Η Ισπανία έζησε ταραγμένες μέρες. Η αρχή της κρίσης ήταν αναπάντεχη και πρωτοφανής. Πρόκειται για την επιστολή της 24ης Απριλίου στην οποία ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ πληροφορούσε τους πολίτες ότι χρειαζόταν πέντε μέρες για να σκεφτεί αν θα παραιτηθεί. Αιτία ήταν η «μηχανή λάσπης» που χρησιμοποίησε μια όλο και επιθετικότερη δεξιά ενάντια στη σύζυγό του, Μπεγκόνια Γκόμεθ, λόγω μιας πιθανής περίπτωσης διαφθοράς. Όμως, πρωτοφανής και αναπάντεχη ήταν και η επίλυση της κρίσης, με μια θεσμική δήλωση του ίδιου του Σάντσεθ στην οποία επιβεβαίωσε τη βούλησή του να ηγηθεί της χώρας και ζήτησε από τους πολίτες να κινητοποιηθούν για τη δημοκρατική αναγέννηση. Στο ενδιάμεσο, η Ισπανία έμεινε με τη γενική εντύπωση ότι η μοναδική αριστερή κυβέρνηση της Ευρώπης πλησίαζε στο τέλος της. Ένα τμήμα της κοινωνίας κινητοποιήθηκε με διαδηλώσεις. Πολλές ήταν οι δηλώσεις στήριξης του Σάντσεθ από διανοουμένους, συνδικάτα και μέλη της κοινωνίας των πολιτών.
Ποια τα αίτια της ισπανικής κρίσης;
Δεν είναι εύκολο να βρεθούν τα αίτια αυτής της παράξενης ισπανικής κρίσης, ούτε να προβλεφθούν οι πιθανές εξελίξεις. Αφού αποφεύχθηκε μια νίκη της δεξιάς στις εκλογές του περασμένου Ιουλίου, τον Νοέμβριο ο Σάντσεθ κατόρθωσε να σφυρηλατήσει μια ετερογενή πλειοψηφία η οποία, εκτός από το αριστερό Sumar, έπρεπε να υπολογίζει στη στήριξη των καταλανών και των βάσκων αυτονομιστών. Παρά τους ισχνούς αριθμούς της στη Βουλή, η κυβέρνηση κατάφερε να εγκρίνει τον νόμο για την αμνηστία, νόμο-κλειδί όλης της νομοθετικής περιόδου, υπερβαίνοντας μια δεξιά αντιπολίτευση που πλησίασε το πραξικόπημα, φθάνοντας στο σημείο να πολιορκήσει για μέρες την έδρα του Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Τον Φεβρουάριο οι εκλογές στη Γαλικία, φέουδο του Λαϊκού κόμματος, δεν πήγαν καλά, ενώ το καλό αποτέλεσμα των εκλογών του Απριλίου στη Χώρα των Βάσκων επιτρέπει στους σοσιαλιστές να συνεχίσουν να είναι ο εταίρος τζούνιορ του συνασπισμού διακυβέρνησης μαζί με τους βάσκους εθνικιστές. Αν είναι αλήθεια ότι ένα σκάνδαλο διαφθοράς –η λεγόμενη περίπτωση Koldo, που ερευνάται από τις δικαστικές αρχές– δημιούργησε μια κρίση στο Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ισπανίας, είναι επίσης αλήθεια ότι η οικονομία πηγαίνει καλύτερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η απασχόληση είναι στο ιστορικό μάξιμουμ και ο πληθωρισμός μειώθηκε σημαντικά.
Εν ολίγοις, ο Σάντσεθ, η ικανότητα και η αντοχή του οποίου έχει αναγνωριστεί και από τους αντιπάλους του, βρισκόταν εν μέσω μιας κρίσιμης συγκυρίας, τις καταλανικές εκλογές (12 Μαΐου) και τις ευρωπαϊκές (9 Ιουνίου). Γιατί επομένως να εκτιμήσει ξαφνικά αν θα παραιτηθεί, καταλαμβάνοντας τους πάντες εξ απροόπτου, συμπεριλαμβανομένου του κόμματός του, και να δείξει την αδυναμία του, χαρακτηριστικό που δεν ταιριάζει σε έναν πολιτικό ηγέτη;
Δεν ήταν η πρώτη φορά
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι επρόκειτο μόνο για εκλογικό τακτικισμό, δηλαδή για μια κυνική και υπολογισμένη στρατηγική του Σάντσεθ για να αναλάβει εκ νέου πολιτική πρωτοβουλία. Προσωπικά, πιστεύω ότι ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός ήταν ειλικρινής στην επιστολή του προς τους πολίτες. Ήταν ένα σήμα κινδύνου απέναντι στις πραξικοπηματικές μεθόδους της δεξιάς ενάντια σε μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και, ταυτόχρονα, μια έκκληση προς όλους τους πολίτες να συνειδητοποιήσουν τη φθορά της δημοκρατίας και να κινητοποιηθούν για την αναγέννησή της. Ένα μήνυμα που είναι διεθνές, στην πραγματικότητα. Ξεχάσαμε ήδη το κοινοβουλευτικό πραξικόπημα ενάντια στη Ντίλμα Ρούσεφ το 2016 και την καμπάνια lawfare (ΣτΜ χρησιμοποίηση του νόμου σαν πολεμικό όπλο) που οδήγησε στη φυλάκιση του Λούλα, επιτρέποντας τη νίκη του Μπολσονάρο το 2018; Κάτι παρόμοιο συνέβη στην Πορτογαλία πριν από λίγους μήνες με την παραίτηση του Αντόνιο Κόστα, έπειτα από μια καταγγελία για διαφθορά που αρχειοθετήθηκε τάχιστα. Ούτε στην Ισπανία είναι νέες αυτές οι αντιδημοκρατικές στρατηγικές. Αρκεί να σκεφτούμε τα έργα της αποκαλούμενης «πατριωτικής αστυνομίας» κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Ραχόι κατά του Podemos και των καταλανών αυτονομιστών. Ή την πρόσφατη περίπτωση της Μόνικα Όλτρα, από την Αριστερά της Βαλένθια, που εξαναγκάστηκε σε παραίτηση εξαιτίας μιας καμπάνιας βασισμένης σε ψεύτικες καταγγελίες.
Πράξη πολιτικής παιδαγωγικής
Ο Σάντσεθ έθεσε το ζήτημα στο κέντρο της δημόσιας συζήτησης. Έκανε, με λίγα λόγια, μια έξυπνη πράξη πολιτικής παιδαγωγικής. Δεν είναι μόνο η ακροδεξιά μια πραγματική απειλή για τις δημοκρατικές αξίες σε όλο τον κόσμο, αλλά και η ευρωπαϊκή δεξιά mainstream, θεωρητικά δημοκρατική και φιλελεύθερη, η οποία ακολούθησε το παράδειγμα του Τραμπ και υιοθέτησε τυπικές στρατηγικές της λατινοαμερικάνικης δεξιάς. Το ισπανικό Λαϊκό Κόμμα είναι το παράδειγμα. Δεν αποδέχεται ότι έχασε τις εκλογές και χρησιμοποιεί οποιοδήποτε μέσο, θεμιτό και αθέμιτο, για να ρίξει την κυβέρνηση, στηριζόμενο σε ένα δίκτυο μέσων επικοινωνίας που διασπείρουν fake news και παραπληροφόρηση, σε ακροδεξιές οργανώσεις – όπως η ManosLimpias, το ψευδο-συνδικάτο που κατήγγειλε τη Γκόμεθ –και τομείς του κράτους που έχουν «παρεκκλίνει», είτε πρόκειται για την αστυνομία ή για τμήματα των δικαστικών αρχών.
Υπάρχουν και κάποιοι που λένε ότι αυτή η κίνηση του Σάντσεθ ήταν του στιλ του Μακρόν και εγωιστική. Είναι πιθανό. Όλα θα εξαρτηθούν από αυτά που θα συμβούν τους επόμενους μήνες. Τίποτε θετικό δεν μπορεί κανείς να περιμένει από αυτή τη δεξιά που απάντησε στην έκκληση του Σάντσεθ κατηγορώντας τον για αυταρχισμό και γελοιοποιώντας τον. Θα απαντήσουν όμως οι πολίτες στην έκκλησή του για μια βαθιά δημοκρατική αναγέννηση; Θα υπάρξει μια συλλογική κινητοποίηση με στόχο την έναρξη μιας σοβαρής και συμμετοχικής συζήτησης για να αποφευχθεί μια ανεξέλεγκτη διαδικασία ακραίας πόλωσης που μετατρέπει τις δημοκρατίες μας σε εκλογικές απολυταρχίες; Και ο Σάντσεθ θα είναι ικανός να περάσει από τα λόγια στις πράξεις, προτείνοντας συγκεκριμένα μέτρα; Ή την όλη υπόθεση θα τη θυμόμαστε ως μια παράξενη κρίση χωρίς συνέπειες; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα.
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς