«Ακόμη και η αναφορά της λέξης Παλαιστίνη, μπορεί να γίνει αιτία να κατηγορηθείς για αντισημιτισμό στη Γερμανία», σύμφωνα με τη σερβοβόσνια συγγραφέα, η οποία διέκοψε το συμβόλαιό της με τον γερμανικό εκδοτικό οίκο Fischer Verlag, γιατί δεν πήρε θέση.
Η Λάνα Μπάστασιτς γεννήθηκε στο Ζάγκρεμπ, η οικογένειά της όμως αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κροατία στα χρόνια της εθνικιστικής φρενίτιδας που ακολούθησε τον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο. Βοσνιακής και σερβικής καταγωγής, η Μπάστασιτς μεγάλωσε στην Μπάνια Λούκα και έζησε από παιδί τον εμφύλιο σπαραγμό μεταξύ των πληθυσμών της πρώην Γιουγκοσλαβίας και τις συνέπειες της εθνοκάθαρσης. Αυτά τα βιώματα μεταφέρει σε κάποιο βαθμό και στο πρώτο της μυθιστόρημα, το «Πιάσε τον λαγό», που κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα και στα ελληνικά (Gutenberg) και που τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας το 2020.
Η Μπάστασιτς θεωρείται μία από τις πιο ενδιαφέρουσες φωνές της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, κάποιοι την αποκαλούν «Έλενα Φερράντε των Βαλκανίων», αρθρογραφεί στον διεθνή Τύπο, και πρόσφατα μετακόμισε στο Βερολίνο. Τους τελευταίους μήνες είναι μία από τις πολλές φωνές που παρεμβαίνουν δημόσια για να σταματήσει η γενοκτονία που συντελείται από τον Οκτώβριο του 2023 στη Γάζα. Και δεν είναι η πρώτη που υφίσταται τις συνέπειες αυτής της δημόσιας τοποθέτησής της. Τα πράγματα στη Γερμανία, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, είναι πολύ δύσκολα για όποιον αποφασίζει να σταθεί απέναντι στο έγκλημα που διαπράττει το Ισραήλ κατά των Παλαιστίνιων στη Γάζα.
Γιατί δεν πήρε θέση
Στις 23 Οκτωβρίου 2023, η Μπάστασιτς δημοσίευσε ένα σχετικό άρθρο στον Guardian, όπου κατηγορούσε τη Γερμανία για τον τρόπο με τον οποίο τοποθετείται σε σχέση με αυτό που συμβαίνει στην Παλαιστίνη. «Ακόμη και η αναφορά της λέξης Παλαιστίνη στη Γερμανία μπορεί να γίνει η αιτία για να κατηγορηθεί κανείς για αντισημιτισμό» γράφει στο άρθρο της και αναφέρει ότι πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκδόσεις ματαιώνονται είτε γιατί αφορούν παλαιστίνιους συγγραφείς, είτε άλλους που παίρνουν θέση ενάντια στη γενοκτονία. Στον αντίποδα, επισημαίνει η σερβοβόσνια συγγραφέας, υπάρχει πολύς χώρος για τη ρητορική της ακροδεξιάς και του φασισμού, ενώ το AfD αποκτά όλο και μεγαλύτερη εκλογική απήχηση.
Τον περασμένο Ιανουάριο, η Μπάστασιτς διέκοψε το συμβόλαιό της με τον γερμανικό εκδοτικό οίκο Fischer Verlag, γιατί δεν πήρε θέση για τα όσα συμβαίνουν στην Παλαιστίνη. Η διακοπή του συμβολαίου της αφορούσε το δεύτερο μυθιστόρημά της, που ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί, και σήμαινε την παραίτησή της από χρήματα που θα της επέτρεπαν να ζήσει τον επόμενο χρόνο. Η συγγραφέας ανέφερε ότι θεώρησε ηθικό της χρέος να μη συνεχίσει να συνεργάζεται με έναν εκδοτικό οίκο που δεν πήρε θέση ενάντια στη γενοκτονία που συντελείται στη Γάζα αλλά και στη λογοκρισία που υφίσταται κάθε φιλοπαλαιστινιακή φωνή στη Γερμανία. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο εκδοτικός οίκος Fischer Verlag ιδρύθηκε το 1881 στη Γερμανία από τον Εβραίο Samuel von Fischer και αναγκάστηκε να μεταφερθεί στη Βιέννη κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου.
Αναταραχή στο χώρο του πολιτισμού
Όμως οι συνέπειες για την Μπάστασιτς δεν σταματούν εδώ. Πριν από ένα μήνα, κι ενώ είχε προσκληθεί να συμμετάσχει σε ένα residency για συγγραφείς στην Αυστρία, οι διοργανωτές την ενημέρωσαν πως δήθεν η αίτησή της δεν έγινε δεκτή, ενώ η Μπάστασιτς αποκάλυψε στον λογαριασμό της στο instagram (δείχνοντας και το σχετικό έγγραφο) ότι οι διοργανωτές ήταν εκείνοι που την είχαν προσκαλέσει και ότι η ακύρωση της συμμετοχής της αφορούσε τις δημόσιες τοποθετήσεις της, εγκαλώντας την εμμέσως για φιλοπαλαιστινιακή και συνάμα αντισημιτική συμπεριφορά.
Γενικότερα, στο πολιτιστικό πεδίο της Γερμανίας επικρατεί πραγματική αναταραχή αναφορικά με τη στάση της χώρας στο Παλαιστινιακό. Μια βδομάδα πριν διακόψει η Μπάστασιτς το συμβόλαιο με τον εκδότη της, είχε ξεκινήσει συλλογή υπογραφών σε ένα κείμενο που καλούσε σε μποϊκοτάζ των γερμανικών πολιτιστικών ιδρυμάτων ως έκφραση διαμαρτυρίας για τις «μακαρθικές πολιτικές που καταστέλλουν την ελευθερία της έκφρασης, ειδικά τις εκφράσεις αλληλεγγύης με την Παλαιστίνη». Μεταξύ των υπογραφών στο «Strike Germany», η βραβευμένη με Νόμπελ γαλλίδα συγγραφέας Αννί Ερνώ και αρκετοί πρόσφατοι νικητές του βρετανικού βραβείου τέχνης Turner, όπως οι Τάι Σάνι και Τζέσι Ντάρλινγκ. Δεν είναι ωστόσο καθόλου σαφές αν το μποϊκοτάζ θα αρχίσει να εφαρμόζεται άμεσα ή το κείμενο αποτελεί μια έκκληση για το μέλλον.
Την ίδια στιγμή όσοι/ες ζητούν χρηματοδότηση για πολιτιστικές δράσεις στο Βερολίνο, καλούνται να υπογράψουν μια «ρήτρα κατά των διακρίσεων» η οποία φαινομενικά έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι «δεν υποστηρίζονται με δημόσια κονδύλια ρατσιστικές, αντισημιτικές, λοατκιφοβικές ή άλλες εκφράσεις που εισάγουν διακρίσεις». Δεν είναι αβάσιμη ωστόσο η ανησυχία ότι η συγκεκριμένη ρήτρα θα εφαρμοστεί για να λογοκρίνει κάθε νόμιμη κριτική των ενεργειών του Ισραήλ.
Ούτε η Χάνα Άρεντ
Αξίζει να θυμηθεί κανείς και την υπόθεση του Μάσσα Γκέσσεν, δημοσιογράφου και συγγραφέα ρωσοεβραϊκής καταγωγής, και τις περιπέτειες που ακολούθησαν την απόφαση βράβευσής του με το βραβείο Χάνα Άρεντ. Σε ένα εξαιρετικά διαυγές και τολμηρό άρθρο του στον New Yorker για τις πολιτικές μνήμης στη Γερμανία, αλλά και σε άλλες χώρες όπως η Πολωνία, το Μάσα Γκέσεν σύγκρινε τη Γάζα με τα «εβραϊκά γκέτο σε πόλεις της Ανατολικής Ευρώπης την εποχή του ναζισμού». Η σχεδιασμένη λαμπρή τελετή ακυρώθηκε, η απονομή του βραβείου έγινε σε κλειστό κύκλο, το Ίδρυμα Χάνριχ Μπελ, χορηγός του βραβείου, αποσύρθηκε, επιβεβαιώνοντας για μια ακόμη φορά την προβληματική στάση της Γερμανίας σε σχέση με τον αντισημιτισμό και την καταδίκη της στάσης του κράτους του Ισραήλ. Όπως προσφυώς έγραψε η συγγραφέας και μεταφράστρια Σαμάνθα Χιλ στον Guardian, στη Γερμανία σήμερα η Χάνα Άρεντ δεν θα πληρούσε τις προϋποθέσεις για να τιμηθεί με το βραβείο που φέρει το όνομά της.