Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή το έργο «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης» του Ματέι Βισνιέκ στο Θέατρο Χώρος, σε σκηνοθεσία Στέλιου Πατσιά και διαβάστηκε παρουσία του συγγραφέα στην εκδήλωση που ακολούθησε. Δύο γυναίκες με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο συναντιούνται στον απόηχο του εθνοτικού πολέμου της Βοσνίας. Η Κέιτ, μια αμερικανίδα ψυχολόγος γνωρίζει τη Ντόρα, θύμα γενοκτονικού βιασμού. Μέσα από ένα κολλάζ πραγματικών και φανταστικών εικόνων και καταστάσεων ξετυλίγεται η ιστορία των δύο αυτών γυναικών και ο αγώνας τους να ξεπεράσουν τη φρίκη, τα τραύματα του πολέμου καθώς και τα προσωπικά τους αδιέξοδα.
(συνέχεια από τα προηγούμενα…)
Είναι ο τρόπος με τον οποίο η ζωή ξεπηδά μέσα από τσακισμένα κορμιά. Με τον ίδιο τρόπο που το παιδί της Ντόρας γεννιέται και ζητάει να υπάρξει. Παιδί του βιασμού, παιδί του πολέμου. Δεν επουλώνει το τραύμα με την αγάπη, την τρυφερότητα ή οτιδήποτε άλλο θα διεκδικούσε μια φτηνή αφήγηση ενός απάνθρωπου ανθρωπισμού. Αλλά με την ίδια την απαίτηση της ζωής να συνεχίσει. Ανεξάρτητα με όσα έχουν συμβεί, ανεξάρτητα με το καύσιμο της φρίκης που καταναλώθηκε για να φτάσουμε μέχρι εδώ. Ακόμα και στην μέση ενός βομβαρδισμού ένα μωρό θα κλαίει γιατί θέλει γάλα. Ακόμα και στην μέση ενός βομβαρδισμού η μάνα του θα του το δώσει.
***
Η ιστορία των σύγχρονων Βαλκανίων είναι η ιστορία των κρατών που ονειρεύονται τον εαυτό τους. Ταυτίζοντας το επικό παρελθόν τους με το γονατιστό τους παρόν. Προσπαθώντας να ενώσουν κομμάτια ενός παζλ που δεν ταιριάζουν. Ακόμα και με την βία. Μέχρι οι άκρες του παζλ να διαλυθούν και η απεικόνιση να μην θυμίζει τίποτα άλλο από μια παραμόρφωση.
***
Η ταυτότητα εδώ είναι και ανάγκη για ταυτότητα. Ακόμα και αν εμπεριέχει τον μύθο, την κατασκευή, την ανεδαφική υπερβολή. Γι΄ αυτό τις περισσότερες φορές ο μεγαλύτερος εχθρός είναι ο οικείος. Όχι γιατί διεκδικεί κάτι κοινό. Αλλά γιατί μας υπενθυμίζει το πραγματικό μας σχήμα και την πραγματική μας μορφή.
***
Η γεωγραφία των Βαλκανίων είναι το παρελθόν. Δεν θα τη βρεις σε χάρτες αλλά πίσω από ξεσπάσματα μεγαλομανίας ή αυτοταπείνωσης. Πολλές φορές και τα δύο την ίδια στιγμή.
***
Γιατί αν παράγουν κάτι οι τόποι αυτοί είναι χρονοσεισμούς. Χρονικές αντιμεταθέσεις ιστορικών γεγονότων. Για παράδειγμα στα Βαλκάνια ο πρώτος παγκόσμιος ξεκίνησε πολύ πριν το επίσημο ξέσπασμά του με τις συγκρούσεις των βαλκανικών πολέμων. Αντίθετα η εφεύρεση του έθνους κράτους ήρθε έναν αιώνα μετά από ότι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι μια εφεύρεση που συνεχίζουμε να την εφευρίσκουμε ακόμη και σήμερα. Και επειδή την εφευρίσκουμε ταυτόχρονα με τους γείτονές μας συνεχίζουμε την ένταση των ιστορικών περιόδων που γέννησαν τα στοιχεία αυτά.
***
Τα βαλκάνια από τη σύσταση των συνόρων τους βρίσκονται σε μια μετατραυματική συνθήκη. Με αποτέλεσμα το κάθε νέο τραύμα να επικοινωνεί με το δομικό τραύμα και η κάθε νέα πρόκληση να τα ταράζει μέχρι τον πυρήνα. Καταρρέοντα νεόκτιστα.
***
Τα εγκλήματα του παρελθόντος κάποιες φορές χάνουν τον αποκλειστικό τους κάτοχο. Γίνονται εγκλήματα των ανθρώπων. Όπως η άγνοια της Ντόρας, η έλλειψη στοιχείων για τον πατέρα- βιαστή του παιδιού. Όταν τα γεγονότα μπούνε στην ιστορία δεν χάνουνε την εθνικότητά τους. Γίνονται όμως ταυτόχρονα εγκλήματα της ανθρωπότητας. Παιδιά του πολέμου. Ενός πολέμου ανθρώπινου καταδικασμένου να επαναληφθεί από ανθρώπους.
***
Η Δύση, η υπόλοιπη Ευρώπη κοιτούσαν πάντοτε τα βαλκάνια με ένα καχύποπτο βλέμμα. Πάντα της φαινόντουσαν ανατολή αλλά όχι τόσο ώστε να την γοητεύσουν με την οριενταλιστική μυθολογία τους. Πάντοτε τα πίστευαν βάρβαρα αλλά όχι τόσο ώστε να μην αναγνωρίσουν εκεί ένα κομμάτι μιας κοινής τους ταυτότητας. Πάντοτε τα νόμιζαν παρελθόν. Μια περιοχή που δεν κατάφερε να φτάσει στην αστική και καπιταλιστική ολοκλήρωση με αποτέλεσμα, την πολιτική δυσλειτουργία την αδυναμία τους να συνυπάρξουν. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι το παρελθόν αυτό που κοιτούσαν. Η άνοδος της ακροδεξιάς με ραγδαίους ρυθμούς σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, η κανονικοποίηση της μισαλλοδοξίας τόσο σε θεσμούς όσο και στην καθημερινότητα, η απόλυτη αδυναμία ενός κοινού πολιτικού βηματισμού αποδεικνύει το αντίθετο. Τα Βαλκάνια δεν ήταν το παρελθόν που η Ευρώπη προσπαθούσε να ξεχάσει, είναι το μέλλον που παριστάνει πως δεν βλέπει. Όχι μια δυσάρεστη ανάμνηση αλλά μια άβολη υπενθύμιση. Γιατί τελικά τόσο τα Βαλκάνια όσο και η Ευρώπη να είναι ο ίδιος άβολος σωρός από πέτρες.