Η πρόταση «ανάπλασης» της ΔΕΘ σύμφωνα με το πρώτο βραβείο του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (2021)
Στο τελευταίο του βιβλίο ο Bruno Latour με τίτλο «Που θα προσγειωθούμε - Δοκίμιο πολιτικού προσανατολισμού στο νέο κλιματικό καθεστώς» μάς προειδοποιεί ότι «οι πολιτικές εξελίξεις της τελευταίας πεντηκονταετίας θα παραμένουν ακατανόητες όσο δεν αποδίδουμε κεντρική θέση στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και στο γεγονός ότι ορισμένοι την αμφισβητούν. Αν συνεχίσουμε να παραβλέπουμε πως έχουμε εισέλθει σε ένα νέο Κλιματικό Καθεστώς, δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε ούτε την έκρηξη των ανισοτήτων, ούτε την έκταση της απορρύθμισης, ούτε την κριτική στην παγκοσμιοποίηση, ούτε κυρίως την πανικόβλητη επιστροφή στον προστατευτισμό του εθνικού κράτους – ό,τι εσφαλμένα αποκαλούμε «άνοδο του λαϊκισμού». Προκειμένου να αντισταθούμε σε αυτή την έλλειψη κοινού προσανατολισμού, θα πρέπει να προσγειωθούμε κάπου και να βρούμε ένα τρόπο ώστε να προσανατολιστούμε και να σχεδιάσουμε κάτι σαν χάρτη των θέσεων μας, που μας επιβάλλει το νέο τοπίο, καθώς αυτο επαναπροσδιορίζει όχι μόνο τα συναισθήματα της δημόσιας ζωής αλλά και τα διακυβεύματα της».
Πού είμαστε σήμερα
Η Θεσσαλονίκη, μια μεσαία πόλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αντιμετωπίζει πολλαπλούς κινδύνους και απειλές. Η αποβιομηχάνιση των προηγούμενων δεκαετιών, η διάψευση υπερβολικών προσδοκιών και πολιτικών στοχεύσεων, όπως η Θεσσαλονίκη ως "Μητρόπολη των Βαλκανίων", όσο και μια σειρά χαρακτηριστικών της πόλης, όπως η υπερδόμηση, η συγκλονιστική έλλειψη ανοιχτών χώρων, το δραματικό χαμηλό ποσοστό χώρων πρασίνου ανά κάτοικο, η μόνιμη και διαρκής ατμοσφαιρική ρύπανση, η συνεχιζόμενη προβληματική περιβαλλοντική κατάσταση του Θερμαϊκού Κόλπου και της παράκτιας ζώνης του, είναι μερικά από τα στοιχεία εκείνα που καθιστούν την πόλη αβίωτη για κατοίκηση και εργασία, σήμερα όσο και στο άμεσο μέλλον. Η υστέρηση στις δημόσιες επενδύσεις, η απουσία ενός σύγχρονου Ρυθμιστικού Σχεδίου, η απουσία ενός θεσμού για την ρύθμιση του χώρου και τον συντονισμό της ανάπτυξης, όπως ο κατηργημένος Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου, εντείνουν την αρνητική εικόνα. Σε αντίθεση με τα παραπάνω, την τελευταία δεκαετία διαμορφώνεται μια νέα τάση, για την ρύθμιση του χώρου, με αφορμή και αιτία την ενεργοποίηση των Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων, ένα ξεκάθαρα μνημονιακής εμπνεύσεως εργαλείο σχεδιασμού του χώρου. Δημόσιοι φορείς και ιδιώτες, με τον μανδύα των ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Ιδιωτικού Δημόσιου Τομέα) "αξιοποιούν" το εργαλείο, για να υποστηρίξουν επενδύσεις που στο περιεχόμενό τους αποδεικνύονται απλό και τετριμμένο real estate και να διαμορφώσουν μια νέα συνθήκη στην πόλη.
Άνω των 10 επενδυτικών πρωτοβουλιών βρίσκονται σε καθεστώς προετοιμασίας ΕΠΣ (Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων) ή υπό εκπόνηση ΕΠΣ, στη Θεσσαλονίκη, όπως (1) η «Ανάπλαση της ΔΕΘ», (2) Δύο project ποδοσφαιρικών γηπέδων (ΠΑΟΚ, ΑΡΗΣ), (3) Ένα project τεχνολογικού πάρκου (Thess Intec), (4) Τρία project σε ανοιχτές εκτάσεις/μητροπολιτικά πάρκα αναψυχής – πολιτισμού (Κόδρα, Π. Μελά, Μεγ. Αλεξάνδρου), (5) Δύο project με εμπορικές – οικιστικές χρήσεις (Κεραμεία Αλλατίνη, East Plaza), (6) Ένα project Παραλιακού μετώπου (αλλά όχι παράκτιας ζώνης). Τέλος, το Flyover, το φαραωνικό έργο με το τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα και τις ανύπαρκτες μελέτες επιπτώσεων, παρουσιάζεται ως η μόνη εναλλακτική στις ανύπαρκτες αστικές συγκοινωνίες. Σήμερα ενημερωθήκαμε ότι μια νέα εφαρμογή θα έχουν από την επόμενη εβδομάδα στα κινητά τους τηλέφωνα οι οδηγοί στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να διευκολυνθούν στις μετακινήσεις τους, που τους τελευταίους μήνες έχουν μετατραπεί σε Γολγοθά εξαιτίας των εργασιών για το Flyover!
.JPG)
Η πρόταση της Πρωτοβουλίας «ΔΕΘ Μητροπολιτικό Πάρκο – Κίνηση πολιτών για μια βιώσιμη Θεσσαλονίκη»
Η ψευδεπίγραφη ανάπλαση της ΔΕΘ
Ταυτόχρονα, σε μια πόλη όπου τα τετραγωνικά πρασίνου ανά κάτοικο είναι 2.5 τ.μ., η άρνηση της Δημοτικής Αρχής και την κυβέρνησης να μετατραπεί ο χώρος της ΔΕΘ σε Μητροπολιτικό Πάρκο Υψηλού Πρασίνου είναι χαρακτηριστική, παρά το διαχρονικό αίτημα των πολιτών. Η πολυδιαφημιζόμενη, ψευδεπίγραφη “Ανάπλαση της ΔΕΘ” είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση μετατροπής ενός κατεξοχήν περιβαλλοντικού και πολεοδομικού προβλήματος, δηλαδή ενός προβλήματος βιώσιμης και ανθεκτικής ανάπτυξης μιας πόλης, σε ένα “αναπτυξιακό” και “επιχειρηματικό” πρόβλημα μιας επιχείρησης της πόλης, της ΗΕLEXPO, για την αντιμετώπιση των επιχειρηματικών προβλημάτων κερδοφορίας της. Αντί δηλαδή το ερώτημα και η σχετική συζήτηση να αφορά στο πώς μπορεί ο χώρος που καταλαμβάνει η ΔΕΘ να αξιοποιηθεί καλύτερα για την περιβαλλοντική αναβάθμιση της Θεσσαλονίκης και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής, η συζήτηση έχει μετατοπιστεί στο πώς θα μπορούσε να αξιοποιήσει καλύτερα η ΔΕΘ. Στην ουσία, το ΤΑΙΠΕΔ που κατέχει το σύνολο των μετοχών της, ορίζει ποιο υπολειμματικό τμήμα της έκτασης θα μπορούσε να απομείνει υπό όρους για χρήση από τους πολίτες. Το πρώτο βραβείο της προωθούμενης Ανάπλασης της ΔΕΘ αποτυπώνει με ακρίβεια πώς νοείται η ανάπλαση: με κατασκευή φαραωνικών κτιριακών εγκαταστάσεων 100 χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων και ζώνες πρασίνου ανάμεσα τους. Απέναντι στην πρόταση αυτή, η Πρωτοβουλία «ΔΕΘ Μητροπολιτικό Πάρκο – Κίνηση πολιτών για μια βιώσιμη Θεσσαλονίκη» αγωνίζεται και διεκδικεί την δημιουργία ενός νέου Μητροπολιτικού Πάρκου στη καρδιά της πόλης.
Η Θεσσαλονίκη του 2025-2030
Επομένως η Θεσσαλονίκη από το 2025-2030 θα είναι ένα αστικό συγκρότημα, με πολλά σχέδια επιμέρους ΕΠΣ, χωρίς όμως ένα συνολικό Ρυθμιστικό Σχέδιο. Μια ανοχύρωτη πόλη απέναντι στη σύγχρονη κρίση, χωρίς αντιπλημμυρικά έργα και μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, με μπαζωμένα όλα τα ρέματα και σκληρά δάπεδα στο σύνολο των δημόσιων χώρων.
Τα ΕΠΣ δεν ανταποκρίνονται στις σημερινές προκλήσεις που δημιουργούνται από τις αλληλένδετες κρίσεις και τις χωρικές τους επιπτώσεις και ειδικότερα στη διαπιστωμένη κλιματική κρίση, στην υγειονομική κρίση και στην επερχόμενη κοινωνική και οικονομική κρίση. Ουσιαστικά καταργείται, ο ολοκληρωμένος χωροταξικός σχεδιασμός, στο μέτρο που αναιρείται συστηματικά από τις σημειακές παρεμβάσεις των Ειδικών Σχεδίων και τις ανεξέλεγκτες επιπτώσεις τους στο χώρο.
Η γενικότερη κριτική στα ΕΠΣ και την χρήση τους διαπιστώνει κυριαρχία του Ειδικού Σχεδιασμού επί των Γενικών Σχεδίων, καθώς και περιορισμένη και προσχηματική, μη ανατροφοδοτική δημόσια διαβούλευση VS Συμμετοχικού σχεδιασμού επί των αρχών σχεδιασμού και των κατευθυντήριων γραμμών ανάπτυξης. Επιπλέον, η διαμόρφωση της επενδυτικής πρότασης που θα ενδυθεί τον μανδύα ενός ΕΠΣ, γίνεται αποκλειστικά και μόνο από τον όποιο ιδιοκτήτη της γης, χωρίς να εξετάζονται είτε εναλλακτικές θέσεις, είτε εναλλακτικά σενάρια ανάπτυξης, για το συγκεκριμένο χώρο/οικόπεδο. Εναλλακτικές που θα ωφελούσαν περισσότερο την πόλη και τους κατοίκους της.
Σήμερα περισσότερο παρά ποτέ είναι επιβεβλημένη (α) η σύνταξη ενός σύγχρονου, συνεκτικού και ολοκληρωμένου μεσοπρόθεσμου προγραμματισμού για το σύνολο του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης, ώστε να διαμορφώσει ένα βιώσιμο μέλλον για όλους τους κατοίκους στην Θεσσαλονίκη και (β) η ανασύσταση όλων των φορέων που μπορούν να εξοπλίσουν ξανά την πόλη και την περιφέρεια με εργαλεία σχεδιασμού και προγραμματισμού που είναι προϋπόθεση για μια νέα ταυτότητα της πόλης, δομημένη πάνω στη συμπερίληψη όλων και την νέα φιλική σχέση με το περιβάλλον.
Τελευταίο αλλά όχι έσχατο είναι ότι προϋπόθεση για να συμβούν όλα αυτά είναι η πλήρης και συστηματική ενημέρωση των πολιτών και η δημιουργία δομών και πολιτικών που θα διασφαλίζουν την συμμετοχή και την κινητοποίησή τους στις κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον της πόλης, της περιφέρειας και της ζωής τους.