Στα πενήντα χρόνια από το πρώτο φεστιβάλ της ΚΝΕ, που συμπίπτουν με τα πενήντα χρόνια από την ανατροπή της δικτατορίας και νόμιμης δράσης του ΚΚΕ, ήταν εύλογο να περιμένεις ότι η ομιλία του γραμματέα του Δημήτρη Κουτσούμπα θα ήταν και συνολική τοποθέτηση για τη διαδρομή του και την τρέχουσα πολιτική. Όντως, υπάρχει σ’ αυτή το έδαφος για να αποτιμηθεί είτε από τις παραλείψεις της, είτε για τοποθετήσεις. Τα αυξημένα ποσοστά πολιτικής επιρροής του ήταν, ασφαλώς, επιπλέον λόγος που υποχρεώνει την ηγεσία του κόμματος σε απαιτητικές τοποθετήσεις.
Μια ταραχώδης πεντηκονταετία, και για το κομμουνιστικό κίνημα διεθνώς και για το ελληνικό, όφειλε να αποτιμηθεί. Πώς βάζεις, σε νέους μάλιστα, τον στόχο του κομμουνισμού και του σοσιαλισμού, το «φωτεινό μέλλον της ανθρωπότητας», χωρίς να δώσεις μια ερμηνεία για την ήττα αυτής της προσπάθειας του 20ού αιώνα; Χωρίς αυτό, είναι επαρκές το έδαφος για τόσο φιλόδοξο στόχο; Αυτή η «αμέλεια», προφανώς, έχει αιτιολογία, που λέγεται αδυναμία ερμηνείας και αποσκοπεί στην παράκαμψη του ερωτήματος ή και την απόκρυψη του προβλήματος.
Ελλιπής ή και φτωχή είναι επίσης η ανάλυση για τις διεθνείς εξελίξεις. Δεν βλέπει κάποιο ξεχωριστό ρόλο στην Ευρώπη, για να την επικρίνει επ’ αυτού. Απλώς της ασκεί κριτική, σωστά, όπως και στο ΝΑΤΟ σε επιμέρους ζητήματα, πχ στο Ουκρανικό, ή επικρίνει την έκθεση Ντράγκι για τον προσανατολισμό της στην πολεμική βιομηχανία. Όμως, σε έναν πολυπολικό κόσμο –που οι ΗΠΑ μάχονται να γίνει διπολικός– είναι απεμπόληση ενός όπλου. Η ομιλία, εξάλλου, δεν μπαίνει σ’ αυτά τα ζητήματα: στον ρόλο Αφρικής, BRICS, Ινδίας, Κίνας, Ρωσίας. Ιστορικά, το κομμουνιστικό κίνημα, όλων των τάσεων, είχε πάντοτε ανάλυση για τις διεθνείς εξελίξεις. Για το Ουκρανικό, να σημειώσουμε, ότι δεν υπάρχει καμιά αναφορά στη ρωσική εισβολή. Απουσιάζει, επίσης, αναφορά στην ανάγκη ανάπτυξης ενός αντιπολεμικού-φιλειρηνικού κινήματος, διότι δεν θα μπορούσε να είναι επιλεκτικό.
Ένα άλλο ερώτημα: ποια είναι η ύλη, το περιεχόμενο, τα μέτωπα που λέγαμε παλιά, που κλασικά συγκροτούν ή διαπερνούν το αγωνιστικό σχέδιο του κόμματός του, που αρμόζει στην εποχή μας, του 21ου αιώνα; Υπάρχουν μόνο αποσπασματικές αναφορές σε συγκεκριμένα λαϊκά προβλήματα και συχνές αναφορές στην εργατική τάξη, όμως έχει μεγαλύτερο εκτόπισμα στην ανάλυσή του η κατηγορία «λαός», οι «αμέτρητοι αδικημένοι». Παραβλέπει νέα μέτωπα σήμερα που συγκροτούν κινήματα, όπως αυτό για κλιματική κρίση, μεταναστευτικό, εξορύξεις, αντιρατσιστικό, φεμινιστικό. Είναι ενδιαφέρον ότι σε ολόκληρη την ομιλία δεν συναντάς όρους όπως νέα δικαιώματα, κλιματική κρίση, περιβάλλον, πολυκρίση, ρατσισμός, και τον ρόλο τους. Επομένως δεν αναπτύσσεται η θέση του κόμματος για την Ακροδεξιά, τις διακρίσεις, το μεταναστευτικό, το ενεργειακό.
Για την εξωτερική πολιτική δεν υπάρχει ξεχωριστό εδάφιο. Ούτε περιλαμβάνει συστηματική κριτική στην πολιτική που ασκεί η κυβέρνηση. Μια διατύπωση, όμως, όταν αναφέρεται στην επιδίωξη του συστήματος για ανάληψη ευθύνης των δύο «ισχυρών αστικών πόλων» που εργάζεται να υπάρξουν, δίνει εικόνα. Θέματα που θα μπορούσαν να φέρουν τη συναίνεση είναι «το ενδεχόμενο μιας πιο γενικευμένης πολεμικής εμπλοκής ή μιας επαίσχυντης διευθέτησης στα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό». Τι θεωρεί «επαίσχυντη διευθέτηση» το ΚΚΕ όταν μιλάμε για λύση του Κυπριακού ή επίλυση των διαφορών με Τουρκία; Κάνει κριτική από τα δεξιά;
Αναφερόμενη στη Γερμανία, σημειώνει ότι η πολιτική της κυβέρνησης στο Ουκρανικό «έχει ανοίξει διάπλατα τον δρόμο για να ενισχύονται αντιδραστικές δυνάμεις που μπορούν να δημαγωγούν και να οικειοποιούνται τη δίκαιη λαϊκή δυσαρέσκεια». Μένει όμως εκεί, δεν επικεντρώνει στον νεοφασιστικό κίνδυνο. Μάλιστα, επικρίνει το Λαϊκό Μέτωπο στη Γαλλία: «έδωσε το φιλί της ζωής στον στριμωγμένο Μακρόν, στηρίζοντας τους υποψηφίους του, δήθεν για να “φράξει τον δρόμο στη Λεπέν”». Δηλαδή, επιστροφή στον σοσιαλφασισμό;
Η στάση απέναντι στο Λαϊκό Μέτωπο εισάγει και την πολιτική του ΚΚΕ για τις συμμαχίες. Εντοπίζονται, και σωστά, τα αδιέξοδα του συστήματος εδώ και αλλού, που γίνονται πολιτικά αδιέξοδα. Ο ομιλητής αποφαίνεται ότι η «πλήρης ταύτιση των κομμάτων στις βασικές επιλογές της άρχουσας τάξης δεν τους επιτρέπει να διαφοροποιούνται και να δημαγωγούν… πειστικά». Και «το σύστημα πάντα ενδιαφέρεται να υπάρχουν τουλάχιστον δύο ισχυροί αστικοί πόλοι, ώστε ο ένας να κυβερνά και ο άλλος να απορροφά και ενσωματώνει τη λαϊκή δυσαρέσκεια». Υπάρχει, λοιπόν, η ΝΔ και «τα άλλα κόμματα του συστήματος». Τι πολιτική συμμαχιών να έχεις; Ο Λένιν δεν θα διαφωνούσε με τη θέση αυτή;
Ακριβώς σ’ αυτό το σημείο η ηγεσία του ΚΚΕ διαισθάνεται ότι κινδυνεύει να χάσει την επαφή της με τα εκμεταλλευόμενα στρώματα. Πρώτη φορά, τόσο καθαρά, απομακρύνθηκε από την παλαιότερη θέση του ότι όλα θα λυθούν όταν έλθει ο σοσιαλισμός. «Το ΚΚΕ αναλαμβάνει την ευθύνη να αποτελεί μαζί με τον λαό που αγωνίζεται, τη μόνη πραγματική, εργατική – λαϊκή αντιπολίτευση… Συγκρούεται και αποκαλύπτει την πολιτική όπου όλοι οι άλλοι ομονοούν... Το ΚΚΕ βρίσκεται παντού! Μέσα και έξω από τη Βουλή». Και παρακάτω: «Δεν περιμένουμε, όμως, να ξημερώσει κάποια μεγάλη μέρα όπου θα παλέψουμε τότε... Από σήμερα παίρνουμε μέτρα και εμείς για να έλθει το μέλλον».
Είναι απάντηση στην πίεση που αισθάνεται, καθώς αύξησε τα ποσοστά του και τα στρώματα που το ακολουθούν έχουν προβλήματα και θέλουν λύσεις; Απάντηση, ωστόσο, λειψή. Χρειάζεται και από τώρα οι κατακτήσεις να είναι βήματα μετασχηματισμού.
Σ’ όλους αυτούς τους νέους, μετά τον ενθουσιασμό των λόγων μένει το ερώτημα: πώς ακριβώς θα φθάσουμε στον σοσιαλισμό, ποιο το περιεχόμενό του, πώς θα πετύχει τον 21ο αιώνα, ενώ δεν πέτυχε τον 20ό; Μ’ αυτή την απορία μπορεί να έμεινε το πολυπληθές, νεανικό ιδίως, κοινό.