Λένια Ζαφειροπούλου «Φύση μισή: Τα χειρόγραφα από το σπίτι του λόφου», εκδοσεις Πόλις, 2024
«Σηκώθηκε ο άνθρωπος στα δυο του πόδια/ και τη στολή της ελευθερίας απώλεσε./ Τις φολίδες του ψαριού,/το φτέρωμα του πτηνού,/ τη γούνα του ζώου./ Και τρέμοντας απόμεινε γυμνός,/ σαν κάποιος που βγαίνει ανίδεος από ζεστό λουτρό/ καταμεσής σε παγωμένη λίμνη».
Αυτοί οι στίχοι ανήκουν στην ποιήτρια, λυρική τραγουδίστρια και μεταφράστρια Λένια Ζαφειροπούλου (γεν. 1979). Τους συναντάμε προλογικά, στο πρώτο ποίημα του νέου της συνθετικού βιβλίου που κυκλοφορεί υπό τον τίτλο «Φύση μισή: Τα χειρόγραφα από το σπίτι του λόφου» (εκδόσεις Πόλις, 2024). Πρόκειται για ένα ποιητικό βιβλίο πολυσέλιδο και πυκνό, στο οποίο η Ζαφειροπούλου στήνει μια παραβολή περί ελευθερίας και υποταγής με τέσσερα κεντρικά πρόσωπα επί σκηνής, τον Χωρικό, την Κυρά, την Χήνα και τον Κυνηγό, αλλά και με διηγήσεις ζώων και πουλιών που παρεμβάλλονται.
Για αυτήν την παραβολή με θέμα την ανθρώπινη φύση και την περίπλοκη σχέση της με την ελευθερία, η Ζαφειροπούλου, μεταχειριζόμενη τους τρόπους της ποίησης και με έντονα τα στοιχεία της δραματουργίας, αναφέρει σε σχετικό σημείωμα στο τέλος της έκδοσης: «Στόχος μου δεν ήταν να πλάσω χωριστούς, ρεαλιστικούς χαρακτήρες, αλλά να σπάσω τη δική μου φωνή σε πολλά χρώματα και να πω την ιστορία κάθε φορά από άλλη γωνία της σκηνής. Και όσο τα πρόσωπά μου αυτονομούνταν, θέλησα να σβήσω τα ίχνη της μεροληψίας μου από πάνω τους και να μη φαίνεται ποιον απ’ όλους συμπαθώ ή σε ποιον δίνω δίκιο. Και ήμουν σαν ηθοποιός αντιμέτωπος μ’ έναν φαινομενικά αταίριαστο ρόλο που ξάφνου τού ρίχνει μια δέσμη φωτός πάνω σε θεοσκότεινες γωνιές του εαυτού του».
Το βιβλίο –σελίδα τη σελίδα– ρυθμίζει τη θερμοκρασία του με την παρουσία της Κυράς (και τον παράλληλο συμβολισμό της Χήνας με τα χρυσά αυγά), καθώς κυλά η ζωή στο σπίτι του λόφου, στα λιβάδια, στην παγωμένη λίμνη. Για τη γυναικεία παρουσία στο έργο αυτό η Ζαφειροπούλου γράφει πως στο πρόσωπο της γυναίκας-πουλί θέλησε να εξερευνήσει το μη ανθρώπινο που έχει ξεμείνει μέσα μας. «Που ίσως είναι και το μόνο γνήσιο ψήγμα ελευθερίας που διαθέτουμε. Η μόνη περιοχή μας που δεν νοιάζεται για δικαίωση, εξιλέωση, υπεροχή και εξουσία», όπως σημειώνει.
Η σχέση του ανθρώπου με την ελευθερία, οι μεγάλες προκλήσεις της, ο αδιάκοπος αγώνας γι’ αυτήν και το βαρύ πάντοτε τίμημά του είναι τα νήματα που κινούν το βιβλίο. Γράφει η Ζαφειροπούλου για τον άνθρωπο: «Και είδε ότι από την ελευθερία έπρεπε να προστατευθεί./ Τότε άναψε μια πυρά κόντρα στο ψύχος της ελευθερίας/ και γύρω απ’ την πυρά ύψωσε τείχη, τα σκέπασε με στέγη/ και κάθισε γυμνός ηδονικά δίπλα στη φλόγα”.
Ποιος μπορεί ολοκληρωτικά να διαφωνήσει; Η σχέση μας με την ελευθερία είναι διαρκώς μετασχηματιζόμενη από καιρό σε καιρό, από ερμηνεία σε ερμηνεία, από το περιεχόμενο της έννοιας στην φυσική ή την πολιτική της κατάσταση. Με τη φωνή του συμβόλου της Χήνας, μεταξύ άλλων, στο βιβλίο της Ζαφειροπούλου διαβάζουμε πως «Η ελευθερία είναι ψυχρή./ δεν τρέφει την πείνα σου, δεν σου αντιγυρίζει την αγάπη σου,/ δεν παρατείνει το νόημα της ζωής σου./ Μόνο εκτείνει σαν αθλοθέτης το παγωμένο πεδίο». Ένα πεδίο που ανήκει στην πολιτική φιλοσοφία και η ποίηση ευτυχώς δεν παραλείπει ποτέ να το επισκέπτεται σεβαστικά, θαρραλέα μα και φιλόδοξα.
Η Ζαφειροπούλου με το βιβλίο αυτό, προχωρά ακόμη ένα βήμα σε μια σταθερή πορεία στα ποιητικά πράγματα. Πειθαρχημένη, καλοστημένη, θεματική γραφή με καλή διαχείριση του υλικού της, δοκιμάζοντας να εκπονήσει συνθέσεις που αξιώνουν συνομιλία με τα μεγάλα και υψηλά. Πρόθεση που έχει αναγνωριστεί, σε βαθμό που φυσικά ποικίλει, σε κάθε ποιητική κατάθεση της Ζαφειροπούλου, από την πρώτη της ποιητική συλλογή «Paternoster Square» το 2012 , το «Σκληρό να πέφτεις σε πέτρες» του 2016, έως το «Αίθουσα των χαμένων βημάτων» του 2019.
Κλείνοντας, τις εντυπώσεις της ανάγνωσης τις κερδίζει το αβέβαιο, το ρευστό, το αινιγματικό της πραγματικής μας φύσης και οι σκέψεις της Κυράς όταν μιλά για την «αυτόματη υπακοή» στην ύπαρξη και φαντάζεται τον Χωρικό ως παθιασμένο αλχημιστή που «ξεχώρισε επιμελώς από την πρώτη της φύση το ήμισυ», που «τον είδε να σκίζει προσεκτικά εντός της την ακεραιότητα του ζώου και του φυτού/ αυτήν που κάνει τη σαύρα να αποχωρεί ατάραχη απ’ το πεδίο/ της μάχης/ ακόμα και με κομμένη την ουρά,/ αυτήν που συστρέφει τον μίσχο πεισματικά μέσα απ’/το μάρμαρο».
Η σύρτις αποσύρεται με ένα απόσπασμα:
Λύσεις για ξένα αινίγματα. Στίχοι της Κυράς.
Άλλες πριν από μένα, τρέχοντας έτσι να ξεφύγουν,
είχαν πετάξει μακριά τον νου και την καρδιά
και ό,τι άλλο παραγέμιζε το σώμα τους,
είχανε γίνει κούφιες καλαμιές,
αυλοί που φλυαρούσαν ακατάπαυστα στα χέρια των ανδρών.
Είχανε γίνει δάφνες, στεφάνι δόξας για το μέτωπό τους
ή βάλτοι ξαπλωτοί,
αόριστες εκτάσεις για να μπήγουν οι άντρες το κουπί τους.
Θολά νερά που ούτε καθρέφτιζαν ούτε ποτέ τους μαρτυρούσαν
αν το κουπί ήτανε πόνος ή ηδονή.
Είχανε γίνει κρεμαστοί καρποί,
ρώγες λιπόθυμες στον μύλο των δοντιών τους.
Γλώσσες που οι άντρες αμέλησαν να μάθουν
κι αφού δε βγάζαν νόημα,
από αβροφροσύνη τις είπαν μουσική.
Άναρθρες άρπες,
άδοντα σπήλαια.
Είχανε γίνει
αερικά που άρχισαν να χορεύουν πάλι ξέφρενα
μόλις τα φρόνιμα, παρθενικά τους πόδια
τεντώθηκαν οριστικά
με τις λευκές τους κάλτσες μες στην κάσα.
Φωνές που ξανακέρδισαν το ηχόχρωμα του λύκου
μόλις το αρνίσιο σώμα τους εξέπνευσε.
Μα αυτές δεν ήταν λύσεις για το δικό μου αίνιγμα.