Σκίτσο του Βαγγέλη Χερουβείμ
Ενώ οι εσωκομματικές εκλογές στο ΠΑΣΟΚ είναι εν εξελίξει και αναμένονται οι εσωκομματικές εκλογές στον ΣΥΡΙΖΑ, η κυβέρνηση κλυδωνίζεται, αλλά δεν βυθίζεται. Το κομματικό σύστημα ρευστοποιείται και τα κόμματα της Αριστεράς δεν καταφέρνουν να βγουν στην επιφάνεια. «Έχουμε μια συνολική μετατόπιση στον άξονα προς τα δεξιά», τονίζει μεταξύ άλλων ο πολιτικός επιστήμονας και σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας, Ηλίας Τσαουσάκης στην «Εποχή» και προσθέτει «Στις μέρες μας αναζητείται το προοδευτικό, δεν εκφράζεται. Ο προοδευτικός λόγος είναι σε υποχώρηση, θα σας έλεγα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη συνολικότερα.»
Αύριο, Κυριακή, είναι ο πρώτος γύρος των εσωκομματικών εκλογών στο ΠΑΣΟΚ, οι οποίες αν και δεν έχουμε εικόνα αν θα τραβήξουν εν τέλει το ενδιαφέρον των ψηφοφόρων, σίγουρα θα διαμορφώσουν εξελίξεις. Ποια η πρόβλεψή σου για το αποτέλεσμα αυτού;
Ξεκινήσαμε με ένα υποτονικό καλοκαίρι, όπου η προεκλογική εκστρατεία αφορούσε κυρίως τα κομματικά ακροατήρια και όχι ευρύτερες ομάδες πολιτών. Αυτό άλλαξε μετά το ντιμπέιτ. Σήμερα, οποιαδήποτε πρόβλεψη είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένη, καθώς δεν υπάρχει σαφές εκλογικό σώμα αυτή τη στιγμή για να γίνουν ασφαλείς υποθέσεις. Το εκλογικό σώμα θα διαμορφωθεί την ημέρα των εκλογών.
Τι θα αφήσουν πίσω τους για το ΠΑΣΟΚ αυτές οι εκλογές;
Το ΠΑΣΟΚ θα έχει μία ακόμα ευκαιρία, για να μπει σε μια διαδικασία ανασυγκρότησης. Η ευκαιρία που του δόθηκε στην προηγούμενη εκλογή αρχηγού, σε συνδυασμό με την κρίση στον ΣΥΡΙΖΑ, σπαταλήθηκε. Μένει να δούμε αν θα μπορέσει να κάνει μια νέα αρχή και να καταφέρει να εξελιχθεί στο κυρίαρχο κόμμα στον ευρύτερο χώρο της Κεντροαριστεράς.
Ο κυρίαρχος στόχος του ΠΑΣΟΚ είναι να γίνει εν δυνάμει αξιωματική αντιπολίτευση. Μετά από το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών και την αμφισβήτηση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ αμέσως μετά από αυτές, μπορεί να βγει από αυτό τον κύκλο εσωστρέφειας και να μπει στον κομματικό ανταγωνισμό;
Και τα δύο κόμματα της αντιπολίτευσης, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, διάβασαν το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών ως δικό τους πρόβλημα, χωρίς να μπουν στον κόπο να το μελετήσουν συνολικά. Και τα δύο κόμματα, το κάθε ένα με διαφορετικούς όρους, μπήκαν σε μια διαδικασία ενδοσκόπησης. Το ΠΑΣΟΚ πήγε σε αυτή τη διαδικασία συντεταγμένα και επομένως έχει περισσότερες πιθανότητες να βγει περισσότερο κερδισμένο και λιγότερο τραυματισμένο. Από την άλλη, ο ΣΥΡΙΖΑ ακολουθεί μια πορεία ραγδαίας απορρύθμισης. Για το ΠΑΣΟΚ αυτή τη στιγμή είναι ευκολότερος στόχος να είναι δεύτερο κόμμα. Ο δύσκολος όμως στόχος είναι να μπορέσει να ασκήσει συγκροτημένη αντιπολίτευση, να εκφράσει κοινωνικά αιτήματα, να επεξεργαστεί ένα ρεαλιστικό κυβερνητικό πρόγραμμα. Να υπάρξει ως ένας εναλλακτικός πόλος εξουσίας.
Ακόμα και αν το ΠΑΣΟΚ, ύστερα από μια τέτοια εσωκομματική περιδίνηση, καταφέρει να βγει μπροστά δημοσκοπικά και ξεφύγει από το δρόμο των διασπάσεων, αυτό δεν σημαίνει ότι αποκτά κάποιον αέρα νίκης που θα προκαλέσει κοινωνικό ενθουσιασμό και προσδοκία. Από την άλλη, παρά τη φθορά της η ΝΔ δεν φαίνεται να χάνει την πρωτοκαθεδρία. Θέλω να πω ότι οι μεταβλητές που διαμορφώνονται θα στρέφονται εναντίον αυτής της νέας αξιωματικής αντιπολίτευσης, η οποία βαδίζει με τη λογική του ώριμου φρούτου ως κάτι που θα αντικαταστήσει τον ΣΥΡΙΖΑ.
Πράγματι η κυβέρνηση κλυδωνίζεται αλλά πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι δεν βυθίζεται. Η γήρανση φαίνεται, είναι ήδη πέντε ετών, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρείται «τελειωμένη». Δεν έχει εξαντλήσει το οπλοστάσιό της. Από εκεί και πέρα, όσο αφορά το ΠΑΣΟΚ, συμφωνώ ότι από μόνη της η εκλογή καινούργιου αρχηγού δεν αρκεί για την ανατροπή. Είμαστε μακριά από το να γίνει το ΠΑΣΟΚ κυρίαρχο κόμμα. Χρειάζεται αρκετή δουλειά για να γίνει αυτό. Δεν βλέπω ακόμα τις προϋποθέσεις. Αυτό προφανώς θα είναι και το μεγάλο στοίχημα του επόμενου προέδρου. Γιατί στην προεκλογική εκστρατεία είδαμε περισσότερο μια συζήτηση για το παρελθόν του ΠΑΣΟΚ, παρά μια φυγή προς τα εμπρός.
Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει εγκλωβιστεί στα αδιέξοδά του και βρίσκεται σε μια κατάσταση ρευστοποίησης. Φτάσαμε, για πρώτη φορά, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης να πάει στη ΔΕΘ, χωρίς να κάνει ομιλία. Μπορεί να βγει από αυτό το σπιράλ κατάρρευσης, με την εκλογή νέου προέδρου;
Ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σε μια φάση που θυμίζει περισσότερο ένα παιχνίδι επιβίωσης, ένα ριάλιτι σόου, παρά ένα κόμμα που κυβέρνησε τη χώρα πριν λίγα χρόνια. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι, αν θα αποκτήσει στοιχειωδώς και πάλι κάποια πολιτικά χαρακτηριστικά ή αν θα βυθιστεί στο λαϊκισμό και το απολιτίκ προφίλ. Όσο εξακολουθεί να απουσιάζει η πολιτική και τα ζητήματα αντιμετωπίζονται σε προσωπικό επίπεδο, το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ θα είναι σκοτεινό. Δυσκολεύομαι να δω πώς θα βγει από αυτή την εσωστρέφεια.
Μπορεί να αντέξει μία ακόμα διάσπαση; Όποιος και αν βγει η ενότητα μάλλον αποκλείεται.
Δημιουργούνται βαθιά ρήγματα στη βάση του ΣΥΡΙΖΑ. Το κόμμα κινδυνεύει να μετατραπεί σε ένα κόμμα στελεχών που απλώς τσακώνονται μεταξύ τους, μέχρι τελικής εξαφάνισης. Δεν μπορώ να δω πώς θα βγει αλώβητος και από την κρίση.
Οι εσωκομματικές εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ προκαλούνται στο όνομα μιας «ενωμένης Κεντροαριστεράς», ενός χώρου ανύπαρκτου όπως τον χαρακτήριζε ο Ηλίας Νικολακόπουλος και με τα κόμματα συνεχώς να συρρικνώνονται ενώ επιζητούν τη διεύρυνση. Ο στόχος της μεγάλης Κεντροαριστεράς είναι υπαρκτός;
Θα συμφωνήσω απόλυτα με τον αείμνηστο Ηλία Νικολακόπουλο. Αυτή η συζήτηση είναι ουσιαστικά κενή περιεχομένου, γιατί προϋποθέτει μια συνεκτική πολιτική ταυτότητα, ιδεολογικές συγκλίσεις, κοινωνικές διεργασίες, σαφές πολιτικό πρόγραμμα και όχι μια συρραφή θέσεων ή ευκαιριακές εκλογικές συμμαχίες. Μέχρι στιγμής, δεν έχει διατυπωθεί στο δημόσιο διάλογο κάποια πρόταση που να θέτει κάποιο σοβαρό πλαίσιο.
Ο Ν. Σεβαστάκης αναφέρεται πολύ συχνά στις αναλύσεις του στον δεξιό ριζοσπαστισμό, ο οποίος προτάσσει τη δύναμη και μια σοβινιστική ευμάρεια. Υπό αυτό το πρίσμα, για ποιο λόγο ο Κ. Μητσοτάκης να μην νιώθει άνετα με μια μικρή συμμαχία με τον Βελόπουλο ή/και την Λατινοπούλου, για να διασφαλίσει και την επόμενη τετραετία;
Έχουμε τρία ακροδεξιά κόμματα στο εθνικό κοινοβούλιο και ένα τέταρτο στην ευρωβουλή. Αυτό που λείπει είναι η φυσική ηγεσία η οποία θα ενοποιήσει το χώρο και θα εκφράσει τον ακροδεξιό ριζοσπαστισμό που υπάρχει στην Ευρώπη και είναι υπαρκτός και στην Ελλάδα. Αυτό που βρίσκω ιδιαίτερα ανησυχητικό, είναι ότι ο δημόσιος λόγος συντηρητικοποιείται μέρα με τη μέρα. Η συντηρητική ατζέντα έχει περάσει στο δημόσιο διάλογο, είναι πια mainstream και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο. Δείτε τη συζήτηση της περασμένης εβδομάδας για την παραβατικότητα των εφήβων. Για οτιδήποτε συμβαίνει, η απάντηση είναι η αυστηροποίηση των ποινών, ένας ποινικός λαϊκισμός που ικανοποιεί την κοινή γνώμη αλλά δεν λύνει προφανώς τα προβλήματα. Υπάρχει, λοιπόν, μια συνολική μετατόπιση, στην οποία η Αριστερά δεν καταφέρνει να δημιουργεί πολιτικά αναχώματα. Αντίθετα, βλέπω μια συστηματική υποχώρηση. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται το υπόστρωμα για να έρθει η ακροδεξιά και να εκφραστεί δυναμικότερα και πιο πλειοψηφικά.
Στις δημοσκοπήσεις τα αντισυστημικά κόμματα (Πλεύση Ελευθερίας, Ελληνική Λύση, Φωνή Λογικής), αλλά και το συστημικό ΚΚΕ, ενισχύονται. Εκτός αυτού του ρεύματος είναι η Νέα Αριστερά και το ΜέΡΑ25. Γιατί;
Υπάρχει ρευστοποίηση του κομματικού συστήματος και μεγάλη κινητικότητα. Δεν υπάρχουν οι παλιές ισχυρές ταυτίσεις, αλλά ένας κατακερματισμός που εμφανίζει κόμματα να έχουν δημοσκοπική ζωή, ακόμα και όταν δεν έχουν πολιτική ζωή. Το ερώτημα για τη Νέα Αριστερά είναι υπαρξιακό και θα πρέπει η ίδια να το απαντήσει: τι έχει να πει σε αυτή την συγκυρία, πώς το λέει και ποιες οι κοινωνικές της αναφορές. Η Νέα Αριστερά πρέπει να αποκτήσει ένα διακριτό λόγο και ρόλο ύπαρξης. Αυτή τη στιγμή, στα μάτια πολλών ψηφοφόρων είναι ένα θραύσμα του ΣΥΡΙΖΑ και αυτό το πληρώνει. Το στοίχημα είναι να επανεφεύρει τον εαυτό της και να αποκοπεί από το παρελθόν.
Ούτε το ΜέΡΑ25 πάντως έχει ρεύμα, παρότι έχει αποκοπεί από τον ΣΥΡΙΖΑ μια δεκαετία σχεδόν. Φαίνεται να έχουμε μια αλλαγή παραδείγματος για τη ριζοσπαστική αριστερά εν συνόλω, όπως καταγράφεται και σε άλλα ευρωπαϊκά κόμματα, που δεν έχουν την κυβερνητική πορεία του ΣΥΡΙΖΑ. Μήπως παραβλέπουμε κάτι ευρύτερο ιδεολογικά κρυπτόμενοι πίσω από την ερμηνεία ΣΥΡΙΖΑ;
Ακόμη και το ΜέΡΑ25, που έχει αποκοπεί από τον ΣΥΡΙΖΑ εδώ και σχεδόν μια δεκαετία, δεν φαίνεται να έχει σημαντική δυναμική. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια αλλαγή παραδείγματος για τη ριζοσπαστική αριστερά συνολικά και στην Ευρώπη. Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι μπορεί να παραβλέπουμε ένα ευρύτερο ιδεολογικό φαινόμενο, εστιάζοντας στην Ελλάδα και στις αναλύσεις μας υπερβολικά στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ. Όπως είπαμε και πριν έχουμε μια συνολική μετατόπιση στον άξονα προς τα δεξιά. Στις μέρες μας αναζητείται το προοδευτικό, δεν εκφράζεται. Ο προοδευτικός λόγος είναι σε υποχώρηση, θα σας έλεγα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη συνολικότερα.
Και από τη συζήτησή μας προκύπτει ότι το κομματικό σύστημα βρίσκεται σε μία κατεύθυνση προς τα δεξιά, βιώνοντας τη ρευστοποίησή του, χωρίς να κινείται πια μέσα στον κύκλο της κοινωνικής εκπροσώπησης. Σαν να μην απασχολεί πια τα κόμματα πώς θα εκπροσωπούν ένα μέρος της κοινωνίας. Είναι έτσι;
Ο μεγάλος «ελέφαντας» στις ευρωεκλογές, που ήταν η τεράστια αποχή, δεν συζητήθηκε σχεδόν καθόλου. Αυτή η μαζική αποχή δείχνει και το μεγάλο έλλειμμα εκπροσώπησης. Όταν το μισό εκλογικό σώμα απέχει από τις εκλογές, αυτό είναι ένα τεράστιο καμπανάκι κινδύνου. Κανένα κόμμα δεν άνοιξε σοβαρά αυτή τη συζήτηση. Το ΠΑΣΟΚ επικεντρώθηκε στην αλλαγή αρχηγού, ο ΣΥΡΙΖΑ στη διαλυτική εσωστρέφεια και η ΝΔ άλλαξε ατζέντα για να ξεχαστεί το θέμα. Ωστόσο, το ζήτημα παραμένει: έξι στους δέκα δεν πήγαν να ψηφίσουν. Ο κίνδυνος είναι ότι κάποια στιγμή η άκρα δεξιά μπορεί να εκπροσωπήσει όσους έχουν αποσυρθεί από την πολιτική.