Στη Μέση Ανατολή η σύγκρουση διευρύνεται. Το Ιράν επιτίθεται ανοιχτά και όχι μέσω συμμαχικών οργανώσεων. Πρόκειται για μετωπική αντιμετώπιση του Ισραήλ ή για επιθέσεις κύρους;
Για κάθε χώρα που θέλει να παίξει ηγεμονικό ρόλο σε κεντρικό είτε –όπως στο Ιράν– σε περιφερειακό επίπεδο, το κύρος είναι ένα μέγεθος πραγματικό. Το κύρος είναι η δυνατότητα να ανταποκριθεί μια χώρα στο επίπεδο προσδοκιών ασφάλειας των συμμάχων της. Αν το Ιράν δεν μπορέσει να ανταποκριθεί, χάνει τον ηγεμονικό του ρόλο ή τη δυνατότητα διεκδίκησης του. Η επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ δεν γίνεται για την τιμή των όπλων. Έχει σχέση με αυτή την ηγεμονία. Ήδη από τη δεκαετία του ‘90, στο Ιράν αναπτύσσονται δύο διακριτές γραμμές στρατηγικής. Η πρώτη, το Ιράν ως τεράστια χώρα και περιφερειακή δύναμη αποτελεί γέφυρα μεταξύ της Δύσης και των χωρών της περιοχής και υποβαθμίζει τον άξονα Χεζμπολάχ - Χούθι. Η δεύτερη, αυτή η πολιτική δεν θα πετύχει, διότι δεν την επιθυμεί η Δύση, που αποβλέπει σε ένα πειθήνιο Ιράν. Ως ηγεμονική δύναμη, το Ιράν αναπτύσσει άλλες συμμαχίες –Ρωσία, Κίνα κλπ– και κυρίως με τα κινήματα. Οι γραμμές πάντοτε ανταγωνίζονταν, υπερισχύει τώρα η δεύτερη, εφόσον η προσπάθεια που έκανε ο πρόεδρος του Ιράν στη Νέα Υόρκη για πιο μετριοπαθή στάση προσέγγισης δεν απέδωσε. Το Ιράν δεν θα σταματήσει εδώ.
Πιθανότητα παγκόσμιας σύρραξης δεν διαφαίνεται. Πόσο μπορεί να αποσοβηθεί μια γενικευμένη περιφερειακή σύγκρουση;
Δεν μιλάμε για παγκόσμια σύρραξη. Η Ρωσία δεν έχει τη δυνατότητα και την επιθυμία να εμπλακεί στην υπόθεση του Ιράν, έχοντας ήδη ένα σημαντικό μέτωπο που την αποδυναμώνει. Η Κίνα δεν εμπλέκεται σε πολεμικά μέτωπα, αναπτύσσει μια, όσο μπορεί, ισχυρή διπλωματία. Μιλάμε για γενικευμένη περιφερειακή σύρραξη. Δεν μπορούν να αποφύγουν την εμπλοκή τους η Συρία, η Ιορδανία, το Ιράκ όταν παραβιάζεται ο εναέριος χώρος τους. Ακόμα και οι Χώρες του Κόλπου θα υποχρεωθούν να εμπλακούν αν απειληθούν πετρελαϊκές εγκαταστάσεις, η Αίγυπτος λόγω του μεγάλου αντίκτυπου της σύγκρουσης στο Σουέζ και την Ερυθρά Θάλασσα και λόγω της Γάζας, πολύ σημαντικής γι’ αυτήν. Επικρέμαται γενικευμένη περιφερειακή σύγκρουση και φαίνεται ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν τη βούληση ή τη δυνατότητα να παρέμβουν στην ανάσχεση της.
Ένα χρόνο μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, με την εμπλοκή πολύ περισσότερων παραγόντων στην αναδιανομή της ηγεμονίας στην περιοχή, παραμένει το Παλαιστινιακό ως πρωταρχικό διακύβευμα του πολέμου;
Χωρίς τη Γάζα δεν θα υπήρχε σύγκρουση. Το Παλαιστινιακό παραμένει στο επίκεντρο της συνολικής κατάστασης, γι’ αυτό είναι μείζον ζήτημα που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Κάθε σχετική κίνηση πυροδοτεί αλυσιδωτές αντιδράσεις παγκοσμίως. Αν δεν λυθεί, δεν μπορούμε να μιλάμε για ειρήνη, ευημερία, ανάπτυξη στην περιοχή συνολικά, οι συγκρούσεις θα είναι συνεχείς και ανεξέλεγκτες.
Η Χαμάς εμφανίζεται ως κύριος εκφραστής του παλαιστινιακού αγώνα. Τώρα η Χεζμπολάχ συνδέει με αυτόν τις επιθέσεις της. Μπορεί να υποκαταστήσει η Χεζμπολάχ τη Χαμάς ως επιλογή ενός πιο στρατιωτικά οργανωμένου αγώνα;
Αυτό δεν μπορεί να συμβεί, γιατί όσο και αν επιδιώξει διεθνιστικό προφίλ, η Χεζμπολάχ παραμένει σιιτική λιβανέζικη οργάνωση, ενώ οι κάτοικοι της Παλαιστίνης είναι στη συντριπτική πλειοψηφία τους σουνίτες. Το σουνιτικό πολιτικό Ισλάμ δεν έχει σχέση με το σιιτικό, όπως διαμορφώθηκε μετά την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν. Δεν υπάρχει ιδεολογική και πολιτική σύγκλιση. Τα τελευταία χρόνια η Χαμάς προσεταιρίστηκε τον ηγεμονικό ρόλο της Φατάχ, της οργάνωσης που ταυτίστηκε με την Παλαιστινιακή Αρχή, την κατηγορούμενη για διαφθορά και συνεργασία με το Ισραήλ. Δημιουργούνται, ωστόσο, διάσπαρτες ομάδες ένοπλων νέων, ενεργών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που προοδευτικά θα αλλάξουν τη φυσιογνωμία του παλαιστινιακού αγώνα. Στη Φατάχ, νεότερα στελέχη όπως ο Μαρουάν Μπαργούτι, φυλακισμένος στο Ισραήλ, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν νέο προφίλ οργάνωσης. Η σχέση της Χαμάς με τον παλαιστινιακό πληθυσμό έχει προβλήματα. Η δημοτικότητα της μειωνόταν στη Γάζα όπου κυβερνούσε, ενώ αυξανόταν στη Δυτική Όχθη όπου δεν κυβερνούσε, ως συνεχιστής του πατριωτικού αγώνα κατά του Ισραήλ.
Παρά την εξολόθρευση χιλιάδων αμάχων στη Γάζα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ενδιαφέρονται για τρία μόνο ζητήματα: αποτροπή προσφύγων ροών από την περιοχή, απρόσκοπτη ναυσιπλοΐα στο Σουέζ και την Ερυθρά Θάλασσα, αποφυγή επιθέσεων σε ευρωπαϊκά εδάφη. Σχετίζεται αυτό με την ανησυχητική άνοδο της Ακροδεξιάς;
Τα περισσότερα ακροδεξιά ευρωπαϊκά κόμματα είναι φιλο-ισραηλινά. Παρότι έχουν ρίζες ρατσιστικές-αντισημιτικές, ως ισλαμοφοβικά συμπαθούν το Ισραήλ, «προμαχώνα της Δύσης έναντι του ισλαμισμού», θαυμάζουν τη στρατιωτική αίσθηση ισχύος του ισραηλινού κράτους. Δυστυχώς, το Ισραήλ ενώ αντιπροσώπευε τη δημοκρατία και την αυτοδιαχείριση με σοσιαλιστικά ιδεώδη, εκφράζει πλέον τη βία και τη στρατιωτική ισχύ, δημιουργώντας ιδεολογικές συγγένειες με την Ακροδεξιά. Σε ό,τι αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, ήδη από το 1956 και την κρίση στη Διώρυγα του Σουέζ, εκχώρησε την εξωτερική πολιτική της στις ΗΠΑ. Δεν πρόκειται να αναπτύξει αυτόνομες πρωτοβουλίες. Αν και διαθέτει ακριβοπληρωμένο ειδικό απεσταλμένο για το Μεσανατολικό, δεν παρουσιάζει την παραμικρή πρωτοβουλία, σε αντίθεση με εκπροσώπους τρίτων χωρών, που μετά την 07/10 επισκέφθηκαν το Ισραήλ, τη Χαμάς και άλλες χώρες-κλειδιά, επιδιώκοντας κάποιο διάλογο. Η στάση αυτή ενδυναμώνει την Ακροδεξιά στην Ευρώπη, διότι αν μόνο η σύγκρουση υπάρχει, ενισχύεται το επιχείρημα περί ασθενικής Ευρώπης και ισχυρού Ισραήλ, που με τα όπλα αντιμετωπίζει τον «μουσουλμανικό κίνδυνο». Κατ’ αναλογία, η ψήφος στην Ακροδεξιά που ασπάζεται τον ίδιο τρόπο δράσης, εξασφαλίζει την ασφάλεια των ευρωπαίων πολιτών.
Επηρεάζουν οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή τις εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες;
Δεν θα παίξουν κανένα ρόλο στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ, εφόσον αυτές δεν διατίθενται να παίξουν ρόλο στην αποκλιμάκωση του πολέμου. Στις διενέξεις Ισραήλ-Ιράν, ουδέποτε έχουν προτρέψει το Ισραήλ να μειώσει την επιθετικότητα του. Το Ιράν είναι διακηρυγμένος εχθρός των ΗΠΑ. Επιπλέον ο Μπάιντεν δεν θα επέκρινε το Ισραήλ, προκειμένου να μην αποκόψει την υποψήφια των Δημοκρατικών από το αμερικανο-εβραϊκό λόμπι και τις χορηγίες του.
Μήπως η νέα κατάσταση εντείνει ισλαμοφοβικά ανακλαστικά υπέρ του Τραμπ ή πιέζει τη Χάρις να υιοθετήσει τη διακοπή στρατιωτικής βοήθειας στο Νετανιάχου, κερδίζοντας αριστερότερα ακροατήρια;
Οι εκλογές θα κριθούν στις αμφίρροπες περιοχές (Ουισκόνσιν, Σικάγο, Πενσυλβάνια). Εκεί η πληροφόρηση για τη Μέση Ανατολή και τα διεθνή θέματα είναι μηδαμινή. Ακόμα και οι κινητοποιήσεις στα πανεπιστήμια πολύ μικρό κομμάτι του γενικού πληθυσμού επηρεάζουν. Στο Σικάγο όπου υπάρχουν αραβο-αμερικανικές κοινότητες, έχει σημασία πώς θα τοποθετηθούν οι υποψήφιοι σχετικά με το Ισραήλ. Για το Ιράν, οι θέσεις Τραμπ - Χάρις θα είναι εξίσου σκληρές. Οι αραβο-αμερικανικές κοινότητες δεν τον συμπαθούν και δεν θα επηρεαστούν. Γενικά, πλην σοβαρών κρίσεων (μεγάλοι πόλεμοι, 11/09), οι πρόεδροι τα 2 -3 πρώτα χρόνια της θητείας τους αφιερώνονται αποκλειστικά στην εσωτερική πολιτική. Η εξωτερική πολιτική μπαίνει στον αυτόματο και απασχολεί στο τέλος της θητείας ή στην επανάληψη της.
Πολύ κοντά στην εστία της σύγκρουσης, υπάρχουν η Τουρκία (με συγκεκριμένες προσπάθειες ηγεμονικής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή), η Ελλάδα και η Κύπρος, που προτάσσουν κοινά συμφέροντα με το Ισραήλ και ΝΑΤΟϊκές βάσεις. Με ποιες πολιτικές δεν θα εμπλακούν στην πολεμική περιδίνηση;
Η μη εμπλοκή καθ’ οιονδήποτε τρόπο έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη. Δεν είναι όμως αρκετό. Η ελληνική κυβέρνηση όφειλε να παίξει αποφασιστικό ανθρωπιστικό ρόλο, τουλάχιστον στη Γάζα. Θα έκανε καλό στην χώρα εάν, πχ, αναλάμβανε να φιλοξενήσει 300 παιδιά που χρήζουν νοσοκομειακής νοσηλείας και τις μητέρες τους, όπως έκαναν άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Θα μπορούσε η Ελλάδα –παραδοσιακά συνδεόμενη με αραβικές χώρες– να αποκτήσει μεσολαβητικό διπλωματικό ρόλο, προσεγγίζοντας τις αντιμαχόμενες πλευρές, ακόμη και στο θέμα της Ερυθράς Θάλασσας αν είχε κρατήσει ζωντανές τις σχέσεις πολλών χρόνων, όπως με τη Συρία και το Ιράν. Η χώρα στερείται διπλωματικής, πολιτικής και στρατηγικής συνοχής. Υποστηρίζει το Ισραήλ, ψηφίζει υπέρ της Παλαιστίνης στον ΟΗΕ. Η Τουρκία αναβαθμίζεται γεωπολιτικά κάθε φορά που το Ιράν εμπλέκεται σε σύρραξη με τη Δύση, κερδίζοντας ανταλλάγματα για την κινητικότητα και τις παρεμβάσεις της. Η Ελλάδα παραμένει εγκληματικά αμήχανη.
Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι επιστημονικός υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών του πανεπιστημίου Πελοποννήσου.