Η ευρωομάδα της Αριστεράς (The Left in the European Parliament) παραμένει σχετικά αμετάβλητη, καταγράφοντας και μια μικρή αύξηση, κερδίζοντας τρεις επιπλέον έδρες, 5.5% των ψήφων και 39 έδρες συνολικά. Ωστόσο, υπήρξαν αξιοσημείωτες εξελίξεις στο εσωτερικό της Oμάδας. Εκτός από την επιτυχία της Φινλανδικής Αριστερής Συμμαχίας, το κυπριακό ΑΚΕΛ, αν και έχασε μία έδρα, παραμένει σημαντική παρουσία με ποσοστό άνω του 20% των ψήφων. Στη Σουηδία, το Αριστερό Κόμμα σημείωσε αξιοσημείωτη βελτίωση άνω των τεσσάρων ποσοστιαίων μονάδων και έφτασε το 11%. Παρομοίως, η Ανυπότακτη Γαλλία αύξησε το ποσοστό της σε σχεδόν 10% και αυτή τη στιγμή –λόγω των εξελίξεων στην Γαλλία– εξελίσσεται σε κρίσιμο πολιτικό μέγεθος για την Αριστερά πανευρωπαϊκά. Από την άλλη, οι Γάλλοι Κομμουνιστές παρέμειναν κάτω από το 3%.
Στην Ελλάδα, ο ΣΥΡΙΖΑ αναδείχθηκε δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα με 14,9%, ενώ το ΚΚΕ εξασφάλισε το 9,25% των ψήφων (το ΚΚΕ βέβαια είναι το μόνο αριστερό κόμμα πανευρωπαϊκά που, ενώ σταθερά εκλέγει ευρωβουλευτές/τριες, δεν συμμετέχει στην ευρωομάδα της Αριστεράς). Το ΜέΡΑ25 και η Νέα Αριστερά έμειναν κάτω από το όριο του 3%, με 2,54% και 2,45% αντίστοιχα. Η Κοκκινο-πράσινη Συμμαχία της Δανίας εξασφάλισε το 7% των ψήφων. Στο Βέλγιο, το PTB/PdVA πέτυχε 5,6% και 5,13% αντίστοιχα στη Βαλλονία και στη Φλάνδρα, και κατέγραψε πολύ καλά αποτελέσματα συνδυαστικά στις γενικές εκλογές που διεξάγονταν την ίδια μέρα στο Βέλγιο. Το Sumar της Ισπανίας έλαβε το 4,65% και το Podemos το 3,27% των ψήφων – μια σημαντική μείωση σε σύγκριση με τα τελευταία χρόνια, γεγονός που βάζει πάλι την ισπανική Αριστερά σε ένα νέο κύκλο κρίσης. Ωστόσο, οφείλουμε να σημειώσουμε πως το «κοκκινοπράσινο» σχήμα που είχε τις καλύτερες επιδόσεις ήταν η συμμαχία κομμάτων από το αυτονομιστικό κίνημα, η Ahora Repúblicas, η οποία με 5% των ψήφων εξέλεξε τρεις ευρωβουλευτές – ο ένας πηγαίνει στην ευρωομάδα της Αριστεράς.
Στην Πορτογαλία, το Bloco πέτυχε 4,25% και το Κομμουνιστικό Κόμμα Πορτογαλίας 4,12%, αποτελέσματα πραγματικά αρνητικά, αν και η μία έδρα που κατέλαβαν καθένα από αυτά τα διασώζει από μια βαθιά υπαρξιακή κρίση. Στην Ιταλία η Alleanza Verdi e Sinistra (AVS) εξασφάλισε 6,6%, ενώ το κόμμα Pace Terra Dignità 2%. Το Možemo της Κροατίας έλαβε 5,9% και, με έναν ευρωβουλευτή, είναι πιθανό να ευθυγραμμιστεί με τους Πράσινους. Η Levica της Σλοβενίας έμεινε πίσω από τις προσδοκίες με 4,75% των ψήφων, ενώ η De Lenk του Λουξεμβούργου πήρε 3,15%. Το Αυστριακό Κομμουνιστικό Κόμμα έχασε το όριο του 4%, λαμβάνοντας 3%. Η γερμανική Die Linke, με 2,7%, έχασε περίπου τους μισούς ψηφοφόρους του από το 2019. Οι Ολλανδοί Σοσιαλιστές πήραν 2,2%. Η Kateřina Konečná του τσεχικού KSČM θα εισέλθει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως μέλος μιας αριστερής-πατριωτικής συμμαχίας. Συνολικά: Οι λίγες επιτυχίες δεν μπορούν να κρύψουν τη συνεχιζόμενη αμυντική θέση της Αριστεράς και την υπαρξιακή κρίση των επιμέρους κομμάτων.
Προβλήματα στο ΚΕΑ
Στο συνέδριο του Κόμματος Ευρωπαϊκής Αριστεράς (ΚΕΑ) το Δεκέμβριο του 2022, η Αριστερή Συμμαχία της Φινλανδίας, μετά και τη στάση της στο ζήτημα του ΝΑΤΟ στο φινλανδικό κοινοβούλιο, αποφάσισε να περάσει από το στάτους του πλήρους μέλους σε αυτό του μέλους-παρατηρητή στο ΚΕΑ. Αυτό τότε είχε λειτουργήσει αποσυμπιεστικά και πυροσβεστικά, αποσοβώντας μια ενδεχόμενη ρήξη στο ΚΕΑ με αφορμή τη στάση κομμάτων της Βόρειας Ευρώπης απέναντι στο ΝΑΤΟ, αλλά και τη στάση όλων απέναντι στον πόλεμο στην Ουκρανία, την αποστολή όπλων κ.λπ. Η φινλανδική Αριστερή Συμμαχία αποκόμισε στις ευρωεκλογές, όπως είπαμε, το καλύτερο ποσοστό της Αριστεράς πανευρωπαϊκά (17.30%). Στη διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας, τα ΜΜΕ πίεζαν το κόμμα σχετικά με τη συνέχιση της συμμετοχής του στο ΚΕΑ, έστω και ως παρατηρητή, ασκώντας κριτική στην αντινατοϊκή στάση του ΚΕΑ, αλλά κυρίως χαρακτηρίζοντάς το «ρωσόφιλο». Τελικά, η Αριστερή Συμμαχία αποφάσισε να τερματίσει εντελώς τη συμμετοχή της στο ΚΕΑ.
Το πορτογαλικό Μπλόκο της Αριστεράς, με τη σειρά του, είχε εκφράσει εδώ και περίπου ένα χρόνο τη σκέψη να εγκαταλείψει το ΚΕΑ. Οι λόγοι δεν αφορούν στο ζήτημα του ΝΑΤΟ και του πολέμου, καθώς ευθυγραμμίζεται με την παραδοσιακή τοποθέτηση της Αριστεράς, αλλά στη δομή και τη λειτουργία του ΚΕΑ. Μετά τις ευρωεκλογές αποχώρησε –και αυτό– από το ΚΕΑ.
Το πυρηνικό πρόβλημα του ΚΕΑ ως κόμμα-ομπρέλα είναι πως η ηγετική του συμμαχία, που αποτελείται από το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας, τη γερμανική Die Linke, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ισπανίας (ηγεμονικό τμήμα της Izquierda Unida) και το ΣΥΡΙΖΑ (τα ιδρυτικά δηλαδή κόμματα του ΚΕΑ), κυριαρχεί τόσο στο κόμμα όσο και στην ευρωομάδα (δύο δομές οι οποίες δεν ταυτίζονται) εδώ και χρόνια, δίχως να δίνει χώρο στα υπόλοιπα κόμματα ώστε να επηρεάσουν την ηγεσία, τις δομές του κ.λπ. Και αυτό μάλιστα, ενώ ο συσχετισμός δυνάμεων έχει αλλάξει δραματικά, καθώς η ηγετική συμμαχία του ΚΕΑ αποτελείται από κόμματα που έχουν ηττηθεί πολιτικά-εκλογικά, με εξαίρεση τον ΣΥΡΙΖΑ που διατηρεί κάπως δυνάμεις.
Η πρωτοβουλία “Now the people”
Υπό τη σκιά αυτού του προβλήματος, εδώ και περίπου ένα χρόνο είχε δημιουργηθεί μια πρωτοβουλία, η «Now the people», με τη συμμετοχή της Ανυπότακτης Γαλλίας του Μελανσόν (μέλος-παρατηρητής στο ΚΕΑ), του πορτογαλικού Μπλόκο, της φινλανδικής Αριστερής Συμμαχίας, του σουηδικού Αριστερού Κόμματος (ποτέ μέλος του ΚΕΑ), της Κοκκινο-πράσινης Συμμαχίας της Δανίας (μέλος του ΚΕΑ), των Podemos (ποτέ μέλος του ΚΕΑ), με σκοπό μια στρατηγική απάντηση της Αριστεράς στην Ευρώπη. Ο πολιτικός τους προσανατολισμός δεν παρουσιάζει έντονες προγραμματικές διαφωνίες με το ΚΕΑ (μάλιστα και εντός αυτής της πλατφόρμας παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα), ωστόσο προφανώς η πρωτοβουλία αυτή συνιστά μια «απάντηση» στο παιχνίδι εξουσίας εντός του ΚΕΑ. Η πρωτοβουλία δεν είχε κανένα απτό αποτέλεσμα πριν τις ευρωεκλογές, αλλά αυτή τη στιγμή –και μετά την αποχώρηση του φινλανδικού και του πορτογαλικού κόμματος– τα πράγματα είναι ιδιαίτερα κρίσιμα. Υπάρχουν ανησυχίες γύρω από μια επικείμενη διάσπαση του ΚΕΑ, εάν τα παραπάνω κόμματα της «Now the people», έξι τον αριθμό, τραβήξουν κοντά τους και τη Sinistra Italiana (κομμάτι της Alianza Verde e Sinistra που πέτυχε καλά αποτελέσματα και εξασφάλισε τρεις έδρες για την ευρωομάδα της Αριστεράς). Με επτά κόμματα υπάρχει η δυνατότητα συγκρότησης νέου ευρωπαϊκού κόμματος στην Αριστερά. Οψόμεθα.
Η Συντακτική Ομάδα των Παρεμβάσεων
Η μετ’ εμποδίων άνοδος
του γερμανικού νεοφασισμού
Στο θεατρικό έργο «Η μετ’ εμποδίων άνοδος του Αρτούρο Ούι», ο Μπέρτολντ Μπρεχτ περιγράφει πώς οι εθνικοσοσιαλιστές από συμμορία εγκληματιών έγιναν κυβερνητική δύναμη, υπογραμμίζοντας τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε η υποστήριξη της αστικής τάξης στη διαδικασία αυτή. Σχεδόν οκτώ δεκαετίες μετά το τέλος του φασισμού, δυο εύποροι Γερμανοί διοργάνωσαν στο Πότσνταμ μια κρυφή ημερίδα. Στην ημερήσια διάταξη βρισκόταν η εκπόνηση ενός σχεδίου δράσης για την απέλαση μεταναστών αλλά και γερμανών πολιτών μεταναστευτικής καταγωγής από τη Γερμανία. Στην πρόσκληση που απεστάλη σε στελέχη του κόμματος AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία), της διεθνούς ακροδεξιάς σκηνής και σε πρόσωπα που πρόσκεινται στο Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας, οι διοργανωτές προτείνουν την καταβολή του ελάχιστου ποσού των 5.000 ευρώ για τη συμμετοχή στο event. Η συνάντηση αποσκοπούσε μεταξύ άλλων στη χαρτογράφηση εύπορων «πατριωτών» για την οικονομική υποστήριξη ενός ευρύτερου δικτύου δυνάμεων, σκοπός του οποίου είναι η προώθηση και υλοποίηση ενός συνολικού κοινωνικοπολιτικού σχεδίου δράσης. Τα παραπάνω αποκαλύφθηκαν από τη δημοσιογραφική συλλογικότητα «Correctiv»1 στις αρχές του 2024 και προκάλεσαν μεγάλες διαδηλώσεις κατά της Ακροδεξιάς σε όλη τη χώρα.
Ωστόσο, στις πρόσφατες Ευρωεκλογές η AfD αύξησε τα ποσοστά της σε σχέση με την προηγούμενη κάλπη για το ευρωκοινοβούλιο κατά σχεδόν πέντε ποσοστιαίες μονάδες. Στην ανατολική Γερμανία το κόμμα έλαβε σχεδόν 27% των ψήφων και βρίσκεται πλέον στην πρώτη θέση προτίμησης των πολιτών. Τα εν λόγω ποσοστά δεν οφείλονται στην αποχή, αφού σημειώθηκε άνοδος της συμμετοχής των Γερμανών στις ευρωεκλογές, η οποία ανήλθε σε 64,8%. Τα μεγαλύτερα ποσοστά συμμετοχής καταγράφηκαν στη Σαξονία (69,4%) όπου η AfD έλαβε 31,8% των ψήφων.
Οι ψηφοφόροι του AfD
Το κόμμα πέρασε το 30% των ψήφων και στη Θουριγγία, όπου κεντρικό πρόσωπο της AfD καταδικάστηκε το Μάρτιο του 2024 για τη δημόσια χρήση συνθήματος της SA. Στο ίδιο πλαίσιο, ο υποψήφιος Μαξιμίλιαν Κραχ είχε δηλώσει πως δεν ήταν όλα τα μέλη της SS εγκληματίες. Επιπλέον, ο ίδιος ερευνάται από τις εισαγγελικές αρχές για χρηματισμό από τη Ρωσία, ενώ το Μάιο επιστημονικός συνεργάτης του συνελήφθη ως κατάσκοπος της Κίνας. Για ξέπλυμα μαύρου χρήματος ερευνάται από την άνοιξη και ο νεοεκλεγής ευρωβουλευτής της AfD, Πετρ Μπίστρον. Μολονότι η AfD απασχόλησε τη δημόσια σφαίρα με πληθώρα σκανδάλων, αυτό δεν απέτρεψε τους πολίτες να ψηφίσουν το κόμμα. Μάλιστα, το 51% των ψηφοφόρων της AfD επιλέγουν το κόμμα ακριβώς επειδή εκφράζει τις πεποιθήσεις τους2.
Το 30% όσων ψηφίζουν την ΑfD δηλώνουν εργάτες/τριες, ενώ με 25% το ακροδεξιό κόμμα κατέχει την πρωτιά και μεταξύ των ανέργων. Στις κατηγορίες των ελεύθερων επαγγελματιών (17%) και των μισθωτών (15%) το κόμμα βρίσκεται στη δεύτερη θέση επιλογής, όπως και μεταξύ των ανθρώπων με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο (27%), ενώ στην ομάδα των ανθρώπων με υψηλό επίπεδο μόρφωσης η AfD συγκεντρώνει «μόνο» το 10% των ψήφων. Ακόμα, το 30% των ψηφοφόρων της AfD δηλώνουν δυσαρεστημένοι με την οικονομική τους κατάσταση. Πρωτεύον πολιτικό θέμα για τους εκλογείς της AfD είναι η μετανάστευση (46%), ζήτημα το οποίο στον γενικό πληθυσμό βρίσκεται μόλις στην 3η θέση ιεράρχησης (17%) των θεμάτων, ενώ ως σημαντικότερα θέματα αναδεικνύονται στον γενικό πληθυσμό η εξασφάλιση της ειρήνης (26%) και η κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή (23%). Στο πλαίσιο αυτό, το γεγονός ότι το ακροδεξιό κόμμα καταγράφει τα υψηλότερα ποσοστά του σε κρατίδια όπου το ποσοστό συμμετοχής μεταναστών στον γενικό πληθυσμό είναι πολύ χαμηλό, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Συγκεκριμένα, μολονότι 12,7% των συνολικών κατοίκων της Γερμανίας δεν είναι γερμανοί πολίτες3, στα κρατίδια που ενσωματώθηκαν στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας το 1990 το ποσοστό αυτό δεν αγγίζει ούτε το 6%. Η συγκεκριμένη λεπτομέρεια μας βοηθάει να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο η αποχωρούσα από το κόμμα της Αριστεράς, Ζάρα Βάγκενκνεχτ, προσεγγίζει το ζήτημα του ακροδεξιού κινδύνου στη Γερμανία.
Η νομιμοποίηση μέσω Βάγκενκνεχτ
Η Βάγκενκνεχτ έχει επανειλημμένα εκφράσει την πεποίθηση πως στη Γερμανία δεν χωράνε άλλοι μετανάστες και πως όσοι δεν σέβονται τη γερμανική φιλοξενία οφείλουν να απελαθούν από τη χώρα4, ενώ έχει καταφερθεί κατά μη ενσωματωμένων στη Γερμανία μουσουλμάνων μεταναστών5. Κατατάσσοντας το κόμμα που έχει ιδρύσει και φέρει το όνομά της στο χώρο της συντηρητικής Αριστεράς, η πρώην θιασώτρια του καθεστώτος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας κατονομάζει την πράσινη woke κουλτούρα των αστικών κέντρων ως πολιτικό αντίπαλο και έχει την αξίωση να εκφράσει τους σκληρά εργαζόμενους, «κανονικούς ανθρώπους»6. Ως αριστερές προβάλλονται οι οικονομικές θέσεις του κόμματος. Ο «Συνασπισμός Ζάρα Βάγκενκνεχτ για τον ορθολογισμό και τη δικαιοσύνη» έλαβε το 6,2%, συγκεντρώνοντας ωστόσο σε όλα στα ανατολικά κρατίδια της χώρας διψήφια ποσοστά, με τη μετανάστευση να βρίσκεται στη δεύτερη θέση των σημαντικών για τους ψηφοφόρους της Βάγκενκνεχτ θεμάτων. Η ιδρύτρια του κόμματος έχει καταστήσει σαφές πως ο πολιτικός σχηματισμός της αποσκοπεί στην πολιτική εξουδετέρωση της AfD στα ανατολικά κρατίδια της χώρας. Στόχος, για τον οποίο ευελπιστεί να επιτύχει ως εταίρος σε κυβερνητικούς συνασπισμούς σε επίπεδο κρατιδίων ακόμα και με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα.
Η προσπάθεια σύνδεσης συντηρητικών πολιτισμικών θέσεων με οικονομικά αριστερές θέσεις για το ρόλο του κράτους συνιστά επικίνδυνο πείραμα, ωστόσο ενδέχεται να λειτουργήσει ακόμα και ως επιταχυντής της διαδικασίας οικοδόμησης της ακροδεξιάς ηγεμονίας στη Γερμανία. Η AfD, οι ψηφοφόροι της οποίας επιλέγουν το κόμμα με κριτήριο την αντιμεταναστευτική του τοποθέτηση, λαμβάνει τις περισσότερες ψήφους σε περιοχές όπου ζουν ιδιαίτερα λίγοι μετανάστες/στριες. Ως εκ τούτου, η αντιμεταναστευτική στάση δεν είναι αποτέλεσμα βιωμάτων, αλλά αποτέλεσμα ενός «ηθικού πανικού», ο οποίος χρησιμοποιείται από την ακροδεξιά για την κατασκευή συναίνεσης. Η τοποθέτηση της Βάγκενκνεχτ, αντί να αποκαλύψει την ανύπαρκτη ορθολογική υπόστασή της, νομιμοποιεί την εν λόγω πρακτική περαιτέρω. Λαμβάνοντας υπόψη πως οι κυβερνήσεις των κρατιδίων δεσμεύονται σε οικονομικό επίπεδο από τις νεοφιλελεύθερες κατευθύνσεις του γερμανικού συντάγματος, τίθεται επιπλέον το ερώτημα πώς το κόμμα σκοπεύει να ασκήσει ως μικρότερος κυβερνητικός εταίρος αριστερή οικονομική πολιτική. Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη ότι στέλεχος του κόμματος της Βάγκενκνεχτ έχει ήδη εκφραστεί θετικά για μια συνεργασία με την AfD σε επίπεδο δήμων, ο κίνδυνος η Συντηρητική Αριστερά να εξελιχθεί σε αριστερό άλλοθι της Ακροδεξιάς είναι ορατός.
Χάρις Τριανταφυλλίδου, πολιτική επιστημόνισσα
Σημειώσεις:
1. Correctiv. Recherchen für die Gesellschaft: Geheimplan gegen Deutschland (Το μυστικό σχέδιο κατά της Γερμανίας) 10.01.2024
2. Τα δεδομένα που παρουσιάζονται στην επόμενη παράγραφο αντλήθηκαν από την μετεκλογική έρευνα της «Infratest Dimap», όπως παρουσιάζονται στην ανάλυση των αποτελεσμάτων των Ευρωεκλογών 2024 στη Γερμανία του Ιδρύματος Friedrich Ebert.
3. Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πολιτικής Επιμόρφωσης 01.01.2022.
4. Kevin Hagen: Die Gast-Rechte, Der Spiegel 12.01.2016.
5. Συνέντευξη της Ζάρα Βάγκενκνεχτ στην εφημερίδα Die Welt 8.11.2023.
6. Leo Fischer: Bündnis Sahra Wagenknecht: Die Normalen und die Anderen, Neues Deutschland 15.04.2024.