Το συνέδριο «Μισός Αιώνας Δημοκρατίας: Συνέχειες, Κρίσεις, Προκλήσεις» αποτελεί το μεγάλο ακαδημαϊκό συνέδριο για την περίοδο της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα που συνδιοργανώνουν το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών και θα διεξαχθεί στο Πάντειο Πανεπιστήμιο μεταξύ 16 και 19 Οκτωβρίου 2024. Με περισσότερους από 100 ομιλητές/τριες, τρία στρογγυλά τραπέζια, δύο προσκεκλημένους ομιλητές και 24 πάνελ, το συνέδριο καλύπτει το μεγαλύτερο εύρος των θεματικών που αφορούν στη Δημοκρατία της Μεταπολίτευσης: πολιτικά κόμματα, πολιτική συμπεριφορά, πολιτική κουλτούρα, πολιτική επικοινωνία, πολιτική αντιπροσώπευση, κοινωνικές κινητοποιήσεις, κοινωνικό κράτος, δικαιώματα, οικονομική ανάπτυξη και εργασία, εκπαίδευση και έρευνα, πολιτικές ταυτότητες, εξευρωπαϊσμός και παγκοσμιοποίηση. Τέσσερις ημέρες γεμάτες με πλήθος εξαιρετικών τοποθετήσεων και ζωντανών συζητήσεων, παρεμβάσεων και στοχασμών για την κοινή μας πορεία των 50 ετών, η οποία χαρακτηρίζεται από μετασχηματισμούς, αλλαγές, καμπές, απειλές, προκλήσεις, κρίσεις και προοπτικές.
Για το συνέδριο μιλήσαμε με τη Φανή Κουντούρη, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, μέλος της επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου «Μισός Αιώνας Δημοκρατίας».
Κοιτάζοντας την αναγγελία του συνεδρίου, είδα ότι αναφέρεστε στον «χρόνο της Μεταπολίτευσης». Τι ακριβώς εννοείτε;
Ο όρος «Μεταπολίτευση», ο οποίος χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει την περίοδο που εκκινεί με την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών, δεν αποτυπώνει μόνο τη στιγμή και τις διεργασίες της μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία. Συνδέεται, επίσης, με μια πολύχρονη, πλέον, διαδρομή η οποία χαρακτηρίζεται από μετασχηματισμούς, αλλαγές, καμπές, απειλές, προκλήσεις, κρίσεις και προοπτικές. Η πορεία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην Ελλάδα μπορεί να διακριθεί σε επιμέρους φάσεις που περιλαμβάνουν την «πρώιμη», την «ώριμη» και την «όψιμη» ή «ύστερη» φάση της Μεταπολίτευσης. Το τέλος της Μεταπολίτευσης άλλοτε προσλαμβάνεται ως ολοκλήρωση του κύκλου του εκδημοκρατισμού που ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1974 και άλλοτε γίνεται λόγος για διακοπή ή διάρρηξη αυτού του κύκλου, ειδικά με την οικονομική κρίση του 2010. Με την έννοια αυτή, συζητάμε τη Μεταπολίτευση ως πολιτικό χρόνο. Επιχειρήσαμε να δούμε το συνέδριο ως μία πορεία από την πρώιμη στην ύστερη Μεταπολίτευση και από τον εκδημοκρατισμό στην κρίση και την ανθεκτικότητα, μέσα από την ένταξη εισηγήσεων που επιχειρούν περιοδολογήσεις συμβάλλοντας στην αποτύπωση και την ανάλυση των μετασχηματισμών που συντελέστηκαν στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης και την κατανόησή τους μέσα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Στο πλαίσιο αυτό, η πρόκληση κάθε περιοδολόγησης είναι να δει τη Μεταπολίτευση ως χρόνο και να διακρίνει τις συνέχειες και τις ασυνέχειες στον ευρύ ιστορικό χρόνο της Ελληνικής Δημοκρατίας μετά το 1974.
Ποιες οι κύριες προκλήσεις της Μεταπολίτευσης με τις οποίες ασχολείται το συνέδριο;
Το συνέδριο επιχειρεί να θέσει στο μικροσκόπιο τις συνέχειες, αλλά και τις κομβικές «στιγμές» και «τομές» που συνθέτουν τη Μεταπολίτευση. Το επίδικο, λοιπόν, είναι η ίδια η δημοκρατία μέσα από τις διαφορετικές φάσεις της Μεταπολίτευσης. Η δημοκρατία μετασχηματίζεται περνώντας από την περίοδο της μετάβασης, στην εδραίωση και στο αιτούμενο της εμβάθυνσης, ενώ δοκιμάζεται από κλυδωνισμούς και απειλές ερχόμενη αντιμέτωπη με την πρόκληση της ανθεκτικότητας. Έχοντας ως ορίζοντα την πρόκληση της ανθεκτικότητας της δημοκρατίας θέτουμε μία σειρά από ερωτήματα τα οποία διερευνούν ακριβώς αυτή την πρόκληση. Το συνέδριο θα στοχαστεί πάνω στις περιόδους της Μεταπολίτευσης όπου η Γ’ Ελληνική Δημοκρατία είναι πιο ισχυρή, αλλά και πιο αδύναμη απέναντι στις προκλήσεις και τους αντιπάλους της: Πότε η «τυραννία» της κοινής γνώμης και η επιρροή των παλιών και νέων ΜΜΕ επιδρούν στη δημοκρατία; Πώς η έλλειψη εμπιστοσύνης, η πολιτική αποκινητοποίηση, η πόλωση και η παραπληροφόρηση απειλούν τη δημοκρατία και πώς συνδέονται με την άνοδο του εξτρεμισμού; Ποια είναι τα θεσμικά αντίβαρα της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας απέναντι στις ποικίλες προκλήσεις και πώς αυτά μετασχηματίζονται; Πώς η μνήμη, οι ταυτότητες, οι αξίες και τα συναισθήματα προσδιορίζουν το περιεχόμενο της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας και τελικά πόσο ανθεκτική εμφανίζεται η Ελληνική Δημοκρατία ερχόμενη αντιμέτωπη με κρίσεις, όπως η κρίση δημοσιονομικού χρέους και σύγχρονες «μέγα-τάσεις» (κλιματική και ψηφιακή μετάβαση), πώς τις διαχειρίζεται και ποιες δυνατότητες αναπροσαρμογής παρουσιάζει;
Με ποια κριτήρια και σε ποιους τομείς κρίνεται η πορεία της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας;
Η πορεία της Μεταπολίτευσης κρίνεται μέσα από τις τομές, τις κρίσεις, τις απειλές, τις προοπτικές και τις ευκαιρίες που εμφανίζονται. Πέρα από τις κρίσεις και τις προκλήσεις στις οποίες αναφερθήκαμε, μία σειρά από θεσμικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό το πεδίο της πολιτικής παρέμβασης στη διάρκεια της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας. Μεταξύ των πιο σημαντικών είναι οι μεταρρυθμίσεις στο κοινωνικό κράτος, οι αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο, την τοπική αυτοδιοίκηση, τα εργασιακά δικαιώματα και τις συνδικαλιστικές ελευθερίες, οι πολιτικές για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων, οι περιβαλλοντικές πολιτικές, η πολιτιστική πολιτική, η οικονομική και δημοσιονομική πολιτική. Η Μεταπολίτευση χαρακτηρίζεται, ωστόσο, και από τις μακρο-διαδικασίες, τις αλλαγές στα οργανωσιακά χαρακτηριστικά των πολιτικών κομμάτων, την ενίσχυση των συλλογικών δράσεων και τη διεύρυνση των πολιτικών κινητοποιήσεων, την επιρροή των ΜΜΕ στην πολιτική διαδικασία, τα πολιτικά οράματα και τις διαχειριστικές πολιτικές πρακτικές, και φυσικά, τη διαδικασία του εξευρωπαϊσμού και τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Οι αλλαγές αυτές συνιστούν παρεμβάσεις καθοριστικής σημασίας για την πορεία, την προσαρμογή, την ανθεκτικότητα και τις προοπτικές της Ελληνικής Δημοκρατίας στη Μεταπολίτευση.
Από τις εισηγήσεις βλέπετε κάποια μετατόπιση στο πώς βλέπουν οι μελετητές την ιστορία των τελευταίων πενήντα χρόνων σε σχέση με παλιότερα;
Αυτούς τους μετασχηματισμούς θα εξετάσουμε στις τέσσερις μέρες του συνεδρίου. Κατά τη μετάβαση από την πρώιμη, στην ώριμη και στην ύστερη φάση της Μεταπολίτευσης, αλλά και στη διάρκεια των κρίσεων, έλαβαν χώρα αλλαγές όσον αφορά τα πολιτικά κόμματα και την πολιτική συμμετοχή, την πολιτική κουλτούρα, τις αξίες και τα μοτίβα πολιτικού προσανατολισμού και εκλογικής συμπεριφοράς, την πολιτική επικοινωνία και την επιρροή του Τύπου στη Δημοκρατία, τις στάσεις και αντιλήψεις για τα μεγάλα προβλήματα, τον συνδικαλισμό, τις συλλογικές ταυτότητες και τις διαιρετικές τομές. Οι εισηγήσεις επιχειρούν να κωδικοποιήσουν τους μετασχηματισμούς σε όλα τα παραπάνω πεδία και να σκιαγραφήσουν τη «μεγάλη εικόνα» σε σχέση με τις τομές της περιόδου, συμπεριλαμβανομένων των διεργασιών του εξευρωπαϊσμού και της παγκοσμιοποίησης.
Η Φανή Κουντούρη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.