Φωτογραφία: Μανώλης Κυριακάκης
Με την πεποίθηση ότι τα ιστορικά μνημεία δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως χώροι κενοί νοήματος, που αναμένουν να επαναχρησιμοποιηθούν με όποιο τρόπο αποφασίσει η εκάστοτε εξουσία, και θέλοντας να δώσει ένα σαφές ιδεολογικό στίγμα υπέρ της διαβούλευσης με τους πολίτες για τους πολίτες, η δημοτική κίνηση «Όνειρο είναι τα Χανιά» πραγματοποίησε την πρώτη της μετεκλογική εκδήλωση με θέμα «Ιτζεδίν: τόπος θυσίας και μαρτυρίου», το περασμένο Σάββατο στο χώρο του Μεγάλου Αρσεναλιού, στα Χανιά.
Στην εκδήλωση συμμετείχαν ως ομιλήτριες/ητές η επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Έλενα Μαμουλάκη, ο εκπαιδευτικός - ιστορικός, MSc στη Δημόσια Ιστορία στο ΕΑΠ, Δημήτρης Δαμασκηνός και η επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και πρόεδρος της ΙΛΑΕΚ, Μαρία Βλαζάκη. Με τη σημαντική τους συμβολή έδωσαν επίσης έντονο συμβολισμό στην εκδήλωση οι μαρτυρίες του Πέτρου Κουλουφάκου και της Άννας Φιλίνη, οι οποίοι είναι παιδιά φυλακισθέντων αγωνιστών, του Κώστα Κουλουφάκου και του Κώστα Φιλίνη αντίστοιχα, καθώς και οι μαρτυρίες της Αγγελικής Αρβανιτάκη και του Γιάννη Βαρδαξή, που είναι αντίστοιχα εγγονή και γιος δύο εκ των φυλακισθέντων στο Ιτζεδίν και οι οποίοι προσήλθαν στην εκδήλωση για να μοιραστούν για πρώτη φορά δημόσια μνήμες και βιώματα επώδυνα. Η συμμετοχή του κοινού ήταν πέραν του αναμενόμενου και κατέδειξε με τον πιο πειστικό τρόπο ότι η επανάχρηση του Ιτζεδίν, όπου φυλακίστηκαν ποινικοί και πολιτικοί κρατούμενοι το μεγαλύτερο διάστημα του 20ού αιώνα και του οποίου η χρήση έχει πλέον, εδώ και μερικούς μήνες, παραχωρηθεί, για 40 συν 20 χρόνια, στον Δήμο Χανίων από την Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ), είναι ένα ζήτημα που απασχολεί την τοπική, και όχι μόνο, κοινωνία, της οποίας πρόγονοι υπήρξαν φυλακισμένοι και βασανισθέντες στις «εγληματικαί φυλακαί», όπως γράφει ακόμα και σήμερα η είσοδος του μνημείου, του Ιτζεδίν.
Τη βάση της συζήτησης έθεσε η Έλενα Μαμουλάκη, σημειώνοντας: «Ξεκινώντας από την πεποίθηση πως η περίοδος των πολιτικών διώξεων δεν είναι απλά ένα κεφάλαιο της ιστορίας μας, αλλά μια διαρκής πρόκληση για τη συλλογική μας μνήμη και την κατανόηση του παρελθόντος, θα ήθελα να δούμε το Ιτζεδίν σαν ένα τόπο που μας καλεί να αναλογιστούμε την περίπλοκη σχέση μεταξύ των πολιτικών της μνήμης και της χωρικής μας κληρονομιάς. Εκατοντάδες πολίτες οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν ως ‘”επικίνδυνοι για τη δημόσια ασφάλεια” και ως εκ τούτου αντιμετωπίστηκαν ως “εσωτερικοί εχθροί” με όλες τις κοινωνικές και πολιτικές διακρίσεις που αυτοί οι χαρακτηρισμοί συνεπάγονταν για τους ίδιους και τις οικογένειές τους έζησαν -και κάποιοι αυτούς έχασαν τη ζωή τους- στο Ιτζεδίν. […] Στην προσπάθεια να διατηρηθεί μια έστω επίπλαστη εικόνα συνοχής σε μια κοινωνία, ο κρατικός μηχανισμός συχνά κινείται στην κατεύθυνση της αποσιώπησης γεγονότων που υπονομεύουν την κυρίαρχη εξουσία και την κυρίαρχη ιστορική αφήγηση και είναι πιθανώς ικανά να ανασύρουν αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις που υπήρξαν στο παρελθόν ή/ και που εξακολουθούν να υπάρχουν. Αντίθετα, είναι σύνηθες η επίσημη ιστοριογραφία που γράφεται από τους νικητές, να υπερτονίζει την ομοψυχία του έθνους και την εθνική ταυτότητα όπως την ορίζει η κυρίαρχη ιδεολογία, συχνά διαστρεβλώνοντας ή αποσιωπώντας γεγονότα που τις αμφισβητούν.»
Στη συνέχεια, ο Δημήτρης Δαμασκηνός μίλησε για την ιστορία που φέρει το μνημείο (βλ. και άρθρο στην Εποχή www.epohi.gr/article/48958/to-froyrio-itzedin-sto-kalami-hanion), που στέκει δεκαπέντε μόλις χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης των Χανίων, απέναντι από την οχυρωμένη νησίδα που φράσσει την είσοδο στο λιμάνι της Σούδας, ενώ αλληλουχία από 200 σλάιντς –εργασία του Δ. Δαμασκηνού– περνούσε από τη μεγάλη οθόνη πίσω από τους ομιλητές, στα οποία φωτογραφίες και πληροφορίες για τους κρατούμενους συναγωνίζονταν σε ενδιαφέρον τις ομιλίες. Η Μαρία Βλαζάκη, με τη σειρά της, έθεσε στην ομιλία της μια ενδιαφέρουσα πρόταση για τη σύσταση επιτροπής με τη συμμετοχή όλων των συναφών θεσμών για να συζητήσει τις χρήσεις που θα μπορούσε να πάρει το μνημείο μετά την αναστήλωσή του και που επείγει να αποτυπωθεί στη μελέτη για την επανάχρησή του. Στο τέλος των παρεμβάσεων, το λόγο πήρε και ο πρώην δήμαρχος Σούδας, Γιάννης Περράκης, στη δικαιοδοσία του οποίου ανήκε το μνημείο πριν τη συνένωση Δήμων που επέφερε ο Καλλικράτης. Ενώ την εκδήλωση έκλεισε με παρέμβασή της η επικεφαλής της δημοτικής κίνησης, Κατερίνα Μανιμανάκη.
Το πρωί της ίδια μέρας πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στον χώρο του Ιτζέδιν όπου οι επισκέπτες άφησαν λίγα λουλούδια στη ρίζα της ελιάς που είχε φυτέψει ο Μανώλης Γλέζος στον χώρο όπου προαυλίζονταν οι κρατούμενοι, κατά το διάστημα της φυλάκισής του εκεί. Διαπιστώθηκε η εγκατάλειψη του μνημείου και οι εκτεταμένες φθορές του χρόνου που καθιστούν επείγουσες τις παρεμβάσεις που έχει ήδη μελετήσει η Υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων και που πρέπει να αρχίσουν άμεσα. Η δημοτική αρχή, που ήταν ηχηρά απούσα από την εκδήλωση, δεν έχει καμιά δικαιολογία να καθυστερεί. Η μνήμη είναι ζωντανή και η ιστορία γράφεται ακόμα.