Τα απρόσμενα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών που διεξάχθηκαν το 2023, 25 Ιουνίου και 20 Αυγούστου, έφεραν στο φως υπόγειες μέχρι τότε διεργασίες στην κοινωνία και προκάλεσαν σπιράλ εξελίξεων με αβέβαιη μέχρι σήμερα κατάληξη. Συγκεκριμένα, στον α’ γύρο, διαψεύδοντας όλες τις δημοσκοπήσεις, τη δεύτερη θέση κατέλαβε ο Μπερνάρντο Αρέβαλο, 64χρονος προοδευτικός κοινωνιολόγος, πρώην διπλωμάτης και γιος του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της χώρας Χουάν Χοσέ Αρέβαλο (1945-1951), έχοντας ως προμετωπίδα της προεκλογικής του καμπάνιας την καταπολέμηση της διαφθοράς και της ατιμωρησίας της που υπονομεύουν την οικονομία και την κοινωνία. Άμεση ήταν η αντίδραση των οικονομικών και πολιτικών ελίτ («Συμφωνία των διεφθαρμένων») που με την καθοριστική συνδρομή της δικαστικής εξουσίας επιχείρησαν να τον θέσουν εκτός μάχης, απαιτώντας την ακύρωση των εκλογών λόγω νοθείας. Δεν τα κατάφεραν λόγω των δυναμικών αντιδράσεων των λαών της χώρας και ηγεσιών «κρίσιμων» ξένων χωρών (ΗΠΑ, Ε.Ε). Στο β’ γύρο, με αναμφισβήτητες διαδικασίες, η Κεντρική Εφορευτική Επιτροπή ανακοίνωσε την εκλογή ως προέδρου τον Μ. Αράβαλο με 58%, ενώ η αντίπαλός του, φαβορί των δημοσκοπήσεων, Σάντρα Τόρες έλαβε το 37% των ψήφων. Η ορκωμοσία και η ανάληψη καθηκόντων του νέου προέδρου ορίστηκε στις 14 Ιανουαρίου 2024.
Η Γουατεμάλα, η μεγαλύτερη σε πληθυσμό χώρα της Κεντρικής Αμερικής (17,8 εκατ. κάτοικοι) από τόπος πολλών δέντρων που ονομάτισαν οι Μάγιας το λίκνο του πολιτισμού τους, μετατράπηκε σε χώρα των πραξικοπημάτων, ενός αιματηρού και πολύχρονου εμφυλίου που έληξε και τυπικά το 1996, των ανισοτήτων και της διαφθοράς όλων των θεσμών. Η οργή των λαών της για την κοινωνική αδικία, τον αυταρχισμό (δικαστές και δημοσιογράφοι που αποτόλμησαν να καταγγείλουν τη διαφθορά είναι στη φυλακή, αριστερά κόμματα αποκλεισμένα από τις εκλογές), τη φτώχεια (60% του πληθυσμού, μεγάλο ποσοστό αφορά στις ιθαγενείς κοινότητες), τον υποσιτισμό των παιδιών (50% των παιδιών κάτω των 5 ετών), τον αναλφαβητισμό (30%, πάνω από 15 χρονών), την αυξανόμενη μετανάστευση, την ανασφάλεια από την ανεξέλεγκτη δράση του οργανωμένου εγκλήματος (ναρκεμπόριο) και για τόσα άλλα, αλλά κυρίως η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο δεν κατευθύνθηκε μόνο σε ψήφο στον Μπ. Αρέβαλο αλλά και στον σημαντικό για τις εξελίξεις πολυήμερο αγώνα που δόθηκε στους δρόμους και έξω από την έδρα της δικαστικής εξουσίας. Να τονιστεί η ευρεία συμμετοχή των καταφρονημένων ιθαγενών (37% του πληθυσμού) και της νεολαίας (16% του εκλογικού σώματος).
Η διεθνής στήριξη
Τη νίκη του Μ. Αρέβαλο αποδέχτηκαν εκτός από πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής – Καραϊβικής, οι ΗΠΑ και η ΕΕ: «Η θέση της κυβέρνησής μου είναι ότι πρέπει να επιτραπεί σε αυτούς που εξελέγησαν να κυβερνήσουν και να αναλάβουν την εξουσία», δήλωσε ο αμερικανός πρεσβευτής σε τηλεοπτικό σταθμό της Γουατεμάλας, ενώ ο Τ. Μπάιντεν, με ανάρτησή του στο Χ συγχάρηκε τον εκλεγμένο πρόεδρο. Ο εκπρόσωπος της Ε.Ε Ζ. Μπορέλ, μεταξύ άλλων, προειδοποίησε για κυρώσεις σε άτομα για υπονόμευση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου ή την ειρηνική μεταβίβαση της εξουσίας στη Γουατεμάλα (ήδη, το Συμβούλιο έχει επιβάλλει κυρώσεις σε 5 άτομα, μεταξύ των οποίων είναι και η γενική εισαγγελέας).
Παρόλα αυτά, «η Συμφωνία των διεφθαρμένων» με ενορχηστρώτρια τη γενική εισαγγελέα Πόρας, αναβάθμισαν και πολλαπλασίασαν τις προσπάθειες να μην ορκιστεί ο εκλεγμένος πρόεδρος. Ενδεικτικά, κατάργηση του μικρού κόμματος του Μ. Αράβαλο (Semilla -Σπόρος) λόγω παρατυπιών στη σύστασή του. Το Νοέμβρη (2023) έφτασαν να μεθοδεύουν την άρση της ασυλίας και τη σύλληψη των εκλεγμένων προέδρου και αντιπροεδρίνας για «ζημιές» σε κατάληψη δημόσιου πανεπιστημίου που είχαν στηρίξει το 2022. Δεν τα κατάφεραν: χιλιάδες άνθρωποι, ιδιαίτερα ιθαγενείς και νεολαία, διαδήλωναν 105 ημέρες έξω από την έδρα της δικαστικής εξουσίας.
Επεισοδιακή και ανησυχητική ορκωμοσία
Αρκετές ώρες πριν την ορκωμοσία του προέδρου, μια τυπική και ολιγόωρη διαδικασία στη Βουλή (ορκωμοσία βουλευτών, εκλογή προεδρείων) μετετράπη σε πεδίο αντεγκλήσεων και έντασης λόγω, μεταξύ άλλων, της άρνησης της πλειοψηφίας στο σχηματισμό κοινοβουλευτικής ομάδας από τους 23 βουλευτές-ίνες του κόμματος Semilla, κηρύσσοντάς τους ανεξάρτητους/ες. Η «συζήτηση» παρατάθηκε (εσκεμμένα;) 12 ώρες, σκορπώντας ανησυχία για την αναβολή της ορκωμοσίας του προέδρου. Τελικά, ο πρόεδρος ορκίστηκε ξημερώματα της επόμενης ημέρας (15/1/24), αλλά χρειάστηκε η παρέμβαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, διαμαρτυρίες αρχηγών κρατών/υπουργών Εξωτερικών, το αυστηρό μήνυμα της πρεσβείας των ΗΠΑ, η προειδοποίηση του εκπροσώπου της Ε.Ε Ζ. Μπορέλ για κυρώσεις σε μέλη της Βουλής που θα παρεμποδίσουν τη μεταβίβαση της εξουσίας.
«Μπορούμε να βάλουμε τις βάσεις»
Σε εκτενή συνέντευξη στην El Pais (8.9.24) o Mπ. Αρέβαλο συζητά για πολλά θέματα. Επιλέγουμε, λόγω έλλειψης χώρου, μικρά αποσπάσματα:
«Καταρχάς, επιβεβαιώσαμε ότι στη Γουατεμάλα μπορεί να υπάρχει μια κυβέρνηση που δεν αντιμετωπίζει τη διαφθορά γονατίζοντας....», «…Μετά από 400 χρόνια περιθωριοποίησης, ρατσισμού και εγκατάλειψης δεν μπορούμε να επιλύσουμε το πρόβλημα της φτώχειας μέσα σε μια μέρα, αλλά μπορούμε να βάλουμε τις βάσεις για ανάπτυξη των πιο φτωχών περιοχών της χώρας (σημ. αγροτικές, ιθαγενείς κοινότητες). Η λογική της στρατηγικής είναι δημόσιες επενδύσεις σε αγροτικούς και δευτερεύοντες εθνικούς δρόμους, αρδευτικά έργα, εξηλεκτρισμό, δημόσια παιδεία, ενίσχυση προσωπικού στην Υγεία. Η πρόθεσή μας είναι ο πληθυσμός που σήμερα παράγει μόνο για την επιβίωσή του να μπορέσει να γίνει μικρός αγροτικός παραγωγός».
Τον απολογισμό της μέχρι σήμερα θητείας της προεδρίας και της κυβέρνησης σε επόμενο φύλλο της «Εποχής». Ωστόσο, είναι φανερό ότι οι πολιτικοί συσχετισμοί, ειδικότερα σε Βουλή και Γερουσία δεν επιτρέπουν την υλοποίηση του μεγαλύτερου μέρους των προγραμματικών δεσμεύσεων του προέδρου. Ποιος δρόμος ή μονοπάτι θα επιλεγεί;