Η μουσική είναι δεμένη με την ιστορία και τον λαϊκό πολιτισμό του ελληνικού λαού. Τα έθιμα και οι παραδόσεις φτάνουν ως τις μέρες μας από την αρχαία Ελλάδα. Ένα τέτοιο έθιμο, που η λαογραφική έρευνα το θεωρεί αρχαιοελληνικό και που έφτασε στις μέρες μας μέσα από την προφορική παράδοση, είναι το έθιμο της χελιδόνας. Το «χελιδόνισμα» είναι ένα πρωτομαρτιάτικο έθιμο, ένα μελωδικό καλωσόρισμα της άνοιξης με ειδικά τραγούδια που λένε τα παιδιά γυρίζοντας από σπίτι σε σπίτι, διατηρώντας όχι μόνον το ίδιο θέμα αλλά και διασώζοντας σχεδόν αυτολεξεί ορισμένους στίχους με ανάλογο ύφος και ποιητική δομή. Στην Κομοτηνή τα «Χελιδονίσματα» αναβιώνουν από το 2003. Φέτος, στις αρχές του Μάρτη, πραγματοποιήθηκαν από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ανατολικορωμυλιωτών Κομοτηνής σε συνεργασία με ακόμα 7 Συλλόγους και τη μουσική Σχολή Νότα του Χρήστου Χατζόπουλου.
Ο σύγχρονος αναβιωτής των Χελιδονισμάτων είναι ο Θρακιώτης Χρήστος Χατζόπουλος, ένας πολυπράγμων μουσικός, πηγαίος μελωδιστής, χαρισματικός δάσκαλος, στιχουργός και πολυοργανοπαίχτης. Ο Χρήστος Χατζόπουλος μελοποίησε τους παραδοσιακούς στίχους από τις Μετρές της Ανατολικής Θράκης, σε ρυθμό επτάσημο, θρακιώτικο συρτό που παίζεται με παραδοσιακά όργανα και τραγουδιέται χορωδιακά. Φέτος μάλιστα τα «Χελιδονίσματα» εξελίσσονται, τραγουδώντας τον μεγάλο θρακιώτη ποιητή, Γεώργιο Βιζυηνό. Ο Χρήστος Χατζόπουλος μελοποίησε μερικά από τα παιδικά του ποιήματα πλουτίζοντας τα «Χελιδονίσματα» αλλά και το εκπαιδευτικό μουσικό ρεπερτόριο. Αυτά έδωσαν την αφορμή για την ενδιαφέρουσα συζήτηση που ακολουθεί.
.jpg)
Από μικρός ξεκινήσατε να σπουδάζετε κιθάρα και η εφηβεία σας βρήκε να συμμετέχετε σε νεανικές μπάντες και να τραγουδάτε ροκ εν ρολ, πώς σας κέρδισε το ούτι και η παραδοσιακή μουσική;
Πάντοτε βίωνα τη μουσική ως τρόπο ζωής, γνωρίζοντας καινούργιους κόσμους. Αυτή εξάλλου είναι και η ομορφιά της ζωής. Η μουσική είναι μία και όλο χρώματα σαν ένα πίνακα ζωγραφικής. Αν επιμένεις να ασχολείσαι με ένα δύο χρώματα, τότε θα αρκεστείς στο να ζωγραφίσεις μόνο με αυτά. Όταν όμως δοκιμάσεις να συνδυάσεις πολλά χρώματα τότε το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό. Πάντοτε στην πορεία μου προσέθετα στοιχεία και ποτέ δεν αφαιρούσα. Ούτε φυσικά ποτέ νεότερες επιρροές ακύρωναν τις παλαιότερες. Το ούτι άγγιξε ιδιαίτερα την ψυχή μου και ήταν αυτό που ξεκαθάρισε το τοπίο όσον αφορά τον αυτοπροσδιορισμό μου σ’ αυτή τη ζωή. Όσο για το πώς έγινε είναι από αυτά τα πράγματα που δεν εξηγούνται. Ξεκρέμασα για πρώτη φορά ένα ούτι από ένα κατάστημα και μέσα σε πολύ λίγα λεπτά μια χαρά, ένα φως έλαμψε μέσα μου και αναφώνησα δυνατά, το βρήκα. Για αυτό πολλές φορές προτείνω στους μαθητές μου να δοκιμάζουν διάφορα όργανα πριν καταλήξουν. Είναι πολύ διαφορετική η αίσθηση όταν ο ήχος δονείται και αυτές οι συχνότητες έρχονται σε επαφή με το σώμα μας.
Έπαιξε ρόλο το γεγονός ότι ο πατέρας σας ήταν ιερέας;
Έπαιξε καταρχάς ρόλο ότι ο πατέρας μου ήταν αυτός που ήταν και κατ’ επέκταση φυσικά το ότι ήταν ιερέας. Ήταν μερακλής και καλλίφωνος. Θεωρώ το ότι με κοίμιζε με τη ζέστη φωνή του με τραγούδια όπως το ριζίτικο «Σε ψηλό βουνό», τα βράδια στην ηλικία των τριών έως πέντε ετών, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου. Διαμόρφωσε τον χαρακτήρα μου και μου έσπειρε την αγάπη για τη παράδοση. Στη συνέχεια ήρθε και ο ήχος της βυζαντινής μουσικής μέσα από τις λειτουργίες και τις τελετές όπου τον άκουγα να ψέλνει.
Στις μουσικές εκδηλώσεις και στα λαϊκά πανηγύρια συμμετείχατε δίπλα σε δύο θρύλους της Θράκης, τον κλαριντζή Σολ Χασάν και τον βιολιτζή Δημητρό Λύρατζη. Πώς νιώθατε τότε και τι έχει αλλάξει σήμερα σε αυτό το είδος του γλεντιού;
Το να μεγαλώσουμε μέσα από ήχους παλαιών μουσικών δεξιοτεχνών είναι πολυτέλεια και μας ανοίγει τον δρόμο, αρκεί να το καταλάβουμε και να έχουμε την ικανότητα να αντλήσουμε όλα εκείνα τα στοιχεία που αν τα χρησιμοποιήσουμε σωστά θα μας εξελίσσουν διαρκώς. Αυτό φυσικά είναι και ο ορισμός της παράδοσης. Παίρνουμε τις σωστές βάσεις, τα ηχοχρώματα, το ύφος και άλλα στοιχεία όσο γίνεται πιο αυθεντικά από το παρελθόν τα συγχωνεύουμε με στοιχεία της εποχής μας και τα αφήνουμε ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Είχα την τύχη να συνεργαστώ και να παίξω με πολλούς καλούς μουσικούς αρκετά μεγαλύτερους στην ηλικία από εμένα. Τον Δημητρό Λύρατζη με το βιολί του τον παρακολουθούσα από μικρό παιδί στους γάμους και τα πανηγύρια. Δεν θα ξεχάσω τις απότομες δοξαριές του γεμάτες συναίσθημα. Αργότερα όταν μεγάλωσα και παίζαμε μαζί, μου έλεγε «κοίτα αυτούς που χορεύουν και αυτοσχεδίασε, δες τα βήματα τους και μιμήσου τον ήχο τους με τη μουσική σου». Ανεκτίμητη πληροφορία! Ο δεξιοτέχνης του κλαρίνου Σολ Χασαν με οδήγησε σε δρόμους και σκοπούς της Ανατολής, αυτοσχεδιασμούς και ταξίμια. Όταν κάνεις ταξίμ, μου έλεγε, το μυαλό σου να είναι στο τραγούδι αλλά τα χέρια σου αλλού. Τεράστιος, από αυτούς που κλείνει το εργοστάσιο και δεν ξαναβγαίνουν. Όπως οι εποχές αλλάζουν, έτσι και τα πανηγύρια αλλά και οι άνθρωποι που διασκεδάζουν. Κάθε εποχή έχει τα καλά και τα άσχημά της. Η αλήθεια είναι πως σήμερα συμμετέχω πολύ λιγότερο σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις, μια που η μουσική μου επιβάλλει άλλους χώρους περισσότερο συναυλιακούς. Παρόλα αυτά κάποιες φορές συμμετέχω και σε πιο λαϊκές εμφανίσεις πανηγύρια ή ταβέρνες αλλά πάντα στον βαθμό του επιτρεπτού.
Υπηρετείτε την μουσική παράδοση και ως εκπαιδευτικός.
Από το έτος 2000 δίδαξα στα Μουσικά Σχολεία Κομοτηνής και Ξάνθης ούτι, κανονάκι, παραδοσιακό βιολί, λύρα πολίτικη, νέι, κρουστά, λαϊκή κιθάρα. Τα δίδαξα με σεβασμό και αγάπη. Αγάπησα τα μουσικά σχολεία έδωσα και πήρα πολλά.
Να υποθέσω πως το έναυσμα να αναβιώσει το έθιμο με τα παραδοσιακά κάλαντα «Χελιδονίσματα» σάς το έδωσαν τα παιδιά από τα Μουσικά Σχολεία της Κομοτηνής;
Όλα ξεκίνησαν το 2003 όταν η πρόεδρος του Συλλόγου Περιοχής Βυζαντινού Φρουρίου Κομοτηνής, κ. Δήμητρα Τοπαλίδου, μου ζήτησε να μελοποιήσω τους στίχους από τις Μετρές της Αν. Θράκης. Η μελωδία θυμάμαι μου είχε βγει ακόμη από την πρώτη ανάγνωση. Δεν έμενε παρά να το τραγουδήσουμε στους δρόμους της πόλης με το Μουσικό Σχολείο Κομοτηνής. Πολύ γρήγορα αγκαλιάστηκε και τραγουδήθηκε από όλα τα παιδιά των Δημοτικών σχολείων αλλά και των Νηπιαγωγείων της πόλης.
Πως έχουν εξελιχθεί σήμερα τα «Χελιδονίσματα»;
Η δράση αγαπήθηκε κυρίως από τους μικρούς μαθητές της πόλης που με χελιδόνια και λουλούδια καλωσορίζουν την άνοιξη και φέρνουν το μήνυμα. Σχηματίζουν πομπή, περνούν από κεντρικούς δρόμους της πόλης και σταματούν σε αρκετά σημεία για να τραγουδήσουν τα ανοιξιάτικα κάλαντα. Συγκεντρώνονται στην πλατεία ή και στο κεντρικό πάρκο της πόλης όπου ταμπλό περιμένουν τους μαθητές για να αναρτήσουν τις ζωγραφιές τους με τα χελιδόνια, τα μηνύματά τους, να απαγγείλουν ποιήματά τους, να φτιάξουν χελιδονοφωλιές και ανοιξιάτικες κατασκευές, να τραγουδήσουν και να χορέψουν. Το μήνυμα πάντα επίκαιρο έχει σκοπό να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές, την κοινωνία, για σοβαρά προβλήματα και παθογένειες που ταλανίζουν τους ανθρώπους σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο αλλά και το περιβάλλον. Ο πόλεμος, η βία, ο εκφοβισμός, οι περιβαλλοντικές καταστροφές, το προσφυγικό, η πανδημία αποτέλεσαν διαχρονικά θέματα των μηνυμάτων που φέρνουν τα χελιδόνια. Το μήνυμα που φέρνουν φέτος τα χελιδόνια είναι: «Την άνοιξη αν δεν την βρεις, την φτιάχνεις» του Οδυσσέα Ελύτη και «Στην Ελλάδα τα παιδιά χορεύουν Βιζυηνό».
Η τελευταία σας δουλειά είναι η μελοποίηση παιδικών ποιημάτων του Γεωργίου Βιζυηνού αυτή η επιλογή σας απορρέει από το γεγονός ότι έχετε καταγωγή από τη Βιζύη της Ανατολικής Θράκης;
Ακριβώς η καταγωγή μου είναι από την Βιζύη. Και από φέτος προσθέσαμε στα «Χελιδονίσματα» 20 μελοποιημένα παιδικά ποιήματα του Βιζυηνού σε παραδοσιακούς χορούς από όλη την Ελλάδα Θράκη, Ηπειρο, Κρήτη, Πόντο, Επτάνησα κ.α. Και έχω σκοπό να το εκδώσω σε βιβλίο με νότες, φιλολογική ανάλυση των στίχων, βίντεο με χορογραφίες των τραγουδιών και μουσική.
Γράφετε σκοπούς και τραγούδια με νέους ρυθμούς και χορούς που αποτελούν πρωτοτυπία στην εξέλιξη της μουσικής της Θράκης με στοιχεία λαϊκής, έντεχνης, παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής. Από τη δισκογραφία σας ποιόν δίσκο θα ξεχωρίζατε;
Ο πλούτος της παράδοσής μας είναι άφθονος τόσο για να τον μελετήσουμε και άλλο τόσο να εμπνευστούμε και να δημιουργήσουμε βάζοντας και εμείς το λιθαράκι της δημιουργίας σε όλο αυτό που λέγεται ελληνικός πολιτισμός και παράδοση. Οτιδήποτε καινούργιο δημιουργώ είναι ένας συνδυασμός από μουσικές κλίμακες, δρόμους, μακάμια, που ήδη προϋπάρχει και σαν άκουσμα και σαν ηχόχρωμα. Η φιλική μου σχέση με τον αρχαιολόγο, ποιητή Διαμαντή Τριαντάφυλλο εξελίχτηκε σε πρωτότυπη συνεργασία για τη σύγχρονη μουσική της Θράκης. Μυθικά και υπαρκτά πρόσωπα όπως οι βασιλιάδες Ρήσος και Διομήδης αλλά και η πρώτη φιλόσοφος της Μαρώνειας, Ιππαρχία έγιναν τραγούδια και χοροί που ψάλλονται στα αρχαία ελληνικά και τελούνται γύρω από τη φωτιά ως μια μορφή αυτογνωσίας. Επίσης γεννήθηκε μέσα μου η ανάγκη να στηρίξω ένα είδος μουσικής όπου, ενώ υπάρχουν παλαιότερες συνθέσεις ανωνύμων, ο προσδιορισμός του είναι λίγο στον αέρα και θολός. Τα τραγούδια, για παράδειγμα, «Σαν τα μάρμαρα της Πόλης» και «Μοναχογιός ο Κωσταντής», τα κατατάσσω με τον όρο «έντεχνη ανατολική ελληνική μουσική». Έχω συνθέσει αρκετά τραγούδια που πιστεύω ότι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία και επίσης βλέπω και πολλούς ακόμη σύγχρονους έλληνες συνθέτες να είναι σε αυτό τον δρόμο.
Πρόσφατα το 2023 κάνατε την παραγωγή και ενορχήστρωση σε 8 τραγούδια από την Αίνο στον δίσκο «Προσφύγων Τόποι». Πιστεύετε πως η τέχνη πρέπει να έχει κοινωνική παρουσία;
Ναι, ήταν μια μοναδική εμπειρία που απαιτούσε λεπτό χειρισμό και σοβαρότητα. Οι πρωτότυπες ηχογραφήσεις ήταν από παλιές κασέτες αλλά τελικά μαζί με την κόρη μου Σοφία στο τραγούδι και κανονάκι την ολοκληρώσαμε, θέλω να πιστεύω με επιτυχία, αυθεντικότητα και αντικειμενικότητα. Φυσικά η τέχνη θα πρέπει να εκφράζεται εκτός των άλλων και με κοινωνική παρουσία. Και ας μην ξεχνάμε ότι η μουσική είναι το καλύτερο δώρο από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο.
Με την ίδια κοινωνική ευαισθησία διδάσκετε μουσική σε άτομα με κινητικά προβλήματα και εργάζεστε με παιδιά με ειδικές ανάγκες. Τι ακριβώς κάνετε;
Το να προσπαθείς να διδάξεις σε άτομα με κινητικά προβλήματα, προβλήματα όρασης, ακοής, άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού ή ακόμη και με διαφορετικές καταγωγές, είναι ένας δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουν όλοι οι δάσκαλοι. Αυτό μας κάνει πρώτα από όλα καλύτερους ανθρώπους και μας ολοκληρώνει ως προσωπικότητες. Ο μουσικός καλλιτέχνης και δάσκαλος πρέπει πρώτα από όλα να είναι άνθρωπος, γιατί αυτό που πρεσβεύει πρέπει να μιλάει στην καρδιά και να έχει να πει μόνο αλήθεια.
Με αφορμή τα οπαδικά γεγονότα κυκλοφορήσατε το βίντεο: «Βγάλε κόκκινο στη βία», το 2024, που είχε μεγάλη ανταπόκριση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα νέα παιδιά πώς το σχολίασαν;
Η ιδέα γεννήθηκε όταν έβλεπα πολλούς από τους μαθητές μου να έρχονται στο μάθημα φορώντας την μπλούζα της αγαπημένης τους ομάδας σε συνδυασμό με τα γεγονότα βίας μέσα και έξω από τα γήπεδα. Η συγκεκριμένη μουσικο-οπτική παραγωγή βασίστηκε στο «σκέφτομαι και πράττω». Ζήτησα από τους μικρούς μαθητές μου να εκφραστούν πάνω στο συγκεκριμένο θέμα και αυτοί διέπρεψαν τόσο στιχουργικά όσο και ερμηνευτικά. Το μουσικό θέμα βασίστηκε στη μελωδία του τραγουδιού «Μήλο μου κόκκινο», όπου από καλαματιανό 7/8 μετατράπηκε σε ρέγγε 2/4 και έτσι απέκτησε και πιο ποδοσφαιρικό χαρακτήρα. Όλα τα νέα παιδιά τουλάχιστον το σχολίασαν με ένα χαμόγελο και μια καταφατική κίνηση και οι μεγαλύτεροι επικρότησαν την προσπάθεια.
Το 2020 ξεκινήσατε συνεργασία με πανεπιστήμιο του Τέξας των Ηνωμένων Πολιτειών, το «The Orpheus project», πώς προέκυψε αυτό;
Η εταιρεία μου, η Spider music, ήταν αυτή που πρότεινε τη συνεργασία με το πανεπιστήμιο. Το έργο αγκαλιάστηκε με χαρά και θέλησαν να έχουν συμμετοχή. Είναι ένα μουσικό έργο για τη ζωή και τον θάνατο του Ορφέα της Θράκης, που αποτελείται από 24 μουσικά θέματα και ύμνους, σταθμούς στη ζωή του Ορφέα, στα αρχαία, στα σύγχρονα ελληνικά και στα αρχαία αγγλικά σε απόδοση του Τόμας Τέιλορ.