Την Τετάρτη 28 Φεβρουαρίου συμπληρώθηκε ένας χρόνος από την τραγωδία των Τεμπών, όπου άφησε πίσω της 57 νεκρούς, τουλάχιστον 85 τραυματίες και δεκάδες διαλυμένες οικογένειες. Παρόλ’ αυτά, ως κράτος δεν φαίνεται να έχουμε διδαχθεί από αυτό το τραγικό μάθημα, καθώς ακόμα παρατηρούνται ελλείψεις στα συστήματα ασφαλείας του σιδηρόδρομου, όπως καταγγέλλουν επιθεωρητές του δυστυχήματος και εργαζόμενοι στα τρένα. Η κυβέρνηση, πέραν της αναζήτησης εξιλαστήριου θύματος στον σταθμάρχη και της προσπάθειας να απεκδυθεί οποιαδήποτε ευθύνη για το δυστύχημα, ακόμα και τώρα δεν έχει θέσει ως προτεραιότητα την εύρυθμη και ασφαλή λειτουργία των τρένων, δίνοντας αρκετά γενικόλογες απαντήσεις σχετικά με την πορεία των έργων και τη σημερινή τους κατάσταση. «Εφαρμόζουμε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την ανακαίνιση του σιδηροδρόμου και έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην αναβάθμιση της ασφάλειας των σιδηροδρόμων, παρά τις εκτεταμένες ζημιές που προκλήθηκαν από τις πλημμύρες τον Σεπτέμβριο» σημείωσε απλά το υπουργείο Μεταφορών στο Reuters πριν λίγες μέρες.
Την Παρασκευή ξεκίνησε η πρώτη δίκη, που αφορά στην αγωγή της οικογένειας του νεκρού μηχανοδηγού κατά του ΟΣΕ και της Hellenic Train, ενώ παράλληλα συνεχίζεται η διερεύνηση της ευρύτερης υπόθεσης, με τους συγγενείς, αλλά και πλήθος ειδικών επιστημόνων, πολιτικών και κοινωνικών οργανώσεων κ.ά να κάνουν λόγο για απόπειρα συγκάλυψης. Ταυτόχρονα, τουλάχιστον 1.150.000 έλληνες και ελληνίδες πολίτες ζητούν με ηλεκτρονικό ψήφισμα «την έναρξη των διαδικασιών για την αναθεώρηση του Συντάγματος και την ενεργοποίηση του νόμου περί ευθύνης υπουργών, καθώς και την κατάργηση της βουλευτικής ασυλίας, όταν προκύπτει ποινική ευθύνη πολιτικών προσώπων», προκειμένου να αποδοθούν οι απαραίτητες πολιτικές ευθύνες.
Για τις εξελίξεις της ανακριτικής διαδικασίας και τα συμπεράσματα της Εξεταστικής Επιτροπής, μιλά στην «Εποχή» η Αντωνία Λεγάκη, δικηγόρος και παράσταση υποστήριξης της κατηγορίας στην υπόθεση των Τεμπών.
Ένας χρόνος μετά την τραγωδία των Τεμπών. Πώς κρίνετε τη μέχρι τώρα πορεία της διερεύνησης της υπόθεσης;
Οι συγγενείς των θυμάτων και η συλλογικότητά τους –πολύ συγκροτημένοι και, παρά το πένθος τους, με καθαρό μυαλό– έχουν αναδείξει πολλάκις αυτό που νομίζω όλοι άνθρωποι έχουμε καταλάβει: Δηλαδή ότι όσο συγκλονιστικό ήταν το δυστύχημα, ακόμα πιο συγκλονιστική είναι η συγκάλυψη που επιχειρείται. Είναι τόσο χονδροειδής και απροκάλυπτη η προσπάθεια όλων των υπευθύνων, κρατικών και εταιρικών, να εξαφανίσουν κάθε στοιχείο που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για τη διαλεύκανση του εγκλήματος, ώστε τελικά αυτό που μένει να σκεφτούμε, είναι πως ό,τι και να φωνάξουμε για τη συγκάλυψη, όποια ποινή και αν θέσει ένα δικαστήριο γιατί εξαφάνισαν στοιχεία, όσο και αν καταρρακωθεί το όποιο κύρος τους, όλα αυτά εκτιμούν ότι τους κοστίζουν λιγότερο συγκριτικά με αυτά που θα μαθαίναμε, αν δεν είχαν εξαφανίσει τα στοιχεία. Αυτό είναι πολύ τρομακτικό.
Η εξεταστική ολοκληρώθηκε άρον-άρον και στις 8 Μαρτίου αναμένεται η κατάθεση των πορισμάτων από τα κόμματα. Τι περιμένουμε να βγει απ’ τη διαδικασία; Συνεισέφερε ουσιαστικά στην υπόθεση, κατά τη γνώμη σας;
Όχι, δεν φαίνεται να συνεισέφερε ουσιαστικά. Και να σας δώσω ένα παράδειγμα γιατί: Στη δικογραφία διαφαίνεται πως η εξουσία της εταιρείας είναι τόσο ανερυθρίαστη, που ακόμα και όταν ζητάει ο ανακριτής να μας δώσει όλα τα σχετικά έγγραφα για τα μέτρα ασφαλείας και τη συνεργασία της με το δημόσιο, ο εκπρόσωπος της εταιρείας, μετά από ένα γαϊτανάκι για το ποιος είναι υπεύθυνος γι’ αυτά, απαντά τελικά πως δεν τα δίνει και πρέπει οι ανακριτικές αρχές να τα ζητήσουν από το δημόσιο. Είμαστε μπροστά, δηλαδή, σε μια τεράστια γραφειοκρατία με διάφορες εμπλεκόμενες εταιρείες, ώστε να μην υπάρχει ποτέ καμία ευθύνη, αλλά και σε μια αναίσχυντη στάση τους ενώπιον των αρχών, χωρίς να κρατάνε ούτε τα προσχήματα. Τα προσχήματα είναι η συνομολόγηση κάποιων υποχρεώσεων, που έστω υποκριτικά φέρεται ένας σαν να τις εκπληρώνει και προσπαθεί να δικαιολογηθεί απέναντι στις αρχές και τους νόμους. Το χωρίς προσχήματα, όπως γίνεται με την υπόθεση των Τεμπών, σημαίνει πως πρόκειται για μια εξουσία που το κράτος έχει αφήσει ανεξέλεγκτη και δεν την υποχρεώνει καν σε λογοδοσία. Γι’ αυτό, δυστυχώς, δεν πιστεύω πως θα βγει πραγματική άκρη, αλλά θα συνεχίσουν να δείχνουν τον σταθμάρχη, χωρίς κανένας και καμία μας από την κοινωνία να τους πιστεύει. Ταυτόχρονα, οικοδομούν μια πραγματικότητα όπου τα κέρδη θα είναι πάνω από τις ζωές μας και η επιλογή του κεφαλαίου στη χώρα μας θα είναι οι αυτοκινητόδρομοι και όχι ο σιδηρόδρομος. Αυτός θα χρησιμοποιείται για μεταφορά εμπορευμάτων συγκεκριμένων συμφερόντων, αντί για την ασφαλή και φθηνή μεταφορά επιβατών, ενώ στο τέλος, ακόμα και ο κίνδυνος για θανατηφόρα δυστυχήματα θα θεωρείται μικρότερο κόστος απ’ το να προχωρούσαν στα απαραίτητα έργα.
Η εισαγγελία του Αρείου Πάγου, μετά βέβαια και την κατακραυγή για τα ανάρμοστα σχόλιά της, έστειλε παραγγελία στην εισαγγελία εφετών της Λάρισας για διερεύνηση όλων των καταγγελιών των θυμάτων και των συγγενών τους. Διερευνάται, τελικά, κάθε πτυχή της υπόθεσης, πότε θα ολοκληρωθεί η ανακριτική διαδικασία και ποιοι θα καθίσουν στο εδώλιο;
Η εισαγγελία του Αρείου Πάγου αποφάσισε να στείλει έναν χρόνο μετά παραγγελία για την υπόθεση. Αυτό σημαίνει, πρώτον, πως η εισαγγελία γνωρίζει ότι η ανακρίτρια δεν διερευνά κάθε καταγγελία που έχει γίνει, αλλιώς δεν θα χρειαζόταν να στείλει παραγγελία. Δεύτερον, σημαίνει ότι η εισαγγελία δεν έχει ενδιαφερθεί έναν χρόνο να λάβει πληροφορίες για την εξέλιξη της ανάκρισης για ένα δυστύχημα που στοίχισε 57 ζωές, πολλές μάλιστα νέων παιδιών. Τώρα τις έλαβε και τώρα παρενέβη δημόσια, ώστε να το ακούσει και ο κόσμος, αλλά και να μπορούν μετά οι εκπρόσωποι των υπευθύνων να λένε πως έως και η εισαγγελία του Αρείου Πάγου έκανε παρέμβαση, άρα δεν έχει μείνει τίποτα που δεν έχει ερευνηθεί. Έτσι, βέβαια, σηματοδοτείται και μια επικοινωνιακή τελετή λήξης της ανακριτικής διαδικασίας. Πρόκειται για ένα καταφανές και κακό θέατρο, με άλλα λόγια. Όσον αφορά για το ποιοι θα οδηγηθούν σε δίκη, μπορεί μέσα στους κατηγορούμενους να υπάρξουν και πιο υψηλά ιστάμενοι, όπως για παράδειγμα ο CEO της Hellenic Train, όπως έγινε γνωστό αυτή την εβδομάδα. Η απόδειξη της ενοχής τους, όμως, και η καταδίκη τους είναι αρκετά δύσκολη, καθώς πρόκειται για ένα ολόκληρο σύστημα με διάφορους μηχανισμούς που ευθύνονται. Για παράδειγμα, ο CEO της Hellenic Train, βάσει του νόμου, θα πρέπει να αποδειχθεί ότι έδωσε συγκεκριμένη εντολή να φεύγουν τα τρένα, παρότι δεν υπήρχε τηλεδιοίκηση. Ο CEO προφανώς, όμως, θα πει πως δεν ασχολείται ο ίδιος με τέτοια ζητήματα, αλλά οι υφιστάμενοί του. Εννοείται πως γνώριζε και υπήρχαν τέτοιες οδηγίες, αλλά αυτό δεν θα ειπωθεί και δεν θα αποδειχθεί στο δικαστήριο. Το πιθανότερο, λοιπόν, που αναμένεται από τη δίκη, θα είναι η καταδίκη κάποιων για ήσσονος σημασίας αδικήματα.
Παράλληλα τρέχει η υπόθεση και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Προς το παρόν, η ευρωπαϊκή εισαγγελία έχει καλέσει 23 κατηγορούμενους για τη μη εκτέλεση της σύμβασης 717, κανένα πολιτικό πρόσωπο μεταξύ τους. Θα αποδοθούν τελικά πολιτικές ευθύνες για το έγκλημα;
Πολύ πιθανά όχι. Η απόκλιση, άλλωστε, του κράτους από κάθε κοινωνική συνεισφορά, κοινωνική πρόνοια και υποδομές, ταυτόχρονα με την εστίασή του στην καταστολή, την άμυνα και την κερδοφορία των εταιρειών είναι ευρωπαϊκό φαινόμενο και κεντρική γραμμή της ΕΕ. Το ελληνικό κράτος, δηλαδή, δεν κάνει κάτι διαφορετικό από το γερμανικό, απλά το δεύτερο είχε άλλες υποδομές πριν και γι’ αυτό δεν βρίσκεται στην ίδια ένδεια με το ελληνικό. Η παραγωγικότητα και η κερδοφορία των εταιρειών που θα εξάγεται στο εξωτερικό ως δύναμη είναι κεντρικός στόχος όλης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρα δεν μπορούμε να περιμένουμε πολλά πράγματα από εκεί. Ενδεχομένως να δούμε επιμέρους διαφοροποιήσεις, προσθέτοντας πχ και άλλα «μικρά ψάρια» στους κατηγορούμενους, προκειμένου να καταδειχθεί και η δήθεν ανεξαρτησία και ακεραιότητα των ευρωπαϊκών θεσμών. Όλα αυτά, όμως, δεν συνιστούν ουσιαστική διερεύνηση και απόδοση δικαιοσύνης για τα Τέμπη. Τόσο καιρό δεν έχει απαντηθεί το πιο απλό ερώτημα, γιατί δεν υπήρχαν ή δεν λειτουργούσαν η τηλεδιοίκηση, το σύστημα σηματοδότησης, όπως και το σύστημα ETCS, που θα ακινητοποιούσε τα τρένα, εφόσον τα δύο πρώτα παρουσίαζαν πρόβλημα. Και γι’ αυτό φταίει και το δημόσιο, που είχε τις υποδομές και δεν έφτιαξε τα συστήματα, και η ιδιωτική εταιρεία, γιατί παρότι δεν υπήρχαν τα απαραίτητα συστήματα, συνέχιζε να δίνει την εντολή να κινούνται οι συρμοί.
Το αίσθημα ατιμωρησίας που μπορεί να αφήσει ο χειρισμός της υπόθεσης, η μη απόδοση συγκεκριμένης πολιτικής ευθύνης και ταυτόχρονα η μη κινητοποίηση από την πλευρά του κράτους, ώστε να υπάρξουν άμεσα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας στον σιδηρόδρομο, τι κοινωνικό αντίκτυπο θα έχουν;
Δυστυχώς ζούμε σε μία εποχή όπου το κράτος αντιδράει με διαφορετικό τρόπο απ’ αυτόν που είχαμε συνηθίσει. Δηλαδή, δεν το ενδιαφέρει να δείξει μια εικόνα, ακόμα και ανειλικρινή, ότι εισακούει τα λαϊκά αιτήματα, ότι προστατεύει τους πολίτες κτλ. Θεωρώ ότι γίνεται μια δήλωση προς τα θύματα, τους γονείς και τους συγγενείς των νεκρών, αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία, ότι αυτό που ξέρατε περί δημοκρατίας, δεν ισχύει πια. Ότι η σημερινή δημοκρατία δεν είναι ελαστική απέναντι σε όσους ζητούν και απαιτούν πράγματα και ότι έχει κλείσει το κεφάλαιο των κοινωνικών δικαιωμάτων. Θέτουν το κράτος ως ένα επιτελικό εργαλείο της καπιταλιστικής ανάπτυξης και μόνο. Η δίκη που θα τελειώσει αφήνοντας αυτήν την απογοήτευση και το άδειασμα, θα δηλώνει ακριβώς αυτό στους πολίτες: Μην έχετε καμία απαίτηση από το κράτος.