Βρισκόμαστε πλέον μπροστά σε καταιγιστικά γεγονότα, με τα μέτωπα και τους εμπλεκόμενους του πολέμου να πολλαπλασιάζονται. Χερσαίες επιχειρήσεις του Ισραήλ στον Λίβανο, επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ. Εκτός του ορατού κινδύνου συνολικής ανάφλεξης στην περιοχή, αντιμετωπίζουμε την πιθανότητα παγκόσμιας πολεμικής σύγκρουσης;
Νομίζω ότι είναι άτοπο, πολύ πέραν ακόμη και των σημερινών ζοφερών προοπτικών, να μιλάμε για ένα παγκόσμιο Αρμαγεδδώνα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ο, όχι ευκαταφρόνητος, κίνδυνος μιας γενικευμένης περιφερειακής σύρραξης στη Μέση Ανατολή. Μάλλον, άλλωστε, αυτή ήταν εξαρχής η προσωπική στρατηγική Νετανιάχου, σε αντίθεση ακόμη και με την προσπάθεια του προέδρου Μπάιντεν να μην υπάρξει ανεξέλεγκτη κλιμάκωση. Φαίνεται, όμως, ότι ενόψει των επικείμενων προεδρικών εκλογών, δεν υπάρχουν περιθώρια διαφοροποίησης των Δημοκρατικών από την χωρίς επιφυλάξεις υποστήριξη του Τραμπ στο Ισραήλ, λόγω και του πανίσχυρου ισραηλινού λόμπι.
Όλο το προηγούμενο διάστημα, οι εκατόμβες αμάχων θυμάτων στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη ξεσήκωναν τις συνειδήσεις εκατομμυρίων πολιτών παγκοσμίως, όχι όμως και των περισσότερων κυβερνήσεων. Πού οφείλεται αυτό;
Σε ό,τι αφορά την Αμερική, στην αντίληψη ότι το Ισραήλ είναι αναντικατάστατος σύμμαχος που πρέπει να υποστηριχθεί πάση θυσία, ακόμη και όταν κινείται εκτός της διεθνούς νομιμότητας. Είναι προφανές ότι αυτή η πολιτική ούτε τις ΗΠΑ, ούτε τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα του Ισραήλ εξυπηρετεί, ενώ ταυτόχρονα υπονομεύει την διεθνή έννομη τάξη, την πολυμέρεια και το κύρος του ΟΗΕ. Ως προς την Ευρώπη, οφείλεται στο ότι –δυστυχώς– μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας έχει εγκαταλειφθεί κάθε προσπάθεια στρατηγικής αυτονομίας της. Η εξωτερική πολιτική της ΕΕ παραμένει εξάρτημα αυτής των ΗΠΑ. Ελάχιστες χώρες, όπως η Ισπανία ή η Ιρλανδία, διασώζουν την τιμή της ηπείρου μας αυτό το διάστημα. Η έκλειψη αυτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπογραμμίζει ακόμη εντονότερα την ανάγκη να αποτελέσει αυτή ένα αυτοτελή πόλο στην παγκόσμια σκηνή, δίπλα στην Κίνα και τις ΗΠΑ. Δυστυχώς, όμως οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες είναι πολύ λίγες για ένα ανάλογο εγχείρημα. Η μοναδική ελπίδα έγκειται στη «διπλωματία των λαών», με τις μαζικές διαδηλώσεις για την ειρήνη και τα δικαιώματα των Παλαιστινίων.
Εν μέσω αυτής της «σιωπηρής ανοχής» των κινήσεων της κυβέρνησης Νετανιάχου, τι περιθώρια ουσιαστικής παρέμβασης έχει ο ΟΗΕ υπέρ της ειρήνης και της προάσπισης της ζωής και των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων; Πώς θα αντιμετωπίσει τις επιθέσεις σε παλαιστινιακούς καταυλισμούς στα εδάφη άλλων χωρών;
Παρά τα υπαρκτά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ΟΗΕ, ιδίως την κρίση νομιμοποίησης του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο με τα αλλεπάλληλα και αντίθετα βέτο αδυνατεί να αντιμετωπίσει τον πόλεμο είτε στην Ουκρανία, είτε στη Μέση Ανατολή, έχουν γίνει σημαντικά βήματα. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης με πρόσφατη απόφασή του γνωμοδότησε ότι η κατοχή από το Ισραήλ της Γάζας, της Δυτικής Όχθης του Ιορδάνη και της Ανατολικής Ιερουσαλήμ είναι παράνομη. Εκκρεμούν τα εντάλματα σύλληψης κατά Νετανιάχου και Γκάλαντ. Πολλοί ειδικοί εισηγητές και ανεξάρτητοι ειδικοί του ΟΗΕ έχουμε αναδείξει πλευρές της καταπάτησης του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου στη Γάζα και στον Λίβανο.
Με δεδομένη την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης στην οποία βασίστηκε η τελευταία απόφασή της ΓΣ του ΟΗΕ, ποια μέτρα μπορεί να λάβει ο οργανισμός κατά του Ισραήλ;
Υπάρχουν προτάσεις που φτάνουν μέχρι και στην αποβολή του Ισραήλ από τον ΟΗΕ, όπως έγινε με τη ρατσιστική Νότια Αφρική. Προσωπικά θεωρώ ότι θα πρέπει να παραμείνει η χώρα στον ΟΗΕ, ούτως ώστε να εξακολουθεί να υπάγεται στον έλεγχο της διεθνούς κοινότητας μέσω της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και προκειμένου οργανώσεις του τελευταίου, όπως η UNWRA, να συνεχίσουν να επιχειρούν στο έδαφος της, υπέρ των αμάχων και των θυμάτων των εγκλημάτων πολέμου. Από την άλλη πλευρά, τα κράτη έχουν διεθνή υποχρέωση να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου, για να μην θεωρηθούν συνένοχα των εγκλημάτων αυτών. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει άμεσα να διακοπεί κάθε πώληση όπλων στο Ισραήλ, όπως και η διακίνηση προϊόντων των παράνομων εποικισμών στην παγκόσμια αγορά. Και άλλες ισχυρότερες κυρώσεις πρέπει να επιβληθούν, για να μην εδραιωθεί η άποψη ότι υφίστανται δύο μέτρα και δύο σταθμά στην εφαρμογή του διεθνούς δικαίου.
Σε μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινής γνώμης εδραιώνεται η πεποίθηση πως η ισραηλινή κυβέρνηση διαπράττει εγκλήματα πολέμου και πως η έλλειψη ουσιαστικών μέτρων εναντίον της υποδηλώνει εφαρμογή του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συνθηκών κατά περίπτωση. Αν όντως αυτό συμβαίνει, πώς ερμηνεύεται;
Πολύ σωστά περιγράφετε την κατάσταση. Ο Παγκόσμιος Νότος –αλλά και κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος– δεν μπορεί να αντιληφθεί την εφαρμογή τόσο διαφορετικών στάνταρντ από τη Δύση στην Ουκρανία και στη Γάζα ή στον Λίβανο. Πρόσφατα ο εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου αποκάλυψε ότι τον πλησίασε δυτικός αξιωματούχος για να τον ελέγξει για το αίτημα έκδοσης ενταλμάτων σύλληψης Νετανιάχου και Γκάλαντ, λέγοντας του ότι «το Δικαστήριο δεν έγινε για πολιτικούς σαν και αυτούς, αλλά για την Αφρική και τραμπούκους όπως ο Πούτιν»! Και αυτό δεν είναι μεμονωμένο συμβάν. Υπάρχουν πολλά προηγούμενα, με προεξάρχουσα την απειλητική επιστολή αμερικανών γερουσιαστών προς τον εισαγγελέα με μαφιόζικο ύφος και τελική φράση «σε προειδοποιήσαμε»…
Τελικά, ποιες διεθνείς πρωτοβουλίες και κινήσεις μπορούν να αποτρέψουν έναν γενικευμένο πόλεμο με ανυπολόγιστες συνέπειες;
Όσες στρατιωτικές επιτυχίες και να έχει το Ισραήλ, δεν μπορεί να τις μετατρέψει σε πολιτικές. Αντιθέτως, βρίσκεται σε ταχύτατη πορεία απομόνωσης στην παγκόσμια σκηνή, που κινδυνεύει να το μετατρέψει σε αποσυνάγωγο του διεθνούς δικαίου, όπως συνέβη με τη Νότια Αφρική του απαρτχάιντ. Πρέπει να ασκηθεί συντονισμένη πίεση από όλη τη διεθνή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένης της Δύσης, για άμεση εκεχειρία, διερεύνηση των εγκλημάτων πολέμου και προώθηση της λύσης των δύο κρατών. Και ο παλαιστινιακός και ο ισραηλινός λαός έχουν δικαίωμα στο δικό τους κράτος και να ζουν εκεί με ειρήνη και ασφάλεια. Όσο δεν γίνεται αυτό, δεν μπορεί να υπάρχει ειρήνη και δικαιοσύνη στη Μέση Ανατολή.
Ο Γιώργος Κατρούγκαλος είναι αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Συνταγματικού Δικαίου και ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας - εισηγητής του ΟΗΕ.