Ένα από τα ζητήματα που απασχολούν το νησί της Σύρου την τελευταία περίοδο είναι το τέλος της ζωής του κυττάρου του Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμάτων (ΧΥΤΑ). Ο ΧΥΤΑ της Σύρου ήταν ένα αρκετά ακριβό έργο που αποκατέστησε τη χωματερή στη θέση “Κοράκι” και ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2009 από τον Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ) των τριών Δήμων του νησιού. Σήμερα αντιμετωπίζει το αδιέξοδο του τέλους της ζωής του κυττάρου.
Μία ιστορία επιτυχίας «θάφτηκε» κάτω από τα μνημόνια
Η Σύρος ήταν ένας τόπος που είχε ήδη εμπεδωμένη κουλτούρα ανακύκλωσης. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η οργάνωση “Κάριτας” της Καθολικής Εκκλησίας και αργότερα ο καποδιστριακός Δήμος Ποσειδωνίας συνέλεγαν χαρτί, αλουμίνιο και γυαλί.
Όταν ο ΦΟΔΣΑ το 2009 παρέλαβε το ΧΥΤΑ, ξεκίνησε την ανακύκλωση συσκευασιών, δημιουργώντας σε όλο το νησί ένα δίκτυο κάδων ανακύκλωσης με στόχο να μην κορεστεί ο ΧΥΤΑ από σύμμεικτα απορρίμματα την πρώτη δεκαετία λειτουργίας του. Εκείνη την περίοδο, ο πρόεδρος του ΦΟΔΣΑ μίλησε σε κάθε σχολείο και σχεδόν σε κάθε σπίτι του νησιού για την προσπάθεια της ανακύκλωσης. Η ανταπόκριση των κατοίκων ήταν πρωτοφανής: Την πρώτη πλήρη χρονιά ανακύκλωσης (2010) συγκεντρώθηκαν με διαλογή στην πηγή 3.635 τόνοι υλικών συσκευασίας τα οποία προωθήθηκαν στα Κέντρα Διαλογής (ΚΔΑΥ). Την επόμενη χρονιά (2011) ξεπέρασε τους 4.000 τόνους (περίπου 200 κιλά ανακυκλώσιμων ανά κάτοικο). Η επίδοση αυτή έγινε θέμα στις αθηναϊκές εφημερίδες και ο Δήμος Σύρου-Ερμούπολης βραβεύτηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και το Δίκτυο Αειφόρων Νήσων - ΔΑΦΝΗ.
Ο ΦΟΔΣΑ προκειμένου να υλοποιήσει το έργο του απασχολούσε εργατοτεχνικό και διοικητικό προσωπικό. Το 2012 το δεύτερο μνημόνιο απαγόρευσε στα νομικά πρόσωπα του δημοσίου να προσλαμβάνουν προσωπικό για να εκτελούν εργασίες κι έτσι ο ΦΟΔΣΑ, αντιμετωπίζει το εκβιαστικό ενδεχόμενο της παύσης της ανακύκλωσης, δημοπρατώντας την εργασία αποκομιδής σε εργολάβο.
Ο εργολάβος αδυνατούσε να χρησιμοποιήσει το ειδικό όχημα για ταυτόχρονη αποκομιδή των τριών ρευμάτων, που ήταν παραχωρημένο στον ΦΟΔΣΑ με ειδική σύμβαση από την Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης. Το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με τη χρήση ενός συμβατικού γερανοφόρου, το οποίο δεν είχε δυνατότητα συλλογής χωριστών ρευμάτων. Έτσι όλα τα υλικά συσκευασίας (πλην του γυαλιού) έγιναν ένα ρεύμα, ακυρώνοντας τη διαλογή στην πηγή, την οποία οι πολίτες της Σύρου μέχρι τότε τηρούσαν με μεγάλη συνέπεια.
Η δυσαρέσκεια των πολιτών για την πλημμελή αποκομιδή της ανακύκλωσης αποτυπώθηκε και στους κάδους: Την πενταετία 2015-2019 η ανακύκλωση μειώθηκε τέσσερις φορές, με περίπου 860 τόνους ανακυκλώσιμων υλικών να προωθούνται στα ΚΔΑΥ ετησίως κατά μέσο όρο. Παρόλο που την τετραετία 2020-2023 τα αποτελέσματα της ανακύκλωσης βελτιώθηκαν (1.000 τόνοι ετησίως), οι πολίτες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στην ανακύκλωση και ο ΧΥΤΑ γέμιζε με μεγαλύτερη ταχύτητα.
Στα μέσα του Δεκεμβρίου του 2023 η ομάδα ερευνητικής δημοσιογραφίας Solomon ανακοίνωσε ότι ένα «παγιδευμένο» υλικό που έπεσε σε κάδο ανακύκλωσης στη Σύρο, κατέληξε να θαφτεί στον ΧΥΤΑ αντί να οδηγηθεί στο Κέντρο Διαλογής. Ίσως να ακούγεται «σκανδαλώδες», ωστόσο το πιθανότερο είναι κάποιος να πέταξε σκουπίδια (βρώμικες συσκευασίες) στον κάδο ανακυκλώσιμων που πετάχτηκε το μπουκάλι, κατεστρέφοντας την παρτίδα και οδηγώντας το περιεχόμενο του κάδου για ταφή στο ΧΥΤΑ. Ό,τι και να συνέβη τελικά, φανερώνεται κάτι πιο ουσιώδες: Ένας τόπος με εμπεδωμένη κουλτούρα ανακύκλωσης και πανελλήνια πρωτεία, βρέθηκε με κορεσμένο ΧΥΤΑ και χωρίς αποτελεσματικό σύστημα ανακύκλωσης εξαιτίας των ιδεολογικών δογματισμών των νόμων που διαπνέονται από την αντιεπιστημονική εμμονή για μικρότερο κράτος και δημιούργησαν τις συνθήκες της εργολαβοποίησης.
Αυτοδιοίκηση ή Ετεροδιοίκηση;
Ένα ακόμα ζήτημα που υποβάθμισε σοβαρά τις αρμοδιότητες του Δήμου Σύρου ως θεσμού πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης, ήταν το γεγονός ότι απώλεσε το 2021 τη διαχείριση του ΧΥΤΑ της Σύρου. Ο ΧΥΤΑ περιήλθε με νομοθετική διάταξη στη διαχείριση του Περιφερειακού ΦΟΔΣΑ, ο οποίος λειτουργεί με τη μορφή της πολυμετοχικής Ανώνυμης Εταιρίας. Όπως όλες οι ΑΕ, έτσι και ο Περιφερειακός ΦΟΔΣΑ διοικείται ετεροβαρώς με την αρχή “μία ψήφος κάθε μετοχή”, απέχοντας αρκετά από τις δημοκρατικές συνήθειες της αυτοδιοίκησης που επιτάσσουν σε διαδημοτικά σχήματα κάθε Δήμος να διαθέτει μία ψήφο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πλειοψηφία (62%) της Γενικής Συνέλευσης να την έχουν μόλις δύο (από τους 35) μέτοχοι της εταιρείας: ο Δήμος Ρόδου και η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.
Για πάρα πολλά χρόνια ο ΦΟΔΣΑ Σύρου είχε ετήσιο προϋπολογισμό λίγο πάνω από 500.000 ευρώ, τα οποία συνέλεγε ο Δήμος από τα δημοτικά τέλη. Ο ΦΟΔΣΑ με τα ποσά αυτά λειτουργούσε και τον ΧΥΤΑ και την ανακύκλωση. Από τη στιγμή που ο περιφερειακός ΦΟΔΣΑ ανέλαβε το ΧΥΤΑ, ο Δήμος έχει εισφέρει μόνο για το ΧΥΤΑ 545.920 ευρώ για το έτος 2021, 869.718 ευρώ για το έτος 2022 και 780.012 ευρώ για το έτος 2023, καθώς και περίπου 250.000 ευρώ κάθε χρόνο για το τέλος ταφής, το οποίο έχει ανοδική τάση. Την ίδια στιγμή το κόστος της ανακύκλωσης το επιβαρύνεται πλέον εξ ολοκλήρου ο Δήμος χωρίς καμία οικονομική συμβολή του ΦΟΔΣΑ, παρόλο που ο τελευταίος διαχειρίζεται το Σταθμό Μεταφοράς (ΣΜΑΥ). Αξίζει να αναφερθεί ότι η Περιφερειακή Ανώνυμη Εταιρία υπάγεται σε καθεστώς ΦΠΑ κι έτσι κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ από τα παραπάνω ποσά που εισπράχθηκαν από το Δήμο ως τέλη, αντί για τη λειτουργία του ΧΥΤΑ, καταλήγουν στο κεντρικό κράτος ως φόροι.
Όπως ενημέρωσε πρόσφατα το Δημοτικό Συμβούλιο ο αρμόδιος αντιδήμαρχος καθημερινότητας Σύρου – Ερμούπολης, η διάρκεια ζωής του κυττάρου θα φτάσει στο τέλος της το φετινό καλοκαίρι. Εξέφρασε επίσης αμφιβολίες για την ποιότητα της δουλειάς που γίνεται πλέον στο ΚΔΑΥ: «Όσο ο Δήμος είχε τη διαχείριση του ΧΥΤΑ, το υπόλειμμα της ανακύκλωσης που επιστρεφόταν στη Σύρο από το ΚΔΑΥ ήταν μονοψήφιο, σε αντίθεση με το 2020 και έπειτα που πέρασε στη διαχείριση του Περιφερειακού ΦΟΔΣΑ, οπότε τα υπολείμματα έχουν γίνει διψήφια».
Και τώρα τί;
Ο ΧΥΤΑ σήμερα είναι κορεσμένος και η καθημερινή υπερχείλιση από πλήθος σκουπιδιών, που μένουν ακάλυπτα και σκεπάζονται με χώμα όλο και πιο δύσκολα εξαιτίας της επικίνδυνης κλίσης, γεννά σοβαρότατες αμφιβολίες ότι τηρούνται οι εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι.
Το ενδεχόμενο η Σύρος να βιώσει τις ντροπιαστικές καταστάσεις που έχουμε δει σε άλλα νησιά σε σχέση με τη διαχείριση των απορριμμάτων είναι πλέον ανοιχτό: Απορρίμματα να δεματοποιούνται, να φορτώνονται σε πλοία, να παρασύρονται από τη βροχή ή να διαρρέουν τα υγρά τους στο υπέδαφος.
Σήμερα, υπάρχει η ανάγκη άμεσης δημιουργίας νέου κυττάρου υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ). Μόνη μακροπρόθεσμα βιώσιμη λύση είναι η μείωση των σύμμεικτων απορριμάτων στο ελάχιστο και η εκτέλεση της ανακύκλωσης με αυστηρή διαλογή στην πηγή. Για να μην αποτύχει εκ νέου μία τέτοια συλλογική προσπάθεια, μόνη δικλείδα είναι η συμμετοχή των πολιτών. Οι πολίτες θα πειστούν ωστόσο, μόνο όταν δουν σοβαρότητα και σταθερότητα στην αποκομιδή. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με έναν μόνο τρόπο: με προσωπικό το οποίο θα προσληφθεί με αξιοπρεπή και μόνιμη σχέση εργασίας από το Δήμο.