Ολοένα και περισσότερο ακούγεται η ιδέα της εξωτερίκευσης ασύλου. Και μπορεί η συμφωνία Αγγλίας – Ρουάντα να χαρακτηρίστηκε νεκρή από τον νέο βρετανό πρωθυπουργό (είχε ήδη πεθάνει μετά την περσινή απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ηνωμένου Βασιλείου, παρά την απόπειρα νεκρανάστασής της με νόμο του Απριλίου 2024 που χαρακτήρισε τη Ρουάντα ως ασφαλή χώρα), όμως άλλες φιλόδοξες ιδέες που εμφανίστηκαν δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι δεν θα εφαρμοσθούν, όπως η συμφωνία Ιταλίας – Αλβανίας.
Καταρχήν η ιδέα της εξωτερίκευσης της διαδικασίας ασύλου δεν είναι καινούρια. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πρώτη ιδέα είχε πέσει από τον βρετανό πρωθυπουργό Μπλερ, κάπου το 2003, να μεταφέρονται αιτούντες άσυλο από την Αγγλία είτε σε κάποιο απομονωμένο νησί της Σκοτίας, είτε σε κάποια πρόθυμη τρίτη χώρα (είχαν ακουστεί και ονόματα χωρών, χωρίς βέβαια ανταπόκριση).
Η ιδέα είχε βασιστεί σε πρακτικές των ΗΠΑ με τη χρήση της βάσης του Γκουαντάναμο στην Κούβα, στις αρχές των ‘90ς, ως κέντρου απ’ όπου κρίνονταν τα αιτήματα κυρίως τότε αϊτινών πολιτών που διέφευγαν από τη χώρα τους μετά το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον εκλεγμένο πρόεδρό της και μετά την πολιτική της Αυστραλίας, που από το 2001 μεταφέρει συστηματικά αιτούντες άσυλο στα νησιά Ναούρου και παλαιότερα και στη νήσο Μάνος της Παπούα – Νέας Γουινέας για εξέταση αιτήσεών τους, όπου βέβαια παραμένουν – κρατούνται επί μακρόν.
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ιδέα, παρότι κατά καιρούς διάφορα κράτη φλέρταραν με αυτή, ουδέποτε τέθηκε πραγματικά σε συζήτηση, πέρα από ένα σχέδιο που είδε το φως της δημοσιότητας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούνιο του 2018 με την πρόταση των περιφερειακών πλατφορμών αποβίβασης (regional disembarkation platforms), ως τόπων – χώρων – κέντρων όπου θα αποβιβάζονταν οι διασωθέντες από βάρκες στη Μεσόγειο και απ’ όπου θα κρίνονταν τα αιτήματα ασύλου τους.
Η απροθυμία των χωρών που φωτογραφίζονταν τότε (κυρίως Αλβανία) οδήγησε το σχέδιο σε εγκατάλειψη και η αύξηση των εισόδων αντιμετωπίσθηκε το 2019 με συμφωνία των πρόθυμων χωρών (Γερμανίας – Γαλλίας) να προσφέρουν βοήθεια στις Ιταλία και Μάλτα.
Έκτοτε ακολούθησε μια σταδιακή στροφή της πολιτικής της ΕΕ σε θέσεις ακόμη περισσότερο αποτρεπτικές της μετανάστευσης, ιδιαίτερα από τις χώρες της Αφρικής και της Ασίας, καθώς, αντίθετα, οι πρόσφυγες από την Ουκρανία έγιναν δεκτοί χωρίς πρόβλημα.
Ήδη δε το σχέδιο Ιταλίας – Αλβανίας ετοιμάζεται να υλοποιηθεί, πιθανόν και από αυτό τον μήνα. Οι δύο χώροι ετοιμάζονται, αυτός στο λιμάνι του Shengjin αναφέρεται ως έτοιμος, ενώ ετοιμάζεται και ο άλλος μεγαλύτερος στο Gjader.
Προσπερνάμε όλες τις απορίες για το πώς μπορεί να λειτουργήσει μια τέτοια συμφωνία. Σοβαρές νομικές απορίες για το πώς μπορεί να λειτουργήσουν κέντρα υποδοχής και εξέτασης αιτημάτων ασύλου (procession centers) υπό ιταλική δικαιοδοσία στην Αλβανία –χώρα εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και το πώς μπορούν να μεταφέρονται άτομα που διασώζονται στα διεθνή ύδατα της Μεσογείου, ακόμη και από σκάφη του ιταλικού ναυτικού ή της ακτοφυλακής, σε κέντρα εκτός Ιταλίας και ΕΕ.
Το ενδιαφέρον που έχει δείξει η ίδια η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην out of the box ιδέα, όσο και η υποστήριξη των περισσοτέρων ευρωπαίων ηγετών (ακόμη και του νέου βρετανού Στάρμερ), μπορεί και να ξεπεράσει νομικά προβλήματα, όπως το γεγονός ότι στο νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που εφαρμόζεται από τον Ιούνιο του 2026, η υποχρεωτική διαδικασία διαλογής (screening) σε όσους επιχειρούν να εισέρχονται παράτυπα στην ΕΕ δεν μπορεί να διεξαχθεί εκτός της επικράτειας κράτους μέλους. Εκτός και αν έως τον Ιούνιο του 2026 (έστω και αργότερα) η Αλβανία γίνει δεκτή στην ΕΕ, καθώς πιθανόν αυτό είναι το αντάλλαγμα για μια τέτοια αποικιοκρατική συμφωνία, όπου αποκλείει δύο χώρους του εδάφους της και τους θέτει υπό ιταλική κυριαρχία και δικαιοδοσία.
Τι θα είναι αυτοί οι χώροι όμως; Terra incognita, υπό ιταλική δικαιοδοσία σε αλβανικό έδαφος, όπου θα φέρνουν μετανάστες από τη Μεσόγειο για να κρίνονται τα αιτήματα ασύλου τους με βάση το ιταλικό δίκαιο ή απευθείας το δίκαιο της ΕΕ από τον Ιούνιο του 2026;
Ή μήπως απλά στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου θα εγκλείονται 3.000 άνθρωποι ανά μήνα (έστω μη ευάλωτοι, μόνοι άνδρες μάλλον και πιθανόν από χώρες χαμηλού προσφυγικού προφίλ), οι οποίοι θα είναι απλά κρατούμενοι, καθώς, με βάση τη συμφωνία, δεν επιτρέπεται ρητά η έξοδος από τα κέντρα αυτά;
Με βάση τη συμφωνία και τις σχετικές διευκρινίσεις, όλα θα λειτουργούν ιδανικά (εντός 28 ημερών σήμερα και εντός 12 ή 16 εβδομάδων κατ’ ανώτερο όριο, απ’ όταν εφαρμοσθούν οι κανονισμοί του νέου Συμφώνου, θα εξετάζεται η αίτηση ασύλου, και, εφόσον γίνεται δεκτή, ο αιτών θα μεταφέρεται στην Ιταλία, ενώ αν απορρίπτεται θα επιστρέφεται στη χώρα καταγωγής του). Όμως με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του 2022 η Ιταλία επέστρεψε μόλις 3.154 άτομα το έτος.
Τι θα απογίνουν οι λοιποί; Στην Παπούα – Νέα Γουινέα το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας πολλά χρόνια πριν έκλεισε το κέντρο που χρηματοδοτούσε η αυστραλιανή κυβέρνηση, καθώς έκρινε ότι η «παραμονή» των μεταναστών εκεί ήταν μη επιτρεπτή ως αόριστη κράτηση με βάση το εθνικό της δίκαιο.
Εδώ, που είμαστε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ή ακόμη και στην Αλβανία που επιδιώκει να μπει στην ΕΕ, θα ανεχθούμε αόριστη κράτηση, όπως όλα δείχνουν ότι μπορεί να καταλήξει η εφαρμογή μιας τέτοιας συμφωνίας. Ή μήπως θα δούμε τον χάρτη όπου βρίσκονται αυτά τα κέντρα και θα πούμε, οκ, δεν πειράζει, κάποια στιγμή οι άνθρωποι θα αφεθούν ελεύθεροι και θα βρουν τον δρόμο τους για την Ευρώπη μέσα από τα Δυτικά Βαλκάνια.
Αυτό είναι το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων και της ευρύτερης γειτονιάς μας για την ΕΕ; Χώροι εκτός δικαίου, στρατόπεδα παραμονής ψυχών, κοντέινερ στη μέση του πουθενά.