Σύμφωνα με την ανάλυση του Άγγελου Σεριάτου η καθίζηση της ΝΔ ήταν πολύ μεγαλύτερη του αναμενόμενου, γιατί τα παράπονα και η δυσαρέσκεια είναι έντονα, ενώ στο ΣΥΡΙΖΑ το ποτήρι είναι και μισογεμάτο και μισοάδειο. Από την άλλη, το ΠΑΣΟΚ θα δυσκολευτεί ελαφρώς περισσότερο από τα υπόλοιπα κόμματα και η ακροδεξιά είναι πια ορατή και παρούσα. Τέλος, η Νέα Αριστερά και το ΜέΡΑ25 φαίνεται ότι χρειάζονται υπερβάσεις ενώ είναι αναγκαία μια ευρύτερη συζήτηση συγκλίσεων.
.jpg)
Ποια είναι τα μηνύματα της κάλπης;
Το πρώτο μήνυμα αφορά στην αποχή. Τα θηριώδη αυτή τη φορά μεγέθη της αποχής δεν σχετίζονται αποκλειστικά με τον χαρακτήρα των συγκεκριμένων εκλογών όπου οι εκλογείς ψηφίζουν απελευθερωμένοι από το ερώτημα σχηματισμού εθνικής κυβέρνησης. Κατά τη γνώμη μου εδώ πρόκειται για τη συνέχιση της προηγούμενης κρίση εκπροσώπησης, όπου τα κόμματα δεν λειτουργούν ως οφείλουν, δηλαδή ως κύτταρα δημοκρατίας. Και τούτη τη φορά η Άκρα Δεξιά μοιάζει ικανότερη να την επιλύσει, εκτοξεύοντας τα ποσοστά της αθροιστικά στο 18,2%, ξεπερνώντας μάλιστα τη ΝΔ σε αρκετούς νομούς της βόρειας Ελλάδας. Σε συνάφεια με τα παραπάνω, το δεύτερο μήνυμα νομίζω πως αφορά όλα τα μεγάλα κόμματα κυβερνητικής κλίσης, καθώς φαίνεται πως δεν πείθουν προσώρας ότι μπορούν να αποτελέσουν κομμάτι της λύσης. Η ΝΔ απώλεσε τους μισούς ψηφοφόρους της σε σχέση με τις βουλευτικές εκλογές, ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ έναν στους τρεις και το ΠΑΣΟΚ, παρά την οριακή ποσοστιαία του άνοδο, έναν στους πέντε.
Το ότι η ΝΔ έχασε σχεδόν τις μισές της ψήφους σε σχέση με τις εθνικές εκλογές, υποδεικνύει μια τιμωρητική ψήφο;
Η καταγραφή της ΝΔ δεν εξηγείται αποκλειστικά από το χαρακτήρα των δεύτερων εκλογών. Η καθίζηση της ήταν πολύ μεγαλύτερη του αναμενόμενου, ακριβώς διότι τα παράπονα και η δυσαρέσκεια είναι έντονα. Μερίδα εκλογέων της πράγματι ενοχλήθηκε από την υιοθέτηση ενός πιο φιλελεύθερου ήθους και πολιτικών σε ορισμένα ζητήματα και την απομάκρυνση από το λαϊκό στίγμα που για μεγάλη περίοδο διατηρούσε το κόμμα. Νομίζω πάντως ότι το βασικότερο στοιχείο που ερμηνεύει την ένταση της καθίζησης είναι η εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτική, η διεύρυνση των οικονομικών ανισοτήτων, η οποία επηρεάζει οριζόντια την κοινωνική πλειοψηφία, ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης.
Με το εκλογικό αποτέλεσμα έχασε η ΝΔ την κυριαρχία που κατέκτησε στις προηγούμενες εκλογές;
Είναι εντυπωσιακό ότι αυτές οι ευρωεκλογές δεν επέλυσαν ζητήματα, παρά έθεσαν δεκάδες νέα ερωτήματα που επιζητούν απαντήσεις. Ένα από αυτά είναι και η κυριαρχία της ΝΔ. Το κυβερνών κόμμα πέρασε σαφώς κάτω από τον πήχη που το ίδιο είχε θέσει, το 33% των προηγούμενων ευρωεκλογών και αυτό δημιουργεί πραγματικές ρωγμές στην κυριαρχία της. Ωστόσο, ως δύναμη παραμένει πρώτη και με μεγάλη διαφορά από τους ανταγωνιστές της, εικόνα η οποία σε μεγάλο βαθμό αντισταθμίζει τελικά τις κακές εντυπώσεις από το αποτέλεσμα. Ένα αποτέλεσμα που τραυματίζει την εικόνα του πρωθυπουργού αλλά δεν τον αμφισβητεί συνολικά. Εν κατακλείδι, το γεγονός ότι οι άμεσοι ανταγωνιστές της ΝΔ δεν πέτυχαν να δεξιωθούν ψήφο δυσαρέσκειας, δείχνει ότι το κυβερνών κόμμα παραμένει κυρίαρχο.
.jpg)
Για τον ΣΥΡΙΖΑ πώς αποτιμάται το εκλογικό του αποτέλεσμα; Είναι η πρώτη κάλπη, ουσιαστικά, που καταγράφεται και ο πρόεδρός του, ο οποίος ηγήθηκε της καμπάνιας.
Για τον ΣΥΡΙΖΑ νομίζω πως κανείς μπορεί να δει το ποτήρι μισογεμάτο αλλά και μισοάδειο. Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης πέρασε σαφώς κάτω από τον πήχη που και το ίδιο είχε θέσει, ενώ σε 31 περιφέρειες της χώρας δεν εμπεδώθηκε ως δεύτερο κόμμα, εφόσον τερμάτισε 3ο, 4ο ή και 5ο στην περίπτωση της Ροδόπης. Από την άλλη πλευρά, παρά την σημαντική ποσοστιαία και απόλυτη μείωση των δυνάμεων του, παρέμεινε συγκεντρωτικά δεύτερο κόμμα, συγκράτησε δυνάμεις σε νεότερες ηλικίες αλλά και στις λαϊκότερες - φτωχότερες περιοχές των πόλεων, ενώ λόγω της διάσπασης και της γενικότερης περιόδου περιδίνησης που βρέθηκε μετά την διπλή ήττα του 2023 δύναται ως ένα βαθμό να διαχύσει την ευθύνη για το χαμηλότερο των προσδοκιών αποτέλεσμα σε παράγοντες που δεν σχετίζονται με τον νέο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ υπό την ηγεσία του Στέφανου Κασσελάκη.
Το ΠΑΣΟΚ υπό την ηγεσία του Ν. Ανδρουλάκη έφτασε ταβάνι; Είναι η τρίτη εκλογική αναμέτρηση που δεν καταφέρνει να πιάσει το στόχο του.
Νομίζω πως και για το ΠΑΣΟΚ ισχύει περίπου ότι και για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, αν και εκεί τα πράγματα δείχνουν ελαφρώς πιο αρνητικά, σε καμία όμως περίπτωση μη αναστρέψιμα. Το ΠΑΣΟΚ πέτυχε να είναι πρώτο κόμμα σε δύο περιφέρειες, δεύτερο σε 18, ενώ την ίδια στιγμή αύξησε εκ νέου τις δυνάμεις του ποσοστιαία, καταγράφοντας σε απόλυτο αριθμό ψήφων λιγότερες απώλειες συγκριτικά με τους ανταγωνιστές του. Από την άλλη πλευρά, δεν πέτυχε τον στόχο της κατάληψης της δεύτερης θέσης σε συνθήκες μάλιστα εξαιρετικά αρνητικές για τον άμεσο ανταγωνιστή του, δηλαδή τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Υπό αυτή την έννοια, νομίζω ότι θα δυσκολευτεί ελαφρώς περισσότερο από τα υπόλοιπα κόμματα κυβερνητικής κλίσης ως προς την αφήγηση της επόμενης μέρας, χωρίς, ωστόσο το αποτέλεσμα να είναι τέτοιο που να το θέτει νοκ άουτ.
Πώς κινήθηκαν γενικά οι ψηφοφόροι στις λαϊκές περιοχές;
Στις περιοχές με υψηλή υλική αποστέρηση, όπως ο δυτικός τομέας, η δυτική Αττική και η β’ Πειραιώς η ΝΔ είχε απώλειες αντίστοιχες των πανελλαδικών, δηλαδή περίπου 13%. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ από την άλλη συγκράτησε δυνάμεις, παρουσιάζοντας ποσοστιαία οριακή μόνο πτώση. Το ΠΑΣΟΚ κινήθηκε στα ίδια χαμηλά επίπεδα που είχε κινηθεί και την προηγούμενη φορά, αυξάνοντας σε αυτές τις περιοχές τα ποσοστά του οριακά, όπως δηλαδή συνέβη και σε πανελλαδικό επίπεδο. Αντίστοιχα και η Ελληνική Λύση, κατέγραψε ελαφρώς μεγαλύτερη αύξηση συγκριτικά με τις πανελλαδικές τις επιδόσεις, ιδίως σε περιοχές με υψηλή συγκέντρωση μεταναστών, όπως η Φυλή και ο Ασπρόπυργος. Από την άλλη πλευρά, το ΚΚΕ μάλλον λειτούργησε ως καταφύγιο για μερίδα φτωχών στρωμάτων, εφόσον σημείωσε σημαντική άνοδο συγκριτικά με τις βουλευτικές εκλογές, ξεπερνώντας για παράδειγμα στον δυτικό τομέα και την β’ Πειραιώς το 14%. Μάλιστα, η πανελλαδική γεωγραφική κατανομή της ψήφου προς το ΚΚΕ θυμίζει σε μεγάλο βαθμό την αντίστοιχη της ΕΔΑ κατά τις εκλογές του 1958, με υψηλά ποσοστά σε αστικά κέντρα, Θεσσαλία, Ιόνιο, Λέσβο κλπ.
Η κερδισμένη των εκλογών είναι η ακροδεξιά συνολικά. Η πολυδιάσπασή της εξομαλύνει την εικόνα τρόμου που σκιαγραφεί;
Νομίζω πως ο ελέφαντας που ήταν στο δωμάτιο και προσποιούμασταν ότι δεν βλέπουμε, πλέον είναι απόλυτα ορατός. Η πανελλαδική αθροιστική καταγραφή της Άκρας και υπερσυντηρητικής Δεξιάς (Ελληνική Λύση, Νίκη, Φωνή Λογικής, Πατριώτες), από την οποία, μάλιστα, απουσιάζει πλέον η Χρυσή Αυγή ή οι Σπαρτιάτες, φθάνει το 18,2%. Μάλιστα, η δύναμη αυτών των κομμάτων σε πέντε περιφέρειες της βόρειας Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης της β’ Θεσσαλονίκης αγγίζει το 30%, ξεπερνώντας έτσι τις επιδόσεις της ΝΔ. Τα ποσοστά αυτού του χώρου είναι πράγματι αυξημένα, όχι μόνο γιατί ο τελευταίος πέτυχε να δεξιωθεί σημαντικό τμήμα της δυσαρέσκειας, αλλά και διότι φαίνεται πως από τις ευρωεκλογές απείχε κρίσιμος όγκος μετριοπαθέστερων εκλογέων. Ποιος, ωστόσο, μπορεί με βεβαιότητα να πει ότι αυτοί οι ψηφοφόροι θα επιστρέψουν στις επόμενες βουλευτικές κάλπες ή ότι ακόμα και αν το πράξουν θα στηρίξουν εκ νέου πιο μετριοπαθή κόμματα, δεδομένης της διεύρυνσης των ανισοτήτων αλλά και της αυξημένης εντωμεταξύ ορατότητας του ακροδεξιού χώρου σε Ελλάδα και Ευρώπη; Και φυσικά, όταν κανείς αυξάνει εντυπωσιακά τις δυνάμεις του, όπως η Άκρα Δεξιά σε αυτές τις εκλογές, ενδεχομένως να σκέφτεται ότι είναι η τέλεια συνθήκη για αυτονόμηση. Και αυτό ας μη τον υποτιμάμε, δεδομένου του ευρύτερου κλίματος στην Ευρώπη.
Είναι εφικτό αυτό;
Θεωρώ ότι δεν είναι εύκολο γιατί ο χώρος στην Ελλάδα είναι πολυποίκιλος. Ωστόσο, οι δυνάμεις είναι τέτοιες που δεν θα πρέπει να αποκλείουμε συγκλίσεις και συγκρότηση σχετικού πόλου στο πλαίσιο μιας εκλογικής συμμαχίας. Το έχουμε δει και σε άλλες χώρες.
Είναι περισσότερο συμφέρον για τη ΝΔ να επιλέξει να στραφεί προς τα δεξιά για να αποτρέψει αυτή τη συσπείρωση ή να προσπαθήσει να ελέγξει το Κέντρο;
Θεωρώ πως είναι προς το συμφέρον της ΝΔ να ανακτήσει την προηγούμενη έκταση της, ως ένα κόμμα που μπορεί να εκπροσωπεί πολιτικά την ευρύτερη Δεξιά, διατηρώντας βέβαια ορισμένους δεσμούς με τον χώρο του εκσυγχρονιστικού κέντρου. Κυρίως, όμως, να ανακτήσει τον απολεσθέντα λαϊκό χαρακτήρα της. Αυτό νομίζω πως είναι περισσότερο προς το συμφέρον της.
Η Νέα Αριστερά είναι ένα κόμμα με κοινοβουλευτική παρουσία, που επίσης δοκιμάστηκε πρώτη φορά στην κάλπη, χωρίς τελικά να καταφέρει να περάσει το όριο εισόδου στην ευρωβουλή. Πώς ερμηνεύεις το αποτέλεσμα;
Με όρους κομματικού ανταγωνισμού ήταν μια σημαντική -αν όχι συντριπτική- ήττα για τη Νέα Αριστερά. Υπήρχαν υψηλές προσδοκίες για καταγραφή εκλογικής επιρροής μεγαλύτερης από αυτήν που τελικά αποτυπώθηκε. Υπό αυτή την έννοια, σε εκλογές με τόσο χαμηλή συμμετοχή, όπου ευνοούνται τα μικρά κόμματα, και δη αυτά που εργάζονται με τρόπο πιο παραδοσιακό στις εκλογές, θεωρώ ότι είναι ένα κακό αποτέλεσμα. Ο σχηματισμός πέτυχε εξαιρετικές επιδόσεις στις μεσοαστικές και αστικές περιοχές των μεγάλων αστικών κέντρων αλλά η διείσδυση του ήταν φτωχή στις περιοχές υλικής αποστέρησης των μεγάλων πόλεων και εξαιρετικά κακή στις αγροτικές και ημι-αγροτικές περιοχές της χώρας, φανερώνοντας οργανωτικά και πολιτικά σημαντικές αδυναμίες. Δεδομένου φυσικά και του ελάχιστου χρόνου που είχε στη διάθεση της να αποκτήσει ορατότητα και να πείσει, δεν κατάφερε να αποτελέσει μια από τις επιλογές αριστερής πολιτικής εκπροσώπησης για φτωχά λαϊκά στρώματα, στόχο που ως ένα βαθμό πέτυχαν - ακόμα και υπό τη μορφή κριτικής ή προσωρινής στήριξης - το ΚΚΕ αλλά και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Αντίστοιχη, σχεδόν πανομοιότυπη είναι και η εικόνα για το ΜέΡΑ25.
Δεν κατάφεραν να διαφοροποιηθούν μεταξύ τους τα δύο κόμματα, Νέα Αριστερά και ΜέΡΑ25; Δηλαδή, κυριάρχησε το δίλημμα ανάμεσα σε δύο σχεδόν ίδια κόμματα;
Δεν νομίζω πως υπήρχε τόσο μεγάλη ομοιότητα μεταξύ των δύο κομμάτων. Πράγματι, φαίνεται πως υπήρχε ταλάντευση ψηφοφόρων μεταξύ των δύο επιλογών αλλά εκτιμώ ότι οι δύο περιπτώσεις είναι διαφορετικές. Αρχικά το ΜεΡΑ25 δεν είναι ένα κόμμα που έχει κυβερνήσει, με την εξαίρεση της ηγεσίας του που υπουργοποιήθηκε κατά την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Αντίθετα, η Νέα Αριστερά είναι ένα κόμμα που κατά βάση δημιουργήθηκε από στελέχη που αποχώρησαν από τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ της κυβερνητικής αλλά και αντιπολιτευτικής περιόδου και τελικά της μεγάλης ήττας του 2023 - και όχι νωρίτερα, όπως για παράδειγμα ορισμένα στελέχη του ΜεΡΑ25. Δεν είναι εύκολη υπόθεση για ένα σχήμα να επανασυστήνεται στην κοινωνία λίγους μήνες μετά την ήττα του 2023, χωρίς να έχει κάνει αυτοκριτική για την παραπάνω εξέλιξη αλλά και για τις προηγούμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφάρμοσε. Δικαίως ή αδίκως - λίγο αφορά τα εκλογικά αποτελέσματα - μοιάζει πως δεν αντλεί νομιμοποίηση να επανεμφανιστεί ως πειστική αριστερή εναλλακτική πρόταση, ακόμα και αν έχει τη βούληση από εδώ και στο εξής να κάνει και να λέει αυτά που πιστεύει και να πιστεύει αυτά που λέει και κάνει.
Από το αποτέλεσμα φαίνεται ότι η Νέα Αριστερά δεν κέρδισε ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και ότι τιμωρήθηκε ως ένα κόμμα που επιχειρεί να πλήξει τον ΣΥΡΙΖΑ ή να εμφανιστεί ως μικρογραφία του ΣΥΡΙΖΑ. Έπεσε σε αυτή τη διπλή παγίδα;
Οι ψηφοφόροι της Νέας Αριστεράς προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και μάλιστα ο όγκος αυτών δεν ήταν ικανός για την εκπροσώπηση του σχηματισμού στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Νομίζω πως σε μεγάλο βαθμό η Νέα Αριστερά δεν κατάφερε να πείσει ότι πρόκειται για «νέα». Δεν είναι εύκολο να χρησιμοποιεί κανείς κατά κανόνα «παλιά» υλικά για να δημιουργήσει κάτι νέο, ακόμα και αν αυτά είναι νέα ηλικιακά ή έχουν εξαιρετικές δεξιότητες και ενδεχομένως να αποτελούν το πιο αξιόπιστο υλικό του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ. Υπό αυτή την έννοια, για πολλούς ψηφοφόρους η Νέα Αριστερά έγινε αντιληπτή ως η μικρότερη και καλύτερη εκδοχή του ΣΥΡΙΖΑ, στοιχείο, που φυσικά δεν αρκούσε για την ευρεία στήριξη της. Έχω την ισχυρή άποψη, ωστόσο, ότι δεν τιμωρήθηκε ως ένα κόμμα που επιχείρησε να πλήξει τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Η Νέα Αριστερά πριν από οτιδήποτε άλλο εκτιμώ πως όφειλε να κάνει αυτοκριτική για την πορεία του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ κατά τα προηγούμενα χρόνια. Γιατί ακόμα και αν υπήρχε επάρκεια χρόνου και τελικά εξασφάλιζε τις ελάχιστες ψήφους που απαιτούνταν για την εκπροσώπησή της, το ζήτημα της νομιμοποίησης θα το έβρισκε και την επόμενη μέρα μπροστά της.
Το ΜέΡΑ25 για τρίτη φορά δεν καταφέρνει να πιάσει το όριο εισόδου. Μπαίνει ένα ερώτημα για το τι περιθώρια έχει προσέλκυσης ψηφοφόρων και ταυτόχρονα ένα ταυτοτικό ζήτημα; Την ίδια στιγμή, η Νέα Αριστερά θα έχει μπροστά της τρία χρόνια κοινοβουλευτικής παρουσίας.
Όπως και για τα υπόλοιπα κόμματα, έτσι και για το ΜεΡΑ25 και την Νέα Αριστερά, οι εκλογές, όπως είπαμε και εισαγωγικά, δεν επέλυσαν ζητήματα, δημιουργώντας μάλιστα νέα ερωτήματα που επιζητούν απαντήσεις. Η ποσοστιαία επιρροή του ΜέΡΑ25 παραμένει στάσιμη κατά τις τρείς τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις (κοντά στο 2,5%), με την επιδόσεις του σε απόλυτο αριθμό ψήφων να ακολουθούν μια σχετικά πτωτική πορεία, φανερώνοντας κατά τη γνώμη και τα όρια του τρέχοντος σχεδίου του. Από την άλλη, η Νέα Αριστερά πράγματι έχει μεγαλύτερη ορατότητα και υπό αυτή την έννοια σημαντικές ευκαιρίες προς αξιοποίηση, δεδομένης της κοινοβουλευτικής της παρουσίας έως τις επόμενες εθνικές εκλογές. Ωστόσο, νομίζω πως αυτό το πλεονέκτημα αντισταθμίζεται ως ένα βαθμό από την καταγεγραμμένη πλέον εικόνα της ως ενός μικρού κόμματος του 2,5%. Και τα δύο κόμματα είναι φανερό ότι χρειάζονται υπερβάσεις.
Το Κόσμος έκανε την επιλογή να κατέβει αυτόνομα, χωρίς να επιβεβαιωθεί. Τι περιθώρια έχει;
Νομίζω πως το Κόσμος αποτελεί μια εξαιρετική ενδιαφέρουσα πολιτικά περίπτωση. Αποτελεί την πρώτη εις βάθος δουλεμένη οικολογική πρόταση σε αριστερή κατεύθυνση στη χώρα μας. Έχουν υπάρξει και άλλες σχετικές απόπειρες, όχι, ωστόσο, με την τεχνική επάρκεια και τον σαφή πολιτικό προσανατολισμό που έχει το Κόσμος. Το συγκεκριμένο κόμμα, εκκινώντας βέβαια από χαμηλότερο σημείο αφετηρίας συγκριτικά με τη Νέα Αριστερά και το ΜεΡΑ25, εκτιμώ πως θα μας απασχολήσει τα επόμενα χρόνια, είτε ως διακριτή πολιτική δύναμη, είτε ως τμήμα μιας ευρύτερης συζήτησης συγκλίσεων.