Με τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες να διευρύνονται, και με το πολιτικό σκηνικό να μετατοπίζεται ολοένα κα περισσότερο προς τα δεξιά, το κύριο χαρακτηριστικό των αυριανών εκλογών στη Βουλγαρία είναι οι ελάχιστες προσδοκίες της κοινωνικής πλειοψηφίας. Την ίδια στιγμή, όλα δείχνουν νίκη για το συντηρητικό GERB του Μπόικο Μπορίσοφ, αλλά ο σχηματισμός μιας σταθερής κυβέρνησης παραμένει ένα ζήτημα που μόνο εύκολο δεν είναι να επιλυθεί.
(2).jpg)
Πώς διαμορφώνεται το πολιτικό σκηνικό καθώς πλησιάζουμε στις εκλογές της Κυριακής;
Στις 9 Ιουνίου, οι Βούλγαροι θα ψηφίσουν για έκτη φορά από το 2021. Ένας συνδυασμός πολιτικής, σχεδόν συνταγματικής, αστάθειας, κρίσης των κρατικών θεσμών και του κομματικού συστήματος, καθώς και μια διεθνή πολυκρίση, έχουν οδηγήσει σε έναν αποπροσανατολισμό, καθώς και σε μια, ίσως λογική, στάση αναμονής. Σε αυτό το πλαίσιο, το μακροχρόνια κυβερνών GERB αναμένεται να είναι ο νικητής, γιατί επιστρέφει ως ο μόνος σχηματισμός που είναι σε θέση να εγγυηθεί μια κάποια, αν και μόνο προσωρινή, σταθερότητα μέσα στη γενική αταξία. Οι μεγάλοι χαμένοι θα είναι οι ευρωπαϊκού τύπου νεοφιλελεύθεροι τεχνοκράτες του PP/DB, που απέτυχαν να υλοποιήσουν την υπόσχεσή τους για αλλαγή μετά από έναν ατυχή συνασπισμό με το GERB στο τελευταίο κοινοβούλιο, και ενεπλάκησαν σε μια σειρά αμφισβητήσιμων πολιτικών, επιχειρηματικών, και δημοσιοσχετίστικων κινήσεων. Το DPS, που υποστηρίζεται από την τουρκική μειονότητα, είναι έτοιμο να εξασφαλίσει ένα αξιόλογο αποτέλεσμα, όπως και οι ανερχόμενοι εθνικιστές του Revival. Το PP/DB, το Revival και το DPS θα είναι από τη δεύτερη μέχρι την τέταρτη θέση.
Ποιοι παράγοντες καθορίζουν το πλαίσιο αυτών των εκλογών;
Δυστυχώς, η βουλγαρική κοινωνία είναι παγιδευμένη σε μια διαρκή αποδιοργάνωση, φόβο και κυνισμό. Το πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή δίνει μια οδυνηρή ώθηση στα αντιπολεμικά μηνύματα του Revival που παίζει το χαρτί του εθνικισμού, αλλά και στον σημαντικό νέο συνασπισμό Solidary Bulgaria με επικεφαλής την παθιασμένη αριστερή Βάνια Γκριγκόροβα, η οποία παραλίγο να εκλεγεί δήμαρχος της Σόφιας το περασμένο φθινόπωρο, και την πρώην επίτροπο διοίκησης Μάγια Μανόλοβα. Είναι επίσης και οι οικονομικές συνθήκες. Οι περισσότεροι Βούλγαροι εξακολουθούν να βγάζουν τα προς το ζην κάνοντας τις συνηθισμένες τοπικές δουλειές ή εργάζονται στη Δυτική Ευρώπη, αλλά την ίδια στιγμή στα χέρια της ανώτερης μεσαίας τάξης έχουν συσσωρευτεί τεράστια ποσά πλούτου, με τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες να διευρύνονται και με τους πολιτικούς που προτείνουν μέτρα για την άμβλυνσή τους να είναι ελάχιστοι.
Γιατί το πολιτικό σύστημα στη Βουλγαρία δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί, από την στιγμή που δεν υπάρχουν ουσιώδεις διάφορες στα προγράμματα των κομμάτων;
Το πολιτικό σύστημα χρειάζεται μια σοβαρή αναδιοργάνωση, αλλά με κάποιο τρόπο δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα βιώσιμο και πειστικό νεοφερμένο κόμμα για να αναδιατάξει ουσιαστικά το σκηνικό. Τα νέα κόμματα που σχηματίστηκαν σε μια προσπάθεια να ανατρέψουν το GERB, όπως το ITN ή το PP, απέτυχαν παταγωδώς και έχουν αντιμετωπίσει μια τεράστια πτώση. Το BSP (Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα) καταγράφει μια αργή αλλά σταθερή πτώση, με ορισμένους μάλιστα να αναρωτιούνται για το αν θα περάσει το όριο στις εκλογές που θα ακολουθήσουν αυτές της Κυριακής. Αυτό είναι εντυπωσιακό. Το BSP απέτυχε να εκμεταλλευτεί δύο σημαντικά γεγονότα. Πρώτον, ότι ήταν το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης κατά τη διάρκεια της μακροχρόνιας δεξιάς και διεφθαρμένης διακυβέρνησης του GERB (2009 - 2021). Δεύτερον, και ακόμη πιο σημαντικό, η Βουλγαρία έχει επίπεδα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού πολύ πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η αυταρχική ηγέτης του BSP Κορνέλια Νίνεβα έχει καταπνίξει την εσωτερική συζήτηση και έχει μετατρέψει το κόμμα σε μια πιστή προς αυτήν κλίκα, αποθαρρύνοντας ταυτόχρονα τους ψηφοφόρους. Όσον αφορά τα παρόμοια προγράμματα των κυρίαρχων κομμάτων, που είναι δεξιά κόμματα, μπορείτε να πείτε ότι εδώ υπάρχει ο ναρκισσισμός των μικρών διαφορών μέσα στο παιχνίδι. Αυτό έχει να κάνει με το ύφος (κάποιοι είναι ευρωτεχνοκράτες, άλλοι, όπως το GERB, είναι λαϊκιστές, μερικοί είναι κάπως φιλελεύθεροι, άλλοι μάλλον συντηρητικοί) και με τις διαπροσωπικές έχθρες, όχι με την ουσία. Και κάπως έτσι αυτή η εσωτερική διαμάχη καταφέρνει να κινητοποιήσει ορισμένους ψηφοφόρους. Πίσω από αυτή την πρόσοψη, υπάρχουν κάποιες σοβαρές εσωτερικές διαμάχες για την αρπαγή της εξουσίας και τον έλεγχο των υπουργείων και των κρατικών υπηρεσιών. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε επίσης, ότι το GERB και το PP/DB συνδέονται με διαφορετικούς επιχειρηματικούς κύκλους που δεν μπορούν εύκολα να συμβιβάσουν τα συμφέροντά τους. Αλλά θα πρέπει επίσης να δούμε ότι η συμμετοχή μειώνεται δραστικά, φθάνοντας κάτω από το 40% τον Οκτώβριο του 2022. Το γεγονός ότι στις 9 Ιουνίου θα διεξαχθούν και οι ευρωεκλογές δεν θα φέρει τους ψηφοφόρους στις κάλπες. Τον Απρίλιο του 2023 έγιναν και δημοτικές εκλογές μαζί με τις βουλευτικές, και οι άνθρωποι δεν πήγαν να ψηφίσουν παρόλο που το άμεσο διακύβευμα για αυτούς ήταν πολύ μεγαλύτερο. Η προσέλευση ήταν λίγο πάνω από το 40%. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, θα έλεγα ότι η Βουλγαρία είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πως ο ολιγαρχικός νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός της αγοράς είναι καταστροφικός για τη δημοκρατία.
Γιατί το πολιτικό τοπίο στη Βουλγαρία έχει μετακινηθεί τόσο πολύ προς τα δεξιά;
Πιστεύω ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη αρκετούς παράγοντες. Πρώτον, είναι η γενική μετατόπιση προς τα δεξιά σε ευρωπαϊκό, ή ακόμα και σε ένα ευρύτερο, πλαίσιο. Από την παγκόσμια οικονομική κρίση, ή νωρίτερα, έχει προωθεί έντονα η ιδέα ότι το κύριο πολιτικό ρήγμα σήμερα είναι ανάμεσα στο φιλελεύθερο και στο συντηρητικό και όχι μεταξύ της Αριστεράς και της Δεξιάς. Και αυτό, όπως γνωρίζουμε καλά, είναι μια προφανής μετακίνηση προς τα δεξιά. Στην Ευρώπη τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα συμβιβάστηκαν στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, ακολουθώντας έναν τρίτο δρόμο, υπέρ της αγοράς, και εδώ το ΠΑΣΟΚ και το BSP είναι δύο παραδείγματα μεταξύ πολλών. Αλλά και τα κομμουνιστικά κόμματα απέτυχαν να κερδίσουν έδαφος. Ενώ τα πράσινα κόμματα έχουν σε πολλές περιπτώσεις μετατραπεί δυστυχώς σε μια ελιτιστική, υπέρ της τεχνολογίας, μιλιταριστική καρικατούρα. Δεύτερον, η αντιαριστερή προπαγάνδα εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα ισχυρή στη Βουλγαρία. Για δεκαετίες, αμέτρητες δεξαμενές σκέψης, ΜΚΟ, ομιλητές, συστημικοί διανοούμενοι και δημοσιογράφοι εκτοξεύουν τις ανοησίες της ελεύθερης αγοράς, όπως ότι σχεδόν κάθε είδους κοινωνική πολιτική σημαίνει επιστροφή στον κρατικό σοσιαλισμό πριν από το 1989 ή μια στροφή προς τη Ρωσία ή τη Βόρεια Κορέα, ότι η φορολογία είναι κλοπή, ότι η κοινωνική πρόνοια είναι για τους αποτυχημένους, ότι τα συνδικάτα είναι δηλητηριώδη, ότι τα παιδιά πρέπει να ανταγωνίζονται στο σχολείο, και άλλα παρόμοια. Σε αυτή την προπαγάνδα έχουν επενδυθεί τεράστια χρηματικά ποσά. Το αποτέλεσμα είναι διπλό: το νεοφιλελεύθερο δόγμα, που ακόμη και το ΔΝΤ έχει πλέον απορρίψει, έχει γίνει μια δημόσια κοινή λογική, και κάθε ανάγκη για κοινωνική συνοχή συνδέεται με εθνικιστικούς μύθους περασμένων μεγαλείων, κλπ. Μερικές φορές είναι οι ίδιοι επιχειρηματίες που χρηματοδοτούν γενναιόδωρα τις προβεβλημένες και εθνικιστικές αφηγήσεις. Τρίτον, στη βουλγαρική κοινωνία υπάρχει μία ισχυρή ατομικιστική τάση, του τύπου «μην μου λες τι να κάνω». Αυτό κάνει τους ανθρώπους πολύ δύσκολο να οργανωθούν, ειδικά να αυτοοργανωθούν. Ίσως παραδόξως, αυτό συνδυάζεται και με μια έντονη κομφορμιστική νοοτροπία. Ιδιωτικά μπορείτε να κάνετε ότι θέλετε, αλλά δημοσίως προσπαθήστε να μην ανακινήσετε πολλά ζητήματα. Υπάρχει κάποιος σεβασμός για το κράτος, αλλά όχι τόσο μία αίσθηση της κοινωνίας. Έτσι, αυτό καθιστά τη Βουλγαρία ένα απροσδόκητα γόνιμο έδαφος τόσο για νεοφιλελεύθερες όσο και για εθνικιστικές πολιτικές. Αυτό εξηγεί επίσης και το γιατί οι Βούλγαροι εθνικιστές και συντηρητικοί δεν έχουν καν στην ατζέντα τους κάποια σημεία για την κοινωνική πρόνοια, που βοηθούν τους Ούγγρους ή τους Πολωνούς ομοϊδεάτες τους να έχουν τόσο καλά αποτελέσματα.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει μια νέα γενιά αριστερών ακτιβιστών, καθώς και μια σειρά από νέες εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις, που κάνουν εξαιρετική δουλειά στην αναζωογόνηση της Αριστεράς. Πως μπορεί μέσα από αυτό να προκύψει εκλογικά κάτι που να δημιουργήσει ελπίδα για το αύριο;
Μέρος της απάντησης σε αυτό το ερώτημα έχει να κάνει με την εικόνα που ήδη σκιαγραφήσαμε. Η βουλγαρική Αριστερά πάσχει χρόνια από αυτό που ο Λένιν αποκάλεσε «παιδική αρρώστα» και από μια δυσλειτουργία όσον αφορά την πειθαρχία. Υπάρχουν λίγοι χαρισματικοί ηγέτες, αλλά σχεδόν καθόλου καλοί οργανωτές. Οι ιδέες διαδίδονται, αλλά η δράση αποτυγχάνει να υλοποιηθεί. Επομένως, θα πρέπει να δούμε τον νέο συνασπισμό με επικεφαλής τη Βάνια Γκριγκόροβα. Αν αυτή και οι συνεργάτες της παίξουν τα χαρτιά τους με σύνεση και υπομονή, θα είναι έτοιμοι για σταθερή άνοδο. Καθώς η χώρα μας είναι μεταξύ των φτωχότερων και πιο άνισων κοινωνιών στην Ευρώπη, οι Βούλγαροι χρειάζονται πολιτικούς που θα εφαρμόσουν τις αξίες της αλληλεγγύης, της κοινωνικής πρόνοιας, και της δικαιοσύνης.
*Ο Όγκνιαν Κασάμποφ είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας