός ατομικής ελευθερίας και κοινοτισμού, ηθικών αξιών και απουσίας θρησκευτικής ηθικολογίας, κοινωνικής αυτάρκειας και απουσίας ατομικής ιδιοκτησίας, ήταν κάποια από τα χαρακτηριστικά που αποδίδονταν στους Ινδιάνους και είχαν εντυπωσιάσει ακόμα και τους επικριτές των «αγρίων».
Όμως, το πιο συναρπαστικό κομμάτι της μελέτης είναι το τελευταίο, όπου ο συγγραφέας μάς εξοικειώνει με μια επιχειρηματολογία που επιδιώκει να στοιχειοθετήσει μια αντιστροφή: Είναι πολύ πιθανό το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ να είναι εμπνευσμένο από την Ομοσπονδία των Ινδιάνων Ιροκουά. Και διόλου απίθανο η πολιτικοϊδεολογική αλλαγή που άλλαξε την Ευρώπη τον 19ο αιώνα, μέσα από τους αγώνες για ελευθερία και ισότητα, να χρωστάει στα μαθήματα των Ινδιάνων πολύ περισσότερα από αυτά που είναι διατεθειμένη η Γηραιά Ήπειρος να παραδεχτεί. Το σίγουρο πάντως είναι πως τώρα, πολύ κοντά στο χείλος της οικολογικής καταστροφής, πρέπει να παραδειγματιστούμε για ακόμα μια φορά από τη σοφία των Ινδιάνων (και όλων των διαφορετικών κοινωνιών που υπήρξαν και υπάρχουν) σχετικά με τα όρια της φύσης, τη θέση μας μέσα σε αυτή, και την πλούσια ζωή που μπορούμε να ζήσουμε χωρίς να συσσωρεύουμε αχρείαστα υλικά αγαθά. Άλλωστε, όπως έχει υπογραμμίσει ο Μάρσαλ Σάλινς, η πρωτόγονη κοινωνία ήταν η «πρώτη κοινωνία της αφθονίας».