Η πλεύση του ΣΥΡΙΖΑ σε αχαρτογράφητα νερά δεν είναι ούτε κάτι καινούργιο, ούτε κάτι πρωτότυπο. Τις τελευταίες ημέρες οι ραγδαίες εξελίξεις στο εσωτερικό του κόμματος ρευστοποίησαν ακόμα περισσότερο το ήδη τεταμένο κλίμα. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η ηγεσία ενός κόμματος φέρει την αποκλειστική ευθύνη σε μια επιτυχημένη πορεία. Ή μήπως όχι;
Ο κασσελακικός ΣΥΡΙΖΑ
Αναμφίβολα, ο ρόλος του έκπτωτου Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία Στέφανου Κασσελάκη υπήρξε κομβικός για την ρευστοποίηση του κόμματος αλλά δεν είναι ο Κασσελάκης ο μόνος υπαίτιος. Ο ΣΥΡΙΖΑ έφτασε στην σημερινή του κατάσταση εξαιτίας σημαντικών λαθών τόσο από την πλευρά της ηγεσίας, όσο και από την πλευρά του ίδιου του κόμματος. Ας εξετάσουμε τις πιθανές αιτίες. Σε ένα προσωποπαγές κόμμα, ο ηγέτης ορίζει κατά κόρον την κατεύθυνση του κόμματος. Ο Στέφανος Κασσελάκης υπέπεσε στο ατόπημα να κινηθεί με γνώμονα το «ΣΥΡΙΖΑ c’est moi», ρίχνοντας λάδι στη φωτιά σε εσωκομματικές αντιπαραθέσεις (υπόθεση Λινού και διαγραφή του Παύλου Πολάκη). Ο νέος Πρόεδρος προσπάθησε να αλλάξει τον ΣΥΡΙΖΑ, εκ των έσω, διαγράφοντας στελέχη, δυσφορώντας με τους διαφωνούντες και προβάλλοντας ένα εξαιρετικά συμπαθητικό αλλά ολίγον αφελές προφίλ. Σε πλήρη αντίθεση με τον προκάτοχό του Αλέξη Τσίπρα που γνώριζε πολύ καλά τόσο την ιστορία του κόμματός του όσο και το πώς λειτουργεί το παιχνίδι στο εσωτερικό του, ο Στέφανος Κασσελάκης δεν παρουσίασε ένα πειστικό πολιτικό όραμα για το κόμμα του παρά ένα κράμα μιας κοσμοπολίτικης, φιλελεύθερης, λαμπερής φυσιογνωμίας με καλές προθέσεις αλλά άγνοια του κόμματος που εκπροσωπεί. Ο Κασσελάκης έμοιαζε πρόθυμος να ηγηθεί ενός μετά – ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς ξεκάθαρο ιδεολογικό πλαίσιο.
Η αλλαγή κατεύθυνσης ενός κόμματος, όμως, χρειάζεται σαφές πολιτικό στίγμα. Έτσι, ο κασσελακικός ΣΥΡΙΖΑ αναδύθηκε ακόμα περισσότερο ασαφής, μπερδεμένος και εσωτερικά κατακερματισμένος. Η ειδοποιός διαφορά των Κασσελάκη και Τσίπρα είναι το γεγονός ότι ο τελευταίος γνώριζε πολύ καλά την κουλτούρα του κόμματος. Διαβάζοντας κανείς τις πολύ πρόσφατες δημοσκοπήσεις, στην ερώτηση για το ποιος θα ηγηθεί του ΣΥΡΙΖΑ εκ νέου, ο Κασσελάκης προηγείται μεν, με δεύτερο όμως όχι κάποιον από τους συνυποψήφιούς του αλλά τον ίδιο τον προκάτοχό του Αλέξη Τσίπρα. Ο Τσίπρας μοιάζει σαν να μην έφυγε ποτέ από τον ΣΥΡΙΖΑ, μοιάζει να πλανάται το φάντασμά του πάνω από τον ΣΥΡΙΖΑ, για να παραφράσουμε τους Μαρξ και Ένγκελς.
Πρωτίστως πολιτικό και δευτερευόντως νομικό
Στη συζήτηση των τελευταίων ημερών περί «συνταγματικότητας» ή μη της αποπομπής του Στέφανου Κασσελάκη από την ηγεσία του κόμματος, οι νομικοί ενδεχομένως παραβλέπουν τον παράγοντα πολιτική στην εξέταση των γεγονότων. Το ζήτημα του έκπτωτου Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ είναι πρωτίστως πολιτικό και δευτερευόντως νομικό. Αν εξετάσει κανείς το Καταστατικό του κόμματος θα διαπιστώσει ότι η Κεντρική Επιτροπή μπορεί να ελέγξει τον Πρόεδρο. Σύμφωνα με το Άρθρο 20, παράγραφος 4 και 5 του Καταστατικού, «4.Ο/Η πρόεδρος λειτουργεί στο πλαίσιο των αποφάσεων της Κεντρικής Επιτροπής. Σε περίπτωση άρσης της εμπιστοσύνης της Κεντρικής Επιτροπής από το 50% +1 των μελών της προς τον πρόεδρο συγκαλείται έκτακτο συνέδριο. 5.Η προκήρυξη του συνεδρίου, η οργάνωση της προσυνεδριακής διαδικασίας, τα προσυνεδριακά κείμενα και το μέτρο αντιπροσώπευσης είναι αρμοδιότητες της Κεντρικής Επιτροπής».
Πληθώρα λαθών
Ο Κασσελάκης στις πρώτες δηλώσεις μετά την εκλογή του ως νέος Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ έναν χρόνο πριν, έδειχνε να εκπροσωπεί τις βασικές θέσεις του καταστατικού του. Υπό το σύνθημα του συγκεντρωμένου πλήθους έξω από τα γραφεία της Κουμουνδούρου «Στέφανε προχώρα άλλαξέ τα όλα» ο Κασσελάκης δήλωνε πως «ο ΣΥΡΙΖΑ θα είναι ένα κόμμα από τα μέλη για τα μέλη, ένα κόμμα από την κοινωνία για την κοινωνία». Πράγματι, αυτό δεν αντιτίθεται σε καμία περίπτωση με το καταστατικό του ΣΥΡΙΖΑ όπου σύμφωνα με το άρθρο 11 «το κόμμα είναι κόμμα των μελών του και των αξιών του». Επιπλέον, δήλωσε πως «δεν είμαι φαινόμενο, είμαι η φωνή μιας κοινωνίας που σέβομαι και λέω κάτι ξεκάθαρο: δεν πρόκειται να σας προδώσω ποτέ. Σήμερα το φως κέρδισε και η ελπίδα συλλογικά γίνεται το μέλλον». Στη λέξη συλλογικά, κρύβονται τα λάθη του ίδιου του κόμματος κατά την περίοδο Κασσελάκη.
Ο ΣΥΡΙΖΑ εκπροσώπησε μετά το 2012 μία ισχυρή εναλλακτική πρόταση για αλλαγή. Το προφίλ του ΣΥΡΙΖΑ ήταν πειστικό υπό την έννοια ότι πρέσβευε ένα φρέσκο κόμμα, leader σε θέματα πολιτισμικού φιλελευθερισμού (σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια, μετανάστες, θέματα ιθαγένειας). Στην πορεία όμως άρχισαν τα λάθη, μερικά από τα οποία κρίθηκαν ολέθρια. Ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε λάθη τόσο ως προς το πρόγραμμά του όσο και ως προς τα ζητήματα που αφορούν στην εσωκομματική του δομή. Μερικά από αυτά είναι η μη ανάδειξη σημαντικών πολιτικών παρεμβάσεών του επί Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ (πρόσβαση ανασφάλιστων στο Σύστημα Υγείας, θέματα πολιτισμικού φιλελευθερισμού), η απλή αναλογική, διαχρονικό αίτημα του Συνασπισμού και μετέπειτα ΣΥΡΙΖΑ, αλλά χωρίς να υπολογίσει ότι η ελληνική πολιτική κουλτούρα δεν ευνοεί τις συνεργασίες, η αδύναμη Αντιπολίτευση που άσκησε στην προηγούμενη τετραετία και η επιθετική και – ενίοτε - χυδαία διχαστική στρατηγική απέναντι στον Κυριάκο Μητσοτάκη. Το ηγετικό προφίλ του Αλέξη Τσίπρα υπερτερούσε σε χαρισματικότητα του Κυριάκου Μητσοτάκη, αλλά ο τελευταίος επιδεικνύοντας ένα ψύχραιμο προφίλ, αντικρούοντας κάθε λογική μίσους κατάφερε να φέρει την ΝΔ στην εκλογική νίκη.
«Το πολιτικό κεφάλαιο του ΣΥΡΙΖΑ και ειδικά η ηγεσία Τσίπρα δεν ακυρώνεται από τη μία μέρα στην άλλη καθώς χωρίς τον Τσίπρα είναι πολύ πιθανό να μην υπάρχει ΣΥΡΙΖΑ. Αν ο επαναπροσδιορισμός του γίνει χωρίς να κάνει την αυτοκριτική του, το μέλλον του θα παραμείνει δυσοίωνο» έγραψα τον Ιούλιο του 2023 στην εφημερίδα «Αυγή». Δυστυχώς, η επανεκίννηση του ΣΥΡΙΖΑ έγινε δίχως να γίνει η απαραίτητη αυτοκριτική. Η εκλογή της νέας ηγεσίας εισήγαγε το κόμμα σε μια περίοδο έντονων εσωκομματικών διαξιφισμών με αποκορύφωμα τη δημιουργία της Νέας Αριστεράς και την πρόσφατη αποπομπή Κασσελάκη.
Το ισχυρότερο όλων λάθος συλλήβδην του ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι έλαμψε δια της απουσίας του ως αντιπολιτευτική δύναμη. Ο ΣΥΡΙΖΑ αντί να προτάσσει μια ισχυρή συλλογική πολιτική πρόταση, αναλώθηκε σε εσωκομματικά παιχνίδια ισχύος. Η επόμενη μέρα για τον ΣΥΡΙΖΑ κρίνεται εξαιρετικά δύσκολη καθώς το παιχνίδι δείχνει χαμένο. Το μεγάλο διακύβευμα στην πολιτική ζωή της χώρας είναι ποιο κόμμα θα καθιερωθεί ως leader του κεντροαριστερού ακέφαλου πολιτικού πεδίου.
Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ίσως μια τελευταία ευκαιρία να αποτινάξει από πάνω του την ιστορία της ελληνικής Αριστεράς ως μια ιστορία διενέξεων και διασπάσεων και να συσπειρωθεί συλλογικά. Ο ίδιος ο Κασσελάκης, εξάλλου, συμφωνεί καθώς όταν εξελέγη δήλωσε ότι «Στον πόλεμο ο πρώτος είναι πρώτος και ο δεύτερος δεν είναι τίποτα. Στους συντρόφους ο πρώτος είναι πρώτος και ο δεύτερος είναι επίσης πρώτος». Το ίδιο το καταστατικό του κόμματος ορίζει τον ΣΥΡΙΖΑ ως «ένα κόμμα εν κινήσει, ένα κόμμα ανοιχτό στις νέες και ριζοσπαστικές ιδέες και όχι προσκολλημένο στα δόγματα της μιας ή της άλλης ιδεολογικής παράδοσης (Άρθρο 10)». Μένει να δούμε αν ο Στέφανος Κασσελάκης θα θυσιαστεί ως άλλη «Ιφιγένεια» στο βωμό του κόμματος. Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα της εκλογής νέου Προέδρου τον Νοέμβριο, ο ούριος άνεμος δεν είναι σε καμία περίπτωση δεδομένος για το κόμμα.