«Η ανάγκη ενός αξιόπιστου συστήματος απονομής δικαιοσύνης,
που δεν θα είναι στην υπηρεσία των ελίτ, είναι ένα ιστορικό χρέος», Ραφαέλ Μπαράχας[1]
Η ομοσπονδιακή[2] συνταγματική μεταρρύθμιση – τομή της δικαστικής εξουσίας με επίκεντρο την άμεση εκλογή των δικαστών από τα εκλογικό σώμα της χώρας και τον περιορισμό των μισθών και προκλητικών προνομίων που απολαμβάνουν, υπερψηφίστηκε τον περασμένο Σεπτέμβρη και από τα δύο νομοθετικά σώματα, Βουλή και Γερουσία, με την απαιτούμενη πλειοψηφία των 2/3. Επισημαίνεται ότι είχε προηγηθεί δημοψήφισμα όπου η μεταρρύθμιση υπερψηφίστηκε από ιστορικά μεγάλο αριθμό πολιτών (36 εκατ.). Μια σημαντική μεταρρύθμιση, η τελευταία του απελθόντος προέδρου Α.Μ.Λόπες Ομπραντόρ (ΑΜΛΟ), που καλείται να υλοποιήσει η νέα προεδρίνα Κλαούντια Σεϊντμπάουμ σε αντίξοες, συνθήκες.
Η συσπειρωμένη δεξιά (3 κόμματα που έχουν κυβερνήσει τη χώρα για πολλά χρόνια), η πλειοψηφία του δικαστικού και δικηγορικού σώματος καθώς και των εργαζόμενων στα δικαστήρια, απαιτούσαν την απόσυρση της μεταρρύθμισης με απεργίες και πορείες που παρέλυσαν τη λειτουργία των δικαστηρίων, συνεπικουρούμενοι από «τις αγορές» και τα συστημικά ΜΜΕ. Παραβιάζοντας τη συνταγματική αρχή της διάκρισης των εξουσιών, έγινε προσφυγή αναθεώρησης της μεταρρύθμισης στο αναρμόδιο για συνταγματικά νομοθετήματα Ανώτατο Δικαστήριο (Α.Δ), ο μοναδικός μη ελεγχόμενος κρατικός θεσμός. Παρότι αναρμόδιο, έκανε αποδεκτή την προσφυγή και αποφάσισε με πλειοψηφία (8-3) την εξέτασή της για αναθεώρηση. Η στάση αυτή καταγγέλθηκε ευρέως ως πραξικόπημα, ενώ οξύνθηκε η κοινωνική πόλωση. Η νέα προεδρίνα στήριξε και στηρίζει σθεναρά τη μεταρρύθμιση: «καμία υποχώρηση, να μην επιστρέψουμε στο παρελθόν» και ανακοίνωσε δέσμη κανονιστικών διατάξεων των εκλογικών διαδικασιών που ξεκινούν τον ερχόμενο Ιούνιο.
Η Δικαιοσύνη, προπύργιο διαπλεκόμενων συμφερόντων
Η χρόνια συστηματική και εκτεταμένη διαφθορά της δικαστικής εξουσίας, η βαθιά ταξική λειτουργία της στην απόδοση δικαιοσύνης και ταυτόχρονα η διαπλοκή της με νόμιμα ή άνομα συμφέροντα, η στοχοπροσήλωσή της στην εξυπηρέτηση συμφερόντων των οικονομικών ελίτ και των κυβερνήσεων που αυτές στηρίζουν, η σχεδόν ατιμωρησία περιστατικών του οργανωμένου εγκλήματος και η σημαντική συμβολή της σε έκπτωση αριστερόστροφων κυβερνήσεων/προέδρων σε χώρες της περιοχής, την έχει καταστήσει ανυπόληπτη και άδικη για την πλειοψηφία της κοινωνίας σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, με το Μεξικό να διακρίνεται. Αυτή η κατάσταση ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό και την παροχή, ιδιαίτερα στο Ανώτατο Δικαστήριο, προνομίων - πρόκληση για τα λαϊκά στρώματα, ιδιαίτερα για τα 46 εκατ. φτωχών Μεξικανών. Προσπάθειες εκδημοκρατισμού έγιναν και σε άλλες χώρες της περιοχής, αλλά δεν είχαν επιτυχία. Όπως λέει ο περουβιανός συγγραφέας Σαντιάγο Ριονκαριόλο (El Pais, 15/10/24) «Στη Λατινική Αμερική υπάρχει ένα θολό όριο μεταξύ πλουσίων και οργανωμένου εγκλήματος», και των δύο με τη Δικαιοσύνη, θα πρόσθετα.
Βασικές διατάξεις εφαρμογής της μεταρρύθμισης
Λόγω του ομοσπονδιακού χαρακτήρα της μεταρρύθμισης (31 Πολιτείες) οι διατάξεις είναι πολυάριθμες και αναλυτικές. Επιλέγεται να επισημανθούν συνοπτικά οι κανονιστικές διατάξεις που αναδεικνύουν την πρόθεση εκδημοκρατισμού της δικαστικής εξουσίας: 1. Καταρχάς, εκλογή από το εκλογικό σώμα της χώρας όλων των δικαστών και δικηγόρων (και του Α.Δ). Προκήρυξη κενών θέσεων και αίτηση - βιογραφικό για υποψηφιότητα που θα αξιολογούνται από ειδική επιτροπή εμπειρογνωμόνων και τελικά θα επιλέγονται από την ολομέλεια της Γερουσίας. 2.Σύσταση δύο (δύο) νέων οργάνων ελέγχου της λειτουργίας της Δικαιοσύνης: Πειθαρχικό Δικαστήριο και Διοικητικό όργανο της δικαστικής εξουσίας, ανεξάρτητο από το Α.Δ. Για αυτά τα δύο, υπάρχουν ερωτηματικά και ασκείται κριτική ότι υπάρχει ο κίνδυνος να καταλήξουν σε όργανα πολιτικής χειραγώγησης 3. μείωση των μισθών[3] και περιορισμός των προνομίων από το 2025, αποζημίωση σε όσους-ες δεν θέσουν υποψηφιότητα (ουσιαστικά παραίτηση) Ειδικότερα, για το Ανώτατο Δικαστήριο προβλέπεται να υλοποιηθούν οι διαδικασίες το 2024 και θα προκηρυχθούν και οι 11 θέσεις. Οι εκλογές θα διεξάγονται ανά διετία και η προεδρία θα εναλλάσσεται με βάση την κατάταξη των ψήφων που έχουν λάβει τα μέλη.
Η μεταρρύθμιση θα είναι σταδιακή και έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί το 2027. Ωστόσο, οι πιέσεις για αναβολή ή έστω παράταση της έναρξης υλοποίησης δεν έχουν σταματήσει, όπως και οι καταγγελίες της δεξιάς. Δύσβατος ο δρόμος. Ελπίδα τα εκατομμύρια των πολιτών που με την ψήφο τους εξέφρασαν την απαρέσκειά τους για το μέχρι σήμερα σύστημα απονομής δικαιοσύνης, οι καταφρονημένες-οι από τη Δικαιοσύνη τόσα πολλά χρόνια.
*Το κείμενο είναι συνέχεια του προηγούμενου άρθρου στις 12-13/10 με τίτλο «Για ένα πληθυντικό, ποικιλόμορφο και δημοκρατικό Μεξικό»
Σημειώσεις
1. Διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Πολιτικής Επιμόρφωσης του κυβερνώντος κόμματος Μορένα. Συνέντευξη στο ισπανικό Publico, 7/10/2024.
2. Το επίσημο όνομα του Μεξικού είναι Ηνωμένες Πολιτείες Μεξικού (31) και Διοικητικά ακολουθεί το μοντέλο των ΗΠΑ, με τη διαφορά ότι αποκαλεί τις Πολιτείες Κράτη.
3. Μόνο ο μισθός, χωρίς τις πρόσθετες παροχές (π. χ ασφάλειες υγείας), ανώτερων στελεχών στο Α.Δ ξεπερνούν την αμοιβή της προεδρίνας.