Στο κέντρο μιας δημοκρατίας βρίσκεται η υπόσχεση οι άνθρωποι να ζούνε μαζί ελεύθεροι και με ίσα δικαιώματα.
Συμμετοχή, ποικιλομορφία, εμπιστοσύνη, συμβιβασμοί.
Ανοχή, αλληλεγγύη, σεβασμός, βοήθεια.
Την ώρα που η Αυστρία ετοιμάζεται, στις εκλογές της Κυριακής της 29ης Σεπτεμβρίου, να δώσει την πρώτη θέση στο ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό Κόμμα της Ελευθερίας (FPO) με ηγέτη τον Χέρμπερτ Κικλ, ομοϊδεάτη και σύμμαχο του Βίκτορ Όρμπαν, στο εθνικό κοινοβούλιο στη Βιέννη τρέχει μια μεγάλη επικοινωνιακή εκστρατεία για τη δημοκρατία. Ένα ωραία στημένο περίπτερο μπροστά από το μεγαλεπήβολο κτίριο, αφίσες και προβολές στους κίονες της εισόδου φωταγωγούν μηνύματα όπως τα παραπάνω. Θέτουν ερωτήματα για τη σημασία της δημοκρατίας, αφηγούνται την περιπετειώδη και αιματηρή ιστορία της στην Αυστρία από τα μέσα του 19ου αιώνα, και καλούν τον κόσμο που περνά να συνεισφέρει τις ιδέες του για το νόημα του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Mια αναμενόμενη αντίδραση σε αυτό το θέαμα, ιδίως αν έχουμε μια κριτική αντίληψη για τα αντιπροσωπευτικά καθεστώτα της εποχής μας, και αν θυμόμαστε «λεπτομέρειες» όπως ότι ο πρώτος πρόεδρός του FPO, Anton Reinthaller, υπήρξε παράγοντας του ναζιστικού καθεστώτος, ότι η Αυστρία εξέλεξε πρόεδρο το 1986 τον Kurt Waldheim κ.ο.κ, είναι ο καγχασμός και ο μηδενισμός της εκστρατείας ως ρηχής ή παραπλανητικής επικοινωνιακής φούσκας.
Πιθανόν να είναι. Αλλά, σήμερα ίσως ακόμη περισσότερο, είναι βαθιά επικίνδυνο και ανησυχητικό, από τη σκοπιά όσων πιστεύουμε στις αξίες της ισότητας, της ελευθερίας και της δημοκρατίας, η ίδια στάση κυνισμού και ισοπέδωσης να επεκτείνεται γενικά στην επίκληση αξιών όπως ο πλουραλισμός, η ανοχή, το πνεύμα συμβιβασμού, τα ίσα δικαιώματα, ο σεβασμός των άλλων, και στην επίκληση όλων των παραπάνω αξιών στο πλαίσιο των σύγχρονων φιλελεύθερων καθεστώτων.
Η επίκληση αξιών
Πρώτον, μια τέτοια στάση παίζει σαφώς το παιχνίδι του αντιπάλου και το ενισχύει: το παιχνίδι της αντιδραστικής, αυταρχικής, ξενοφοβικής και ψευδολαϊκιστικής δεξιάς που περιφρονεί και αντιστρατεύεται αυτές ακριβώς τις αξίες που επικοινωνεί ο αυστριακός κοινοβουλετισμός και τον όποιο -μικρότερο ή μεγαλύτερο, ασφαλώς ανεπαρκή- βαθμό με τον οποίο ενσαρκώνονται στην πραγματικότητα της φιλελεύθερης αντιπροσωπευτικής συνθήκης.
Δεύτερον, θεμελιώδεις αρχές τις οποίες πρεσβεύει -ανεπαρκώς και ασυνεπώς- η φιλελεύθερη συνταγματική δημοκρατία, όπως τα ίσα δικαιώματα, η ανοικτότητα, η ανοχή, ο σεβασμός της διαφορετικότητας και η αποδοχή της διαφωνίας, η διαβούλευση, η επακόλουθη ανάγκη συνύπαρξης, διάδρασης και συμβιβασμών με τον πολιτικό αντίπαλο, είναι ένα ελάχιστο υπόβαθρο το οποίο σήμερα απειλείται, και από το οποίο δεν πρέπει να κάνουμε χιλιοστό πίσω αν πράγματι το όραμά μας είναι περισσότερη και καλύτερη δημοκρατία.
Μερίδες της μαρξιστικής αριστεράς αλλά και της «αυτονομίας» ή «αμεσοδημοκρατίας» τείνουν να υποβαθμίζουν ή και να απορρίπτουν αυτές τις αξίες, τις λογικές και τους αντίστοιχους θεσμούς των σύγχρονων φιλελεύθερων καθεστώτων στο όνομα υλικών αναγκών, του πρωτείου της ταξικής πάλης και χειραφέτησης, ή της «πραγματικής άμεσης» δημοκρατίας -όπου οι πολίτες θα διαβουλεύονται άμεσα για το κοινό αγαθό και δεν θα υπάρχουν οι διαχωρισμοί, ο «ατομικισμός» και ο «δικαιωματισμός» του φιλελευθερισμού. Και στις δύο αντιλήψεις, που οξύνθηκαν και διαχύθηκαν στις συνθήκες της κρίσης και της μαζικής απογοήτευσης, ενυπάρχει μια ριζικά ανελεύθερη και αντιδημοκρατική λογική. Αυτή φαντασιώνεται την ύπαρξη «αντικειμενικών» κοινών συμφερόντων και αγαθών, τα οποία θα αναδειχθούν και να επικρατήσουν με την υπέρβαση των «αστικών δημοκρατιών», εκεί όπου θα επέλθει μια «κοινωνική ολοκλήρωση» και γενική πλήρωση.
Όμως, η διαφορετικότητα, η συνακόλουθη σύγκρουση, η ανάγκη δυσάρεστων συμβιβασμών, η σημασία της ανοχής και του σεβασμού της διαφοράς, η καθιέρωση ίσων βασικών δικαιωμάτων, η πιθανή μη εκπλήρωση των πρώτων μας προτιμήσεων, η αποδοχή του ανολοκλήρωτου, είναι εκφάνσεις και απόρροιες της ίσης ελευθερίας στην πράξη, του αξιακού πυρήνα της δημοκρατίας από την αρχαιότητα ως και την εποχή μας. Ακόμη και σε ευκταίες συνθήκες, όπου θα έχει διασφαλιστεί μια σχετική ισότητα ισχύος όλων με όρους ταξικούς, υλικούς, πολιτικής ικανότητας, φύλων, φυλής κ.ο.κ., οι διαφορές και οι διαφωνίες θα ανακύπτουν από την ίδια την ίση ελευθερία των πολλών. Και οι περιορισμοί και οι υποχωρήσεις θα είναι αναγκαίες ακριβώς για να σεβαστούμε στον μέγιστο δυνατό βαθμό την ίση ελευθερία όλων.
Τρίτον, τα ίσα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα που έχουν καθιερώσει, αλλά ατελώς πραγματώσει, τα φιλελεύθερα αντιπροσωπευτικά καθεστώτα, και ο συνυφασμένος με αυτά πολιτικός πολιτισμός είναι νίκες και επιτεύγματα δημοκρατικών διεκδικήσεων, από τις απαρχές των «δημοκρατικών επαναστάσεων» του 18ου αιώνα ως την εποχή μας. Δεν είναι μια ευγενική χορηγία των ολίγων, αλλά υπαναχωρήσεις στις οποίες εξαναγκάστηκαν από λαϊκούς αγώνες, θυσίες και τις ισορροπίες δύναμης που κατά καιρούς πετύχαιναν αυτοί οι αγώνες, εγχώριοι και διεθνείς. Έτσι και εδώ, οι όποιες δημοκρατικοί πρόοδοι σημειώθηκαν στη διαρκώς θνήσκουσα Μεταπολίτευση δεν χαρίστηκαν από κανέναν. Είναι κατακτήσεις της δικής μας δημοκρατικής πλειοψηφίας, ξεκινώντας από την εποχή της εθνικής αντίστασης τουλάχιστον.
Το ελάχιστο κατώφλι
Το ζητούμενο, λοιπόν, σήμερα δεν είναι να αποκηρύξουμε την «απάτη» των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών –«απάτη» είτε γιατί τα σύγχρονα κοινοβουλευτικά καθεστώτα τις παραβιάζουν ή δεν τις εφαρμόζουν επαρκώς, είτε γιατί θεωρούνται ασήμαντες ή δευτερεύουσες σε σχέση με άλλα αγαθά. Ό,τι έχει ήδη επιτευχθεί στο πεδίο του δημοκρατικού πολιτισμού στα σημερινά φιλελεύθερα καθεστώτα δεν είναι ούτε ασήμαντο ούτε αυτονόητο. Αυτό δείχνει πολύ εύγλωττα η σημερινή Ουγγαρία, η Ιταλία, η Ρωσία, οι ΗΠΑ και δεκάδες άλλα παραδείγματα, για να μην ανατρέξουμε στο πρόσφατο εγχώριο παρελθόν. Είναι το ελάχιστο κατώφλι, από το οποίο πρέπει να αρνούμαστε συνειδητά και μαχητικά κάθε υπαναχώρηση απέναντι στις αντιδραστικές αυταρχικές δυνάμεις που το επιβουλεύονται.
Και ξεκινώντας από τη διαρκή οικειοποίηση και αγωνιστική προάσπιση των δημοκρατικών αξιακών κεκτημένων, η προοδευτική πολιτική μας καλεί να προχωρήσουμε δημιουργικά. Να βαθύνουμε την εφαρμογή των δημοκρατικών αρχών στην πράξη, να τις εμπλουτίσουμε και να τις διευρύνουμε, με στόχο έναν πολύ μεγαλύτερο βαθμό πραγματικής ίσης ελευθερίας όλων, με όρους αμοιβαίου σεβασμού των ελευθεριών και φροντίδας για την ανθρώπινη και τη μη ανθρώπινη ζωή στον πλανήτη.