«H κονσερβοποίηση», Γιάννης Γαΐτης, 1971
Από το 1974 μέχρι σήμερα, το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές. Το άρθρο αποπειράται να αναδείξει κάποιες από αυτές ανά δεκαετία, επικεντρώνοντας στην περίοδο 2019 -2024.
1974 -1984
Την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1976 οριοθετούν οι νόμοι 309/76 (υπουργοί Παιδείας οι Π. Ζέππος και Γ. Ράλλης) και 576/77 (υπουργός Παιδείας ο Γ. Ράλλης). Καθιερώνεται η εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση και τα μεικτά σχολεία, ορίζεται η δημοτική ως επίσημη γλώσσα της εκπαίδευσης και ενισχύεται η τεχνική εκπαίδευση.
Τον Αύγουστο του ’78 ψηφίστηκε ο νόμος 815 για τα ΑΕΙ (υπουργός Παιδείας ο Ι. Βαρβιτσιώτης). Προέβλεπε περιορισμό των εξεταστικών περιόδων, κατάργηση της μεταφοράς μαθημάτων, έξωση των «αιώνιων φοιτητών», αυταρχικές διατάξεις για το επιστημονικό προσωπικό κ.ά. Το φοιτητικό κίνημα ανάγκασε τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή να ανακοινώσει την αναστολή του νόμου 815 στις 3 Ιανουαρίου 1980.
Το 1981 η ΟΛΜΕ πραγματοποιεί το πρώτο εκπαιδευτικό συνέδριό της.
1984-1994
Με το Ν. 1566/85 του Α. Κακλαμάνη νομοθετήθηκε η ίδρυση Ενιαίων Πολυκλαδικών Λυκείων.
Στις 7.5.1988 αποφασίζεται απεργία διαρκείας των καθηγητών, για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια των εξετάσεων. Με δικαστική απόφαση στις 23.6.1988 χαρακτηρίζεται παράνομη και καταχρηστική.
Το πολυνομοσχέδιο για την παιδεία της κυβέρνησης Κ. Μητσοτάκη, το φθινόπωρο του 1990, προβλέπει μεταξύ άλλων λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, κατάργηση της δωρεάν παροχής συγγραμμάτων, επιβολή χρονικού ορίου στις σπουδές, περιορισμό του πανεπιστημιακού ασύλου, επιβολή ομοιόμορφης ενδυμασίας, έπαρση της σημαίας κ.ά.
Τον Οκτώβρη του 1990 ξεκινούν καταλήψεις σε γυμνάσια και λύκεια. Στις 7.1.1991 η ΟΛΜΕ καλεί τους καθηγητές να βρίσκονται έξω από τα σχολεία «για να συμβάλουν στην αποτροπή προκλήσεων που ίσως επιχειρηθεί να δημιουργηθούν». Στο πλαίσιο της επιχείρησης «ανακατάληψης» των σχολείων που οργάνωσε η κυβέρνηση, παρακρατική ομάδα στελεχών της ΟΝΝΕΔ δολοφονεί τον καθηγητή Ν. Τεμπονέρα, μέλος του Εργατικού Αντιιμπεριαλιστικού Μετώπου, στο κατειλημμένο Σχολικό Συγκρότημα στην πλατεία Βουδ της Πάτρας. Ο υπουργός Παιδείας Β. Κοντογιαννόπουλος παραιτήθηκε. Ο νέος υπουργός Γ. Σουφλιάς ανακοίνωσε ότι τα Π.Δ. δεν θα ισχύσουν και εξήγγειλε επιπλέον χρηματοδότηση 15 δισ.
Το 1992 συστάθηκε από την ΟΛΜΕ το Κέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης (ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ.).
1994-2004
Την 20ή Ιανουαρίου 1997, οι καθηγητές αρχίζουν μία από τις μεγαλύτερες σε έκταση και ένταση απεργία, που διαρκεί μέχρι την 14η Μαρτίου. «Είναι ένας αγώνας στον οποίο μας ώθησε μια πολιτική συνεχούς υποβάθμισης και απαξίωσης της ελληνικής δημόσιας εκπαίδευσης και των λειτουργών της» (ανακοίνωση ΟΛΜΕ, 19.2.1997).
Ο Ν.2525/97 του υπουργού Παιδείας Γ. Αρσένη δημιούργησε ένα συγκρουσιακό κλίμα. Η ΟΛΜΕ χαρακτηρίζει το Ν. 2525/1997 νόμο «αντιεκπαιδευτικό» και το διαγωνισμό του ΑΣΕΠ «διαγωνισμό παρωδία». Στη διάρκεια του πρώτου διαγωνισμού του ΑΣΕΠ (11-15.6.1998) για την πρόσληψη εκπαιδευτικών, τριάντα εξεταστικά κέντρα σε όλη την Ελλάδα πολιορκούνται από χιλιάδες εκπαιδευτικούς αλλά και φοιτητές.
Από το Νοέμβριο του 1998 έως τον Ιανουάριο του 1999 πραγματοποιούνται μαθητικές καταλήψεις. Κύριο αίτημα των μαθητών η αλλαγή στο εξεταστικό σύστημα του Ενιαίου Λυκείου και στα ΤΕΕ. Το σύνθημα «κάτσε καλά, Γεράσιμε» έμεινε στην ιστορία.
2004-2014
Το 2006/2007 ξεσηκώθηκε ένα μεγαλειώδες κίνημα ενάντια στο νόμο-πλαίσιο και τη συνταγματική αναθεώρηση του άρθρου 16. Το φοιτητικό κίνημα ανάγκασε την υπουργό Παιδείας Μ. Γιαννάκου και την κυβέρνηση να παγώσουν προσωρινά το νόμο-πλαίσιο τον Ιούνη του 2006 και μπλόκαρε την αναθεώρηση του άρθρου 16 το 2007.
Ο νόμος-πλαίσιο που ψηφίστηκε το 2011 επί υπουργίας Α. Διαμαντοπούλου υπονόμευε τις ακαδημαϊκές ελευθερίες και περιόριζε την αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων. Το νομοθέτημα αυτό δεν υποστηρίχθηκε στην πράξη.
Τον Ιούλιο του 2013 ο υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης Κυρ. Μητσοτάκης και ο υπουργός Παιδείας Κ. Αρβανιτόπουλος έστειλαν στην ανεργία 2.500 καθηγητές, καταργώντας τρεις τομείς στα ΕΠΑΛ και στις ΕΠΑΣ. Ο Κ. Αρβανιτόπουλος υπέγραψε στις 4/4/14 την απόλυση των πρώτων ογδόντα πέντε εκπαιδευτικών της Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης που είχαν τεθεί σε διαθεσιμότητα.
2014-σήμερα
Τον Ιούνιο του 2015, βάσει του νόμου 4327/2015 της τότε ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας Μπαλτά-Κουράκη, έγινε μυστική ψηφοφορία από το Σύλλογο Διδασκόντων για την επιλογή Διευθυντών των σχολικών μονάδων. Η διαδικασία επιλογής κρίθηκε αντισυνταγματική το 2016.
Την άνοιξη του 2016 η κοινή δήλωση ΕΕ – Τουρκίας απαγορεύει την είσοδο των προσφύγων στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, εγκλωβίζοντας στην Ελλάδα περίπου 60.000 πρόσφυγες. Στο πλαίσιο αυτό θεσμοθετήθηκαν οι Δομές Υποδοχής και Εκπαίδευσης Προσφύγων.
Μετά την ανάληψη της εξουσίας στις εκλογές του 2019, η κυβέρνηση της ΝΔ υπηρετεί ευλαβικά το όραμά της για ένα «σχολείο της αγοράς», των διακρίσεων και των αποκλεισμών, των δεξιοτήτων, της πρόωρης κατάρτισης, αποστερημένο από δημοκρατικές λειτουργίες.
Προς αυτή την κατεύθυνση κινούνται οι αντιμεταρρυθμίσεις για την «αξιολόγηση» σχολικής μονάδας και εκπαιδευτικών με τους νόμους 4692/2020 και 4823/2021.
Η ενίσχυση της «αυτονομίας» του σχολείου σημαίνει υιοθέτηση ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων λειτουργίας, δημιουργώντας σχολεία πολλών ταχυτήτων. Την ιδέα της «αριστείας» υπηρετεί και η ενίσχυση του δικτύου των Πρότυπων και Πειραματικών Σχολείων.
Ο Σύλλογος Διδασκόντων απαξιώνεται, αποδίδονται υπερεξουσίες στο Διευθυντή και επανέρχεται ο «επιθεωρητισμός». Για να επιβάλει την «αξιολογική» διαδικασία, η ηγεσία του ΥΠΑΙΘΑ απαντά στον αγώνα των εκπαιδευτικών με συνεχείς δικαστικές προσφυγές και διώξεις.
Η εφαρμογή της ΕΒΕ και της Τράπεζας θεμάτων στο λύκειο οδηγεί σε αύξηση της παραπαιδείας, διευρύνει τις ανισότητες, μετατρέπει το δημόσιο σχολείο σε ένα εξεταστικό κέντρο με τον παιδαγωγικό του ρόλο εξοβελισμένο, με τελικό στόχο τον αποκλεισμό δεκάδων χιλιάδων μαθητών-τριών από τα ΑΕΙ.
Ούτε τα ωρολόγια προγράμματα μένουν στο απυρόβλητο. Το καλοκαίρι του 2020 καταργούνται τα αντικείμενα των Κοινωνικών Επιστημών και Εικαστικών από το λύκειο. Ίσως επειδή η Κοινωνιολογία «κάνει τα παιδιά αριστερά»!
Σκοταδιστικές αντιλήψεις έρχονται στην επιφάνεια (η θεωρία του «αγέννητου παιδιού», ο ηθικός πανικός μετά την προβολή της ταινίας «Αγόρια στο ντους»). Η ένταξη της Συμπεριληπτικής Ολοκληρωμένης Σεξουαλικής Εκπαίδευσης σε όλη τη διάρκεια της σχολικής ζωής είναι αίτημα της εκπαιδευτικής κοινότητας.
Η πανδημία και η διαχείρισή της από την υπουργό Ν. Κεραμέως δημιούργησε νέα δεδομένα. Το κλείσιμο των σχολείων για περισσότερο διάστημα από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα προκάλεσε επιδείνωση των ανισοτήτων, ιδίως για τα παιδιά με αναπηρίες και εκείνα που προέρχονται από μειονεκτούντα κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα.
Η πλήρης αποσχολειοποίηση, εκτός από τα μαθησιακά κενά, επέφερε και μεγάλες ψυχοκοινωνικές συνέπειες στο μαθητικό πληθυσμό. Με την επανέναρξη της λειτουργίας των σχολείων, παρατηρήθηκε αύξηση σε περιστατικά βίας στο σχολικό περιβάλλον. Μεγάλη ένταση καταγράφεται και από μαθητές-τριες και από γονείς που αρκετές φορές επιτίθενται σε εκπαιδευτικούς.
Η απάντηση του ΥΠΑΙΘΑ είναι η αυστηροποίηση των ποινών και η λειτουργία μιας ψηφιακής πλατφόρμας αποτύπωσης περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού.
Στις 8 Μαρτίου 2024, κατά παράβαση του άρθρου 16 του Συντάγματος, ψηφίζεται ο νόμος 5094/2024 που φέρνει την ίδρυση ιδιωτικών-«μη κρατικών» πανεπιστημίων. Η ίδρυσή τους αλλάζει το πλαίσιο της παροχής της εκπαίδευσης –ως να είναι μια υπόθεση της αγοράς– αλλά και το σκοπό της.
Το πολυνομοσχέδιο για το νέο ψηφιακό σχολείο οδηγεί σε κατάργηση οργανικών θέσεων, μείωση των προσλήψεων αναπληρωτών, κλείσιμο σχολικών μονάδων σε απομακρυσμένες περιοχές.
Το εκπαιδευτικό κίνημα απαντά στη νεοφιλελεύθερη επίθεση στην εκπαίδευση με τους αγώνες για ένα σχολείο δημοκρατικό, συμπεριληπτικό, ανοιχτό στη δημιουργικότητα των παιδιών, στην ποικιλομορφία, στην ελεύθερη έκφραση και συμμετοχή.