Fernand Léger, «Les belles cyclistes», 1944
Οι πολιτικές εξελίξεις μετά τις ευρωεκλογές έχουν φέρει αναταραχή στο αριστερό ημισφαίριο. Συζητήσεις για ανάγκη συγκλίσεων και ανασυνθέσεων, σε προγραμματική βάση ή με την αίσθηση του κατεπείγοντος, κυριαρχούν σε όλα τα επίπεδα της αριστερής δημόσιας σφαίρας. Η νίκη των Εργατικών στη Μεγάλη Βρετανία και του Νέου Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία έδωσαν μεγάλη ώθηση σε αυτές τις συζητήσεις. Το ίδιο επιθυμούμε να κάνουμε και εμείς. Δεν μπορούμε να μείνουμε αδρανείς μπροστά στα νέα δεδομένα, ούτε μπροστά στην οικονομική και πολιτική δυσπραγία που μεγεθύνει την κοινωνική δυσαρέσκεια. Για να μην μετατραπεί αυτή η δυσαρέσκεια σε απαρέσκεια και αποδρομή, οι πρωτοβουλίες ώστε να ανοίξει ένας απροϋπόθετος διάλογος κρίνονται παραπάνω από απαραίτητες. Χωρίς να θέλουμε να προκαθορίσουμε τίποτα, ζητήσαμε από δέκα πρόσωπα, προερχόμενα από διαφορετικές γωνιές του αριστερού ημισφαιρίου, να μας καταθέσουν κάποιες σκέψεις για την ανάγκη ανασυγκρότησης. Με τη σειρά μας, απλώς λέμε: Κεντρώοι, η κοινωνία χρειάζεται αριστερές πολιτικές για να ανακάμψει από την παρακμή στην οποία βυθίστηκε ύστερα από την εμπέδωση της νεοφιλελεύθερης κανονικότητας. Αριστερές, μετά το ρήγμα του 2015, η Αριστερά δεν πρέπει να ξαναπεριοριστεί στη διαμαρτυρία.
Η Συντακτική Ομάδα των Παρεμβάσεων
Jean Hugo, «The Impostor»,1931
Αναζητώντας τη ρήξη
Αναγκαστική αφετηρία οποιασδήποτε συζήτησης για την Αριστερά δεν μπορεί να είναι καμιά λογική «ανασυγκρότησης» ή «συσπείρωσης». Σε τελική ανάλυση, το βάθος της ήττας του συνόλου των στρατηγικών που προτάθηκαν για την Αριστερά μέσα στη Μεταπολίτευση, από την τραγωδία του κυβερνητισμού στην περίοδο του τρίτου μνημόνιου μέχρι την αποτυχία της γραμμής της «αντικαπιταλιστικής συνέπειας» να συγκροτήσει μαζικό ρεύμα, δείχνουν ότι δεν μπορούμε παρά να σκεφτόμαστε με όρους ρήξης και ριζικού μετασχηματισμού.
Μια τέτοια επιλογή σημαίνει ότι θα αντιμετωπίσουμε όσα συνέβησαν μετά το 2010 ως μια ιδιότυπη «πειραματική διάταξη». Το γεγονός ότι, παρότι βιώσαμε πραγματική συνθήκη κρίσης ηγεμονίας, εντούτοις αντί για μια έστω και δύσκολη διαδικασία μετασχηματισμού είχαμε την ήττα ενός τεράστιου κινήματος και μια αποδιαρθρωτική κρίση της Αριστεράς –που ακόμη συνεχίζεται– θέτει κρίσιμα ερωτήματα από την απάντηση των οποίων θα εξαρτηθεί το εάν θα υπάρξει μια πολιτική διεργασία εντός των υποτελών τάξεων (και όχι στο όνομά τους) που θα εκπροσωπεί την προς το παρόν σχεδόν «υπόγεια» δυναμική της ρήξης: από το τι σημαίνει μια μετασχηματιστική και αναγκαστικά θεσμικά βίαιη άσκηση μιας δημοκρατικής εξουσίας (και απέναντι στον «υπαρκτό ευρωπαϊσμό») μέχρι όλο το φάσμα των ερωτημάτων που αφορούν την οργάνωση της κοινωνικής παραγωγής χωρίς τον καταναγκασμό της αγοράς.
Παναγιώτης Σωτήρης, δημοσιογράφος
Δημοκρατία και ταξική γείωση
Ο Εντουάρ Λουί λέει ότι η πολιτική για τους μη προνομιούχους είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, αφού οι πολιτικές αποφάσεις μπορούν να καθορίσουν την καθημερινότητα, την υγεία ακόμη και την επιβίωσή τους. Και η Αριστερά υπάρχει για να κάνει πολιτική για τους λιγότερο ευνοημένους και να τους δίνει φωνή. Μπορεί όμως να εφεύρει νέες μορφές πολιτικής συμμετοχής;
Όλα τα κινήματα που προέκυψαν τελευταία είχαν κοινό χαρακτηριστικό την εκ νέου ανακάλυψη μιας αντιεξουσιαστικής ευαισθησίας. Αυτό εκφράστηκε με πρακτικές άμεσης δημοκρατίας και συλλογική δράση.
Τι έμαθε από όλα αυτά ο ΣΥΡΙΖΑ που τροφοδοτήθηκε από την κινηματική δράση; Τίποτα. Οι μηχανισμοί και η γραφειοκρατική λειτουργία έδιωξαν από τις κομματικές διαδικασίες όσες/ους αποτελούσαν τον «κοινωνικό» ΣΥΡΙΖΑ.
Η ανάγκη των ανθρώπων να ακουστούν και να συμμετέχουν ενεργά στον δημόσιο διάλογο φαίνεται από την συμμετοχή τους στα κοινωνικά δίκτυα και τη διάθεσή τους να τοποθετούνται σε πολιτικά ζητήματα.
Ένα κόμμα της Αριστεράς του 21ου αιώνα επιβάλλεται να έχει δημοκρατικές και διαφανείς διαδικασίες και να δίνει φωνή στα μέλη του ώστε να μπορέσει να εκφράσει τους «αόρατους» της κοινωνίας.
Ένα άλλο ανοιχτό στοίχημα είναι πώς θα επανακτήσει η Αριστερά ένα σαφή ταξικό λόγο που θα τον συνδέσει με τον λόγο υπέρ των δικαιωμάτων και της διαφορετικότητας.
Ράνια Καλαντζή, εκπαιδευτικός
Το αριστερό μας ημισφαίριο αιμορραγεί
Στις νευροεπιστήμες το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου συσχετίζεται με το συναίσθημα, ενώ το αριστερό με τη λογική επεξεργασία γνώσεων και εμπειριών. Δυστυχώς, το πολιτικό αριστερό ημισφαίριο έχει υποστεί ζωτικές βλάβες από το 2015 κι έπειτα, χάνοντας τη σύνδεση με τις ζωογόνες πηγές του: τα λαϊκά στρώματα που στράφηκαν αλλού ή αποσύρθηκαν. Η στροφή του ΣΥΡΙΖΑ στο «δεξιό ημισφαίριο» σφραγίστηκε με τη θεαματική επέλαση ενός σαγηνευτή πολιτικού παντός καιρού.
Όσες ριζοσπαστικές δυνάμεις παραμένουν όρθιες αναζητούν «κάτι» που θα μεταβόλιζε την απογοήτευση σε δύναμη ζωής κι ανατροπής του ακραίου φιλελεύθερου συστήματος που ταχύτατα εκποιεί τη χώρα και τα κοινά δημόσια αγαθά.
Το γαλλικό Νέο Λαϊκό Μέτωπο θα μπορούσε να αποτελέσει μια «καλή πρακτική»; Ορισμένοι απαντούν καταφατικά. Πρόκειται για μια μάλλον μηχανιστική απάντηση που παρακάμπτει ουσιώδεις διαφοροποιήσεις (εκλογικό σύστημα, έκτακτη ανάγκη, άμεση ακροδεξιά απειλή, κινήματα κ.ά.)
Παρασυρόμαστε, φοβάμαι, σε μεθοδολογικές παγίδες που μπορεί να μετατρέψουν συμμαχίες σε αποτυχίες. Συζητήσεις «προσωπικοτήτων» θα έπρεπε να έπονται ενός διαλόγου προγραμματικής βάσης και τέλους της αυταπάτης ότι η μάχη μπορεί να δοθεί στο Κέντρο. Άλλο είναι, νομίζω, το κρίσιμο ερώτημα: Μπορούμε να προχωρήσουμε χωρίς επανασύνδεση των νευρώνων του αριστερού ημισφαιρίου με τα σημεία ζωής των πολλών που βουλιάζουν στην ανέχεια και την αναξιοπρέπεια; Η ανασυγκρότηση των αριστερών δυνάμεων εξαρτάται από το πώς αυτές αντιλαμβάνονται το ερώτημα και επεξεργάζονται την απάντηση.
Αλεξάνδρα Κορωναίου, ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, μέλος Π.Γ. και Κ.Ε. του ΜέΡΑ25
Στο κέντρο η κλιματική κρίση και η κρίση της δημοκρατίας
Το τοπίο στην ελληνική Αριστερά μετά την εκλογή Κασσελάκη είναι αρκετά διαφορετικό. Τα προϋπάρχοντα δομικά προβλήματα του ΣΥΡΙΖΑ –προβλήματα πολιτικής κατεύθυνσης, αλλά και τρόπου λειτουργίας– έδωσαν τη θέση τους σε μια διαλυτική κρίση.
Σε αυτό το πλαίσιο η προοπτική ιταλοποίησης της ελληνικής Αριστεράς είναι ορατή, κι αυτό δεν αλλάζει από το γεγονός της ύπαρξης ενός ισχυρού, αλλά περίκλειστου Κομμουνιστικού Κόμματος. Οι πρόσφατες ευρωεκλογές ανέδειξαν την ύπαρξη ενός φάσματος δυνάμεων πέραν του ΚΚΕ και του ΣΥΡΙΖΑ που είναι πολυδιασπασμένες και με σαφή πολιτικά όρια.
Ένα πρώτο ζήτημα είναι η αποκατάσταση ενός πολιτικού διαλόγου χωρίς αποκλεισμούς και αχρείαστες πολώσεις. Αλλά αυτό δεν αρκεί.
Ειδικότερα για τον χώρο της Νέας Αριστεράς το ζητούμενο, κατά τη γνώμη μου, είναι η εγκατάλειψη της μη πειστικής γραμμής της αυτοδικαίωσης για την εν γένει πολιτεία του ΣΥΡΙΖΑ και ο συνολικός αναστοχασμός για το (πράγματι σημαντικό) εγχείρημα και ιδίως τις αιτίες των αποτυχιών του.
Για τις υπόλοιπες δυνάμεις της πέραν του ΚΚΕ και του ΣΥΡΙΖΑ Αριστεράς (αλλά και για την Νέα Αριστερά) τίθεται το ζήτημα της ανάπτυξης μιας πολιτικής παρέμβασης που θα συναντά τις ανάγκες και τις αγωνίες των κοινωνικών δυνάμεων στις οποίες εξ ορισμού αναφέρονται, καθώς οι έως τώρα πρακτικές έδειξαν ότι έχουν σαφή όρια. Η κλιματική κρίση και η κρίση της δημοκρατίας νομίζω ότι θα έπρεπε να είναι κεντρικά ζητήματα σε αυτή την αναζήτηση.
Βασίλης Παπαστεργίου, δικηγόρος, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και μέλος του ΔΣ του ΔΣΑ
Κλιματική και έμφυλη δικαιοσύνη,
κομμάτι της ανασυγκρότησης της Αριστεράς
Η φεμινιστική σκέψη εδώ και δεκαετίες εξετάζει μεταξύ άλλων τη σχέση μεταξύ φύλου και κλιματικής αλλαγής, ρίχνοντας φως στον τρόπο με τον οποίο η επείγουσα συνθήκη της κλιματικής κρίσης διαπλέκεται με τη φυλή, την τάξη, την εθνότητα και τη σεξουαλικότητα. Δεν θα μπορούσε να υπάρχει δίκαιη ανασυγκρότηση της Αριστεράς χωρίς κλιματική δικαιοσύνη, και κλιματική δικαιοσύνη χωρίς φεμινιστική προοπτική. Αυτή η αλληλοδιαπλοκή των πεδίων θα πρέπει να αφορά την Αριστερά, να βρίσκεται στον πυρήνα της, και να συνυπολογίζει στο νέο της όραμα κάθε μορφή καταπίεσης, συμπεριλαμβανομένης της ανθρώπινης κυριαρχίας επί της φύσης. Γιατί μέσα από το διάλογο και τις κοινές διεκδικήσεις των κινημάτων, οικολογικών, φεμινιστικών και ΛΟΑΤΚΙ+, μπορεί να υπάρξει μια ελπίδα για τη συγκρότηση κοινωνικών διεκδικήσεων και τη χάραξη πολιτικών που θα ενσωματώνουν τη διάσταση του φύλου, όχι πατερναλιστικά ή προσχηματικά, αλλά ουσιαστικά, ριζοσπαστικά και μετασχηματιστικά, δίνοντας απαντήσεις ενάντια σε μια σειρά νεοφιλελεύθερων στόχων, που προκρίνονται πολλές φορές ακόμη μέσα από τις πολιτικές για το περιβάλλον και την ισότητα. Ο αντίκτυπος των συνεπειών της κλιματικής κρίσης είναι πια εμφανής σε ολόκληρο τον πλανήτη, ενώ ταυτόχρονα οι αντιφεμινιστικές ρητορικές είναι εξαιρετικά δημοφιλείς σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας – κάποιες φορές και εντός της Αριστεράς. Επηρεάζονται όμως οι ζωές όλων των ανθρώπων και των έμβιων όντων με το ίδιο τρόπο; Αυτή η όξυνση των προϋπαρχουσών ανισοτήτων, έμφυλων, ταξικών και φυλετικών πρέπει να αποτελεί τη διαδικασία ανασυγκρότησης της Αριστεράς, αν αυτή θέλει πράγματι να φέρει κάτι ουσιώδες στα σημερινά πολιτικά αδιέξοδα.
Αρετή Προβατά, οικοφεμινίστρια, υπεύθυνη επικοινωνίας
Πρωτοβουλίες σύνθεσης και υπέρβασης στην Αριστερά
Το αποτέλεσμα των ευρωπαϊκών εκλογών (αποχή, άνοδος της Ακροδεξιάς, πολυδιάσπαση προοδευτικού χώρου, αδυναμία κυβερνητικής προοπτικής, διαιώνιση συστήματος κυρίαρχου κόμματος) επιβεβαιώνουν την ύπαρξη πολιτικού «κενού» και την αδυναμία της κοινωνικής αντιπολίτευσης να βρει προοδευτική πολιτική έκφραση. Ο μέσος προοδευτικός πολίτης οδηγείται στην αποστράτευση και στην απογοήτευση δηλώνοντας ότι δεν εκφράζεται από τα πολιτικά σχέδια που έχει στη διάθεσή του. Ο αριστερός και προοδευτικός χώρος συρρικνώνεται και μαζί του υποχωρούν οι ιδέες και οι αξίες της Αριστεράς. Οι κοινωνικές διεκδικήσεις εκκινούν από χειρότερη αφετηρία. Η αδράνεια και η εσωστρέφεια επιτείνουν τη σύγχυση και προκαλούν την περαιτέρω αποστασιοποίηση των πολιτών. Σήμερα, απουσιάζει ο διάλογος των προοδευτικών δυνάμεων σε προγραμματική βάση. Η ανάγκη για σύνθεση και υπέρβαση των παλιών αντιθέσεων είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
Διαπιστώνεται η ανάγκη για τη συγκρότηση χώρου διαλόγου των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων με τη συμμετοχή των κομμάτων, των κοινωνικών φορέων, πάσης φύσεων κινηματικών συλλογικοτήτων, αλλά και ανένταχτων πολιτών. Προκρίνονται κοινωνικοπολιτικές πρωτοβουλίες βάσης σε περιφερειακό και κεντρικό επίπεδο με στόχο τη συνάντηση του ευρύτερου προοδευτικού χώρου στη βάση μεγάλων ζητημάτων που απασχολούν την κοινωνία (ακρίβεια, παραγωγική ανασυγκρότηση, στέγαση, κοινωνικό κράτος, μισθοί – συντάξεις, μεταναστευτικό, ασφάλεια, δικαιοσύνη κλπ.) Στόχος είναι η ενεργοποίηση και συμμετοχή των πολιτών για τη διαμόρφωση εναλλακτικής κυβερνητικής πολιτικής πρότασης. Απαιτείται κάλεσμα σε αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις σε κοινές δράσεις, συγκρότηση μετωπικών σχημάτων και αναθεώρηση στρατηγικής όσον αφορά τις εκφράσεις του μαζικού χώρου. Για τη συγκρότηση δημοκρατικού μετώπου υπεράσπισης της κοινωνίας και των θεσμών σε αντινεοφιλελεύθερη κατεύθυνση.
Διονύσης Τεμπονέρας, δικηγόρος, μέλος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
Με υλικά από κατεδάφιση δεν χτίζεις τίποτε καινούργιο
Η σχετική εκλογική επιτυχία του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία αναζωπύρωσε τις συζητήσεις για σύγκλιση της Αριστεράς και στην Ελλάδα. Εντούτοις υπάρχουν σοβαρές διαφορές, δομικές και συγκυριακές. Στην Ελλάδα, ο τυπικά αριστερός ΣΥΡΙΖΑ προ των εκλογών 2023 επιχείρησε άνοιγμα προς το Κέντρο, σε ανταγωνισμό με το κεντρώο-κεντροαριστερό ΠΑΣΟΚ. Η προσπάθεια έγινε με τακτικούς ελιγμούς και παλινωδίες, χωρίς στρατηγικό βάθος και με ρευστοποίηση της όποιας συριζαϊκής ταυτότητας πέραν της κυβερνητικής. Η εκλογική συντριβή οδήγησε σε συρρίκνωση και διάσπαση, ου μην αλλά και σε οδυνηρή γελοιοποίηση. Απέμειναν δύο μικρομεσαία κόμματα Κεντροαριστεράς, συν δύο αριστεροί απόγονοι του προ 2015 ΣΥΡΙΖΑ, λίγο κάτω από το όριο του 3%, η Νέα Αριστερά και το ΜεΡΑ25, συν ένας αριστερός κόσμος άστεγος και ορφανός. Το ΚΚΕ δεν πρόκειται να συγκλίνει σε κανένα μέτωπο, ποτέ, με κανέναν. Η συζήτηση για σύγκλιση, όπως διεξάγεται, είναι υπόθεση στελεχών καριέρας για αυτοαναπαραγωγή τους. Η συζήτηση, εντελώς τυπική και γραφειοκρατική, γίνεται με όρους αριθμητικών αθροίσεων και προσωπικών μετατοπίσεων σε μια στατική σκακιέρα. Δεν έχει πολιτική δυναμική και ριζώματα σε κοινωνικά κινήματα, αυτοδιοίκηση, συνδικάτα. Αναζητούνται αναπαλαιωμένοι ηγέτες και συγκολημμένα σχήματα, χωρίς να αναζητούνται νέες ιδέες, χωρίς να αναλύονται καινοφανείς και διαρκείς ανάγκες, χωρίς να προτείνονται ρηξικέλευθες λύσεις, χωρίς εμβάπτιση στις νέες ταξικότητες και τα κοινωνικά υποκείμενα της permacrisis, χωρίς συγκρούσεις. Με υλικά από κατεδάφιση δεν χτίζεις τίποτε καινούργιο. Με τον Στ. Κασελάκη επικεφαλής του μεταλλαγμένου υπολείμματος ΣΥΡΙΖΑ και με άγνωστη προς το παρόν την κατεύθυνση και τη φυσιογνωμία του ΠΑΣΟΚ, καμία ουσιαστική συγκρότηση μετώπου δεν διαφαίνεται, τουλάχιστον με όρους πολιτικούς και με όρους αυθεντικής έκφρασης των απορφανισμένων λαϊκών τάξεων, έτσι που να απειλεί τον κυρίαρχο καπιταλισμό. Εκτός κι αν εκτυλιχθούν πρωτοβουλίες από άλλα κέντρα αποφάσεων.
Νίκος Ξυδάκης, δημοσιογράφος, πρώην υφυπουργός
Να συνδιαμορφώσουμε την Αριστερά που θέλουμε και χρειαζόμαστε
Η συγκρότηση και η νίκη του γαλλικού Νέου Λαϊκού Μετώπου, απέναντι στην απειλή της Ακροδεξιάς και τα αδιέξοδα της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης, προσέφερε αισιοδοξία και φούντωσε τη συζήτηση για την ανασυγκρότηση και της καθ’ ημάς (κεντρο)Αριστεράς. Την παρακολουθούμε αναγνωρίζοντας σε αυτήν ένα αυθεντικό κοινωνικό αίτημα και την αδήριτη ανάγκη μιας αλλαγής παραδείγματος, ακόμη κι αν μικρές προσδοκίες προσφέρει ο τρόπος που διεξάγεται αυτή τη στιγμή. Η όποια τοποθέτησή μας σε αυτό το πεδίο ωστόσο δεν μπορεί παρά να γίνει από το έδαφος της Αριστεράς. Ας σκιαγραφήσουμε λοιπόν την Αριστερά που θέλουμε και χρειαζόμαστε. Μια Αριστερά που θα στραφεί στην κοινωνία και θα συνομιλήσει πραγματικά μαζί της, που θα απαντήσει με νέες επεξεργασίες στα προβλήματα ενός κόσμου που διαρκώς αλλάζει, που θα επιδιώξει να είναι κοινωνικά δραστική υπέρ των πολλών, χωρίς την αυτάρκεια της περιχαράκωσης ή τις παραχωρήσεις του κυβερνητισμού. Που θα υπερασπίζεται τα δημόσια αγαθά, από την υγεία και την παιδεία, το περιβάλλον και τις υποδομές, μέχρι τον ελεύθερο χρόνο και τη δημιουργική σχόλη. Που θα δίνει απαντήσεις στα μεγάλα παγκόσμια επίδικα (ειρήνη, κλιματική κρίση, τεχνητή νοημοσύνη, νέες συνθήκες εργασίας) χωρίς να ξεχνά τον τρόπο που συναρθρώνονται με την τοπικότητα και τις διεκδικήσεις της. Που θα προσβλέπει στην πολιτισμική δημοκρατία και δεν θα κάνει υποχωρήσεις στην αναγνώριση δικαιωμάτων εν ονόματι μιας κατασκευασμένης λαϊκότητας. Που θα προάγει τη συμμετοχή και τη συλλογικότητα. Χρειαζόμαστε την Αριστερά που θα φτιάξουμε πολλές μαζί και η οποία θα μπορεί να θέτει όρους σε ενδεχόμενες συμμαχίες και συνεργασίες βασισμένη στην κοινωνική γείωση και το όραμά της για ένα καλύτερο αύριο.
Έφη Γιαννοπούλου, μεταφράστρια, μέλος του προσωρινού οργανωτικού συντονιστικού της Νέας Αριστεράς