Φαίνεται πως είκοσι χρόνια δεν είναι αρκετά για να μάθει ένας φορέας εποπτευόμενος από το υπουργείο Πολιτισμού να διοργανώνει μια έκθεση βιβλίου που είναι μισό σκαλί υψηλότερη από οποιαδήποτε εμποροπανήγυρη. Μάλιστα, επειδή όλα αυτά τα χρόνια οι αρμόδιοι ταξίδευαν σε τρεις-τέσσερις μεγάλες εκθέσεις του εξωτερικού, αποφάσισαν να τις μιμηθούν και το αποτέλεσμα είναι μια πιθηκίζουσα πρόσοψη χωρίς τα θεμέλια των σταθερών υποδομών που υπάρχουν σε αυτές τις χώρες, μια άσχετη με την ελληνική αγορά του βιβλίου σκηνογραφία, η οποία κατασκευάζεται κατά τις προδιαγραφές των ευρωπαϊκών κονδυλίων, κατά το θράσος των αδαών παραγόντων και τους κανόνες πατρωνείας που εφαρμόζονται επί των ταλαίπωρων εκδοτών. Έτσι, μια έκθεση που θα έπρεπε να είναι χώρος συνάντησης εκδοτών και συγγραφέων με τους αναγνώστες τους στη Βόρεια Ελλάδα, μετατρέπεται σε φαιδρή πλαστογραφία της έκθεσης, ας πούμε, της Φρανκφούρτης με κύριο στόχο να απορροφηθούν τα όποια κονδύλια.
Ακόμη και σαν αντιγραφείς, βέβαια, θα μπορούσαν να μελετήσουν μικρότερες εκθέσεις αναγνωστών, αυτές του Γκέτεμποργκ, της Λειψίας ή του Τορίνο, ας πούμε, και να δημιουργήσουν μια ελληνική εκδοχή με πρωταγωνιστές τους συγγραφείς και τα θέματα των έργων τους, τους βιβλιοπώλες, τους επαρκείς ή μη αναγνώστες, τις βιβλιοθήκες, τους παιδαγωγούς και εκπαιδευτικούς, και να αξιολογήσουν, επιτέλους, ποια έργα πρέπει να προβληθούν και να συζητηθούν, να δημιουργήσουν, τέλος, ένα σταθερό κοινό που αποκτά κριτήρια και προτιμήσεις. Όλα τα παραπάνω δεν είναι καθόλου εύκολα, απαιτούν εμπειρία και γνώσεις και, βεβαίως, την ικανότητα της κριτικής αξιολόγησης που θα άφηνε πολλούς δυσαρεστημένους. Και αν τα περισσότερα από τα παραπάνω μας λείπουν –οι αναγνώστες, οι βιβλιοπώλες, οι κριτικοί και οι βιβλιοθήκες– δαπανάς όσα κονδύλια διαθέτεις για να δημιουργηθούν, διοργανώνεις την έκθεση με αυτό τον σκοπό, και όχι με τη νοοτροπία του απαίδευτου και φαντασμένου νεόπλουτου.
Για ποιο σκοπό, με τι πρόγραμμα;
Δεν ήταν δύσκολο να προβλέψει κανείς πως η φετινή έκθεση θα απομακρυνόταν ακόμη περισσότερο από τους σκοπούς που θα έπρεπε να υπηρετεί. Υπερφίαλες δηλώσεις πως γίνεται θεσμός ανάλογος της Φρανκφούρτης και του Λονδίνου, ανυπολόγιστοι κατά κυριολεξία αριθμοί επισκεπτών – διαφήμισαν ότι πέρυσι είχαν έρθει 90.000, τριπλάσιοι του Λονδίνου, ανάλογοι του Παρισιού και λίγο λιγότεροι από τους επαγγελματίες της Φρανκφούρτης, αρκούσαν για να καταφανεί πως η σαχλή παραποίηση θα καθοδηγούσε την προετοιμασία της. Προηγήθηκε η πρόσκληση συμμετοχής προς ξένους παράγοντες και πράκτορες πνευματικών δικαιωμάτων και μετά από ένα μήνα προς τους έλληνες εκδότες. Παρεκβαίνοντας, και πέρυσι και φέτος οι ξένοι εκπρόσωποι έρχονται κυρίως για να πουλήσουν δικαιώματα ξένων οίκων, απολύτως δεκτό, εάν δεν χρηματοδοτούσαμε εμείς τη διαμονή τους. Δεν είναι αμελητέος ο αριθμός όσων δεν έχουν καμία σχέση με έλληνες εκδότες και έρχονται σαν μέλη μιας περιφερόμενης σε εκθέσεις ομάδας που είναι γνώριμη των διοργανωτών. Όταν προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν οι ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι, ανακάλυψαν αυξήσεις στο κόστος εγγραφής και άνοδο στις τιμές ανά τετραγωνικό μέτρο. Η εκμισθώτρια ΔΕΘ-HELEXPO απέδωσε τις αυξήσεις στη διεθνοποίηση της έκθεσης, δηλαδή, οι πενόμενοι εκδοτικοί οίκοι επιβαρύνονται για να πουλάνε οι αρμόδιοι φιλοξενία σε ξένες επιχειρήσεις. Από τους γενικούς θεματικούς άξονες της έκθεσης, οι τρεις (Βαλκάνια, γυναίκες, τεχνητή νοημοσύνη) διεκπεραιώνονται σαν πρόφαση δημοσίων σχέσεων, αφήνω δε ασχολίαστους για να μη γίνω απρεπής τους άλλους δύο (Γιώργος Ιωάννου και Ιμμάνουελ Καντ).
Το πρόγραμμα εκδηλώσεων, υπερτροφικό ώστε να γίνεται ανούσιο, ετοιμάστηκε με κριτήρια άδηλα και είναι προϊόν διαπροσωπικών σχέσεων και μεροληπτικών προκρίσεων. Ενδεικτική η απουσία προβολής προσκεκλημένων ελλήνων συγγραφέων, ενώ διατυμπανίζεται εκείνη των ξένων, και είναι τελείως άγνωστη η προσφορά του τιμώμενου εμιράτου της Σάρζα. Είναι παροιμιώδης η άμεση σχέση της οικογένειας που διοικεί το εμιράτο με τον κόσμο του βιβλίου, αλλά κανείς δεν φρόντισε να την περιγράψει στους εκδότες της χώρας, ενώ επαναλαμβάνονται κοινοτοπίες για την τρισχιλιετή σχέση της αραβικής χερσονήσου με την Ελλάδα.
Τα άτομα που κάνουν κουμάντο στο ΕΙΠ δεν σέβονται ούτε τον φορέα που συνιστά το κύριο εργαλείο για να επιτελέσει το έργο του, εννοώ το περίφημο πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων ελληνικών έργων στο εξωτερικό που ονομάζεται GreekLit. Μεθόδευσαν, όπως καταγγέλλουν τα μέλη του, τον αποκλεισμό τους από την ΔΕΒΘ, ενώ προσκάλεσαν το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τη Λογοτεχνική Μετάφραση (ENLIT), τον υπερκείμενο οργανισμό του οποίου το ελληνικό τμήμα είναι μέλος.
Το ζήτημα των εκθέσεων
Το ζήτημα των εκθέσεων στο σημερινό περιβάλλον άμεσης ηλεκτρονικής επικοινωνίας απασχολεί πολλούς παράγοντες του κλάδου σε όλο τον κόσμο. Δεν αποτελεί έκπληξη πως οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις, πολυεθνικοί όμιλοι που κατέχουν οίκους, δίκτυα διανομής, εφημερίδες και κάθε λογής ΜΜΕ, προτιμούν να απέχουν από πολλές εκθέσεις, γιατί πλέον δεν τις χρειάζονται. Μικροί και μεσαίοι εκδότες, μαζί με τους συγγραφείς και λοιπούς συνεργάτες τους – μεταφραστές, εικονογράφους και επιμελητές, συμβάλλουν σήμερα καθοριστικά στο ύφος και στην επιτυχία μιας έκθεσης, και είναι πάρα πολλοί οι επισκέπτες που αυτούς αναζητούν, γιατί είναι δύσκολο να τους συναντήσουν αλλού. Στη χώρα που κυριαρχεί το περιβόητο βιβλιοχαρτοπωλείο και φυτοζωούν τα περισσότερα οργανωμένα αμιγή βιβλιοπωλεία, μια καλά οργανωμένη έκθεση με σκοπό την ενημέρωση των πολιτών, αναγνωστών ή μη, και την ανάδειξη του έργου των συγγραφέων και διανοουμένων σε καταλύτη της πνευματικής και πολιτικής ζωής θα μπορούσε κάπως να στηρίξει την αγορά του βιβλίου και, άρα, να την απελευθερώσει από τις προσδοκίες που τρέφουν τα ηχηρά ψεύδη που εκστομίζουν κάθε χρόνο οι παράγοντες.
Δεν είναι άμοιροι ευθυνών οι εκδότες, που επί τόσα χρόνια αρνούνται να δουν πως είναι η πρώτη ύλη για να πάρει μπρος ο μηχανισμός των δαπανών για αλλότριους σκοπούς, που υποτάσσονται σε έναν ιδιότυπο κορπορατισμό που επιβραβεύει ελάχιστους και βλάπτει το σύνολο. Αν αυξηθεί ο αριθμός όσων έχουν το ανάστημα να καταγγέλλουν από νωρίς τις καταστάσεις που διαιωνίζουν την κακοδαιμονία, ίσως αρχίσουν να βελτιώνονται τα πράγματα.