Ο πραγματικός (υπερ)πληθυσμός των φυλακών και η ψεύτικη χωρητικότητά τους
Την 16η Σεπτεμβρίου ο επίσημα βεβαιωμένος αριθμός των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές ("σωφρονιστικά καταστήματα" σύμφωνα με τον τροποποιημένο από το 2022 "Σωφρονιστικό Κώδικα" του 1999) υπερέβη τις 11.000 (11.018), επιστρέφοντας στα πληθυσμιακά δεδομένα της 1ης Ιανουαρίου 2022 (σύνολο κρατουμένων 11.030), ενώ κατά τους τριάντα δύο μήνες που μεσολάβησαν οι μεταβολές κυμαίνονταν μεταξύ των δέκα και των έντεκα χιλιάδων. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, στη χωρητικότητα των τριάντα τεσσάρων φυλακών της χώρας εμφανίζεται ότι προστέθηκαν 588 θέσεις κράτησης (που προκύπτουν από τις 600 θέσεις της φυλακής που άρχισε να λειτουργεί στον Νικηφόρο Δράμας και τις 12 θέσεις που αφαιρέθηκαν από τη χωρητικότητα της φυλακής Άμφισσας), ανεβάζοντας τον αριθμό των θέσεων σε 10.763 θέσεις έναντι 10.175 που φαίνεται ότι υπήρχαν το 2022).
Μια γρήγορη ματιά στον "Στατιστικό Πίνακα Χωρητικότητας Κρατουμένων στα Σωφρονιστικά Καταστήματα" (https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fwww.ggap.gov.gr%2Fwp-content%2Fuploads%2FCAPACITY_PENAL_INSTITUTIONS_010823_16092024.xlsx&wdOrigin=BROWSELINK), o οποίος δείχνει, μεταξύ άλλων, τον βαθμό πληρότητας κάθε φυλακής (σε απόλυτο αριθμό κρατουμένων και ποσοστό πληρότητας σε σχέση με τις διαθέσιμες θέσεις κράτησης), αποκαλύπτει ότι τα "αγροτικά καταστήματα κράτησης" παραμένουν σχεδόν άδεια (με περισσότερες από τις μισές θέσεις κράτησης κενές, που στην Τίρυνθα αγγίζουν το 80%!) και το κέντρο απεξάρτησης τοξικομανών (!) κρατουμένων του Ελεώνα Θηβών έχει 55 κενές θέσεις. Στον αντίποδα, πολλές από τις λεγόμενες κλειστές φυλακές (τα "γενικά σωφρονιστικά καταστήματα") είναι ασφυκτικά γεμάτα: με στοιχεία που έχουν ημερομηνία αναφοράς την 16η Σεπτεμβρίου 2024, η υπερπλήρωση της φυλακής Τρίπολης είναι 235,85% (125 κρατούμενοι σε 53 θέσεις), στη Νεάπολη Κρήτης σημειώνεται υπέρβαση του ανώτατου αριθμού των κρατουμένων κατά 177,78%, ακριβώς όσο και στον Βόλο (σωφρονιστικό κατάστημα νέων), στη φυλακή της Κω το αντίστοιχο ποσοστό είναι 175%, σχεδόν όσο και στις φυλακές των Ιωαννίνων (172,73%) και της Κομοτηνής (167,28%) και πλησιάζει ή υπερβαίνει το 150% στις φυλακές Κέρκυρας (158,7%), Αυλώνα (152,53%), Κορυδαλλού Ι (149,02%), Άμφισσας (144,4%) και Κορίνθου (143,48%). Σε αρκετές ακόμη φυλακές η υπερπλήρωση κυμαίνεται σε ποσοστά μεταξύ 120 και 140% (Χαλκίδας, Ναυπλίου, Λάρισας, Αλικαρνασσού), αλλού, δε, υπάρχει επίσης υπέρβαση του ανώτατου αριθμού θέσεων σε μικρότερη έκταση.
Πλασματική χωρητικότητα
Σε αυτό το σκηνικό, που παραπέμπει σε αποθήκευση ανθρώπων σε μεγάλο αριθμό φυλακών και ενώ οι παραγωγικές και θεραπευτικές μονάδες του "σωφρονιστικού συστήματος" υπολειτουργούν, προστίθενται οι ανακριβείς υπολογισμοί της χωρητικότητας των φυλακών που αλλοιώνουν τη συνολική εικόνα, δημιουργώντας την εντύπωση ότι ο υπερπληθυσμός είναι μικρότερος από αυτόν που βιώνουν οι κρατούμενοι και το προσωπικό των φυλακών. Συγκεκριμένα, εμφανίζεται μια φυλακή, αυτή της Δράμας, με 600 θέσεις, ενώ σε αυτήν λειτουργεί μόνο μία από τις πέντε πτέρυγές της. Η φυλακή γυναικών του Κορυδαλλού (σωφρονιστικό κατάστημα Κορυδαλλός ΙΙ) φαίνεται ότι διαθέτει 174 θέσεις, εκ των οποίων οι 48 προορίζονται για άνδρες, ενώ οι τελευταίες βρίσκονται σε εγκαταστάσεις που στο μεγαλύτερο μέρος τους έχουν τεθεί εκτός λειτουργίας. Το Ειδικό Κέντρο Υγείας Κρατουμένων Κορυδαλλού (γνωστό ως "Νοσοκομείο Κρατουμένων") παρουσιάζεται ως μονάδα 253 θέσεων, από τις οποίες, όμως, η συντριπτική πλειονότητα ανήκουν στην εγκαταλειμμένη και κενή παλαιά Γ' πτέρυγα της φυλακής γυναικών, που προοριζόταν να γίνει μονάδα COVID-19 κατά την περίοδο της πανδημίας, χωρίς να λειτουργήσει ποτέ. Περαιτέρω, οι θέσεις των "θεραπευτικών σωφρονιστικών καταστημάτων" προστίθενται στη χωρητικότητα των υπόλοιπων φυλακών, ενώ ως επί το πλείστον προορίζονται για να καλύψουν, υποτίθεται προσωρινά, ανάγκες κρατουμένων στις υπόλοιπες φυλακές και όχι για να αποτελέσουν αυτόνομες "σωφρονιστικές μονάδες". Περαιτέρω, τα τελευταία χρόνια, 480 ατομικά κελιά της φυλακής Κορυδαλλού Ι και 105 ατομικά κελιά της φυλακής Αλικαρνασσού, θεωρήθηκε ότι είναι κατάλληλα για δύο κρατούμενους το καθένα, οδηγώντας σε διπλασιασμό των αντίστοιχων θέσεων. Στις περιπτώσεις αυτές ενδέχεται να μπορούν να προστεθούν και άλλες (όπως π.χ. η μετατροπή χώρων πειθαρχικής απομόνωσης και προστασίας σε κανονικούς χώρους κράτησης), στις ίδιες ή και σε άλλες φυλακές.
Εάν τα ανωτέρω ευσταθούν (εάν δεν ευσταθούν ας αμφισβητηθούν από κάθε αρμόδιο ή άλλον ενδιαφερόμενο), η επίσημη χωρητικότητα των ελληνικών φυλακών είναι πλασματική και ο αριθμός των διαθέσιμων θέσεων είναι ουσιωδώς μικρότερος από αυτόν που βεβαιώνεται. Συνεπώς, ο υπερπληθυσμός τους, που δηλώνεται ως οριακά μεγαλύτερος της απόλυτης πληρότητάς τους, είναι (τότε) καταφανώς πολύ μεγαλύτερος και περισσότερο προβληματικός. Σε κάθε περίπτωση, βέβαιον είναι ότι ο απόλυτος αριθμός των κρατουμένων αυξάνεται συνεχώς το τελευταίο διάστημα και η αύξησή του συνοδεύεται από δηλώσεις υπουργών για επέκταση (της χωρητικότητας) των φυλακών και με την προώθηση μέτρων που οδηγούν όλο και περισσότερους ανθρώπους σε αυτές για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.
Πού οφείλεται
Σε όλα αυτά, προστίθεται η ανυπαρξία κάθε στοιχείου που θα επέτρεπε να εξεταστεί εάν οι μεταβολές του πληθυσμού των φυλακών οφείλονται στη μεγάλη τιμωρητική στροφή της ποινικοσωφρονιστικής πολιτικής, που συντελείται συνεχώς εντεινόμενη την τελευταία πενταετία ή σε άλλες παραμέτρους, τουλάχιστον στο πλαίσιο του ποινικοκατασταλτικού συστήματος. Οι τελευταίες, χωρίς να είναι οι μόνες που τροφοδοτούν τις φυλακές με περισσότερους ή λιγότερους κρατούμενους (τα εκάστοτε κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δεδομένα παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο), θα ήταν δυνατόν να προσφέρουν ερείσματα σε μια συζήτηση για τη σύνδεση (α) της ενδεχόμενης αύξησης των δραστών πλημμεληματικών πράξεων που καταλήγουν (περισσότεροι και ευκολότερα) στη φυλακή, εξέλιξη οφειλόμενη στην αυστηροποιημένη νομοθεσία της μετά το 2019 περιόδου ή (β) της ενδεχόμενης αύξησης των προφυλακίσεων (προσωρινών κρατήσεων), οφειλόμενη στην [επανα]κακουργηματοποίηση πλημμελημάτων ή (γ) της ενδεχόμενης συχνότερης απόρριψης υφ΄όρον απολύσεων, οφειλόμενη στις όλο και πιο απαιτητικές προϋποθέσεις για τη χορήγησή τους, που εισήχθησαν επίσης κατά την πενταετία 2019-2024 ή (δ) της ενδεχόμενης αύξησης των δραστών συγκεκριμένων εγκλημάτων ή μορφών εγκληματικότητας (βίαιης, κτητικής, σχετικής με τη διακίνηση ανθρώπων ή απαγορευμένων ουσιών που καταλήγουν στις φυλακές κ.λπ.
Αποσπασματικά και ανακριβή στοιχεία
Για να μπορέσουμε να συζητήσουμε τεκμηριωμένα για όλα αυτά, πρέπει να απαιτήσουμε από την κεντρική διοίκηση των φυλακών, δηλαδή τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής που, αντίθετα με τις συστάσεις της διεθνούς ποινολογικής κοινότητας υπάγεται στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, να σταματήσει να πορεύεται με αποσπασματικά και ανακριβή (αν όχι συνειδητά ψευδή) στοιχεία και να δώσει στη δημοσιότητα έγκυρες καταγραφές και μελέτες για τη χωρητικότητα των φυλακών και τον τρόπο υπολογισμού της, για τον αριθμό και την κατανομή των κρατουμένων, για τους λόγους και τη συχνότητα εισόδου τους στις φυλακές και εξόδου τους από αυτές καθώς και για τη διάρκεια της στέρησης της ελευθερίας των κρατουμένων, [καταγραφές και μελέτες] που θα επιτρέψει να γίνουν από ανεξάρτητους φορείς ή αρχές.
Αντί αυτών, σήμερα περιμένουμε τη σημαντικά ετεροχρονισμένη δημοσιοποίηση κάποιων (ανεπαρκών) δεδομένων και εκθέσεων από διεθνείς οργανισμούς (π.χ. το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Διεθνές Κέντρο Μελετών για τις Φυλακές, την Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, τον Εθνικό Μηχανισμό Πρόληψης των Βασανιστηρίων) ή τον (απαράδεκτα ελλιπή) συγκεντρωτικό πίνακα κρατουμένων-ποινών που δημοσιεύεται μια φορά κάθε χρόνο και τα (ούτε στοιχειώδη) δεδομένα για τον αριθμό των κρατουμένων που ανακοινώνονται ανά δεκαπενθήμερο. Ταυτόχρονα, στη μονότονη επανάληψη της αντεγκληματικά αλυσιτελούς κυβερνητικής προσκόλλησης στην αυστηροποίηση τόσο των ποινών όσο και της έκτισής τους, προστίθεται η προαναγγελία των υποχρεωτικών προφυλακίσεων (ή προσωρινών κρατήσεων), οι οποίες φαίνεται ότι θα μεγαλώσουν σύντομα τον κατάλογο των αρνητικά προσημασμένων πρωτοβουλιών του υπουργείου "φυλάκισης για όλα", στο οποίο έχει μετατραπεί το υπουργείο Δικαιοσύνης...