Εδώ και ένα χρόνο είναι φανερό ότι το Μεσανατολικό ζήτημα βρίσκεται πλέον σε μια νέα φάση. Ανατρέχοντας −εκ των υστέρων− στο πρόσφατο παρελθόν, ίσως αυτή η νέα φάση να ξεκίνησε το 2006, την επαύριο της ουσιαστικής ήττας του Ισραήλ από τη Χεζμπολλάχ στον δεύτερο πόλεμο του Λιβάνου. Αυτή, όμως, είναι μια υπόθεση που χρειάζεται ανάπτυξη σε ένα ξεχωριστό άρθρο. Εδώ θα δείξουμε το πλαίσιο αυτής της νέας φάσης με τα σημερινά δεδομένα, τι επιδιώκουν οι δρώντες και τις προοπτικές για το άμεσο τουλάχιστον μέλλον.
Το ευρύτερο πλαίσιο
Επί σειρά ετών το Ιράν εργάστηκε μεθοδικά για τη δημιουργία μιας ευρύτερης συμμαχίας στην περιοχή. Η Συρία, η Χεζμπολλάχ, οι Χούθι, αλλά και ισχυρές πολιτοφυλακές στο Ιράκ, συνασπίστηκαν σε ένα σιιτικό τόξο. Η ετερόδοξη −σουνιτική− Χαμάς άρχισε να συνεργάζεται με το Ιράν για να προστεθεί από την Τεχεράνη σε αυτό που ονομάζει (Ισλαμικό) Μέτωπο της Αντίστασης. Το Ιράν διεκδικεί την ανάδειξή του σε περιφερειακή δύναμη και η εξέλιξη της διένεξής του με το Ισραήλ, του ισχυρότερου δηλαδή συμμάχου των ΗΠΑ στην περιοχή, είναι κρίσιμη.
Η συγκυρία
Ο Νετανιάχου δίνει έναν αγώνα πολιτικής επιβίωσης για να αντιμετωπίσει τα σκάνδαλα διαφθοράς, τα οποία θα μπορούσαν να τον οδηγήσουν όχι μόνο στο πολιτικό του τέλος, αλλά και στη φυλακή. Μετά από συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις, σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού με τα υπερορθόδοξα ιουδαϊκά κόμματα, στην πιο ακροδεξιά κυβέρνηση που έχει γνωρίσει ποτέ το Ισραήλ. Έτσι, ο φανατικός αλλά και τυχοδιώκτης Νετανιάχου συνάντησε τον μεσσιανισμό των θρησκευόμενων συμμάχων του, σε μια πολιτική συμμαχία που αρνείται κατηγορηματικά την επανέναρξη των ειρηνευτικών συνομιλιών για το Παλαιστινιακό. Τουναντίον, προσβλέπει σε μια περιφερειακή πολιτική που θα δημιουργήσει ένα Μεγάλο Ισραήλ, εξαλείφοντας τους κινδύνους από τη δράση των συμμάχων της Τεχεράνης, αλλά και της ίδιας της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Η αιφνιδιαστική και πολύνεκρη επίθεση στο Ισραήλ από τη Χαμάς ήταν ένα βαρύ πλήγμα για τον Νετανιάχου, διαλύοντας την πεποίθηση περί ασφάλειας που ήθελε να δημιουργήσει. Η επίθεση ήρθε σε μια περίοδο όπου εκατοντάδες χιλιάδες Ισραηλινοί διαδήλωναν επί μήνες, διαμαρτυρόμενοι για τις συνταγματικές αλλαγές που επεδίωκε η κυβέρνηση προκειμένου ο Νετανιάχου να αποφύγει τη δίωξη. Ο πόλεμος διαρκείας ήταν η λύση που αποζητούσε ο ισραηλινός πρωθυπουργός όχι μόνο για τους άμεσους στόχους της πολιτικής του επιβίωσης, αλλά και για μια ευρύτερη πολιτική επίτευξης των περιφερειακών στοχεύσεων του Ισραήλ. Ο αρχικός στόχος ήταν η εξάλειψη της Χαμάς και η επιστροφή των ομήρων. Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι το Ισραήλ προχώρησε σε μια γενοκτονική πολιτική στη Γάζα με δεκάδες χιλιάδες άμαχους νεκρούς, ισοπεδώνοντας τον θύλακα και προχωρώντας σε χερσαία εισβολή.
Η απάντηση του Ιράν και το γαϊτανάκι με το Ισραήλ
Τον περασμένο Απρίλη το Ιράν προχώρησε σε μια περιορισμένη επίθεση στο Ισραήλ με drones και κάποιους πυραύλους, σε μια ένδειξη υποστήριξης της παλαιστινιακής αντίστασης. Η απάντηση του Ισραήλ ήρθε με τη δολοφονία του ηγέτη της Χαμάς Χανίγια, σε κυβερνητικό ξενώνα της Τεχεράνης. Το πλήγμα ήταν βαρύ για το Ιράν, αφού εντός της επικράτειάς του δεν μπόρεσε να προστατεύσει έναν από τους ισχυρότερους συμμάχους του. Η Χεζμπολλάχ άρχισε να επιτίθεται όλο και πιο συχνά στο Ισραήλ, σε μια προσπάθεια να ανοίξει ένα νέο μέτωπο στον βορρά, ώστε να βοηθήσει την παλαιστινιακή αντίσταση. Η απάντηση του Ισραήλ, δυσανάλογη ως συνήθως, δεν αποτελεί με κανέναν τρόπο «νόμιμο δικαίωμα στην αυτοάμυνα». Οι δολοφονικές επιθέσεις σε πολίτες, με τις εκρήξεις των παγιδευμένων βομβητών των μελών της Χεζμπολλάχ, είναι πράξη απαγορευμένη από το διεθνές δίκαιο. Ακόμα περισσότερο, ο βομβαρδισμός του νοτίου Λιβάνου και πλέον και της Βηρυτού, αποτελούν επιθετική ενέργεια και όχι αμυντική. Η δολοφονία του ηγέτη της Χεζμπολλάχ, Νασράλα, μαζί με τον νο2 των Φρουρών της Επανάστασης και διοικητή της Δύναμης Κουντς στον Λίβανο Αμπάς Νιλφορουσάν, ήταν μια κίνηση που φέρνει πιο κοντά μια περιφερειακή ανάφλεξη. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν ενημερώθηκαν από πριν οι ΗΠΑ, παρά μόνο όταν τα βομβαρδιστικά ήταν καθ’ οδόν, αφού είναι σίγουρο ότι η Ουάσιγκτον −που θα ήθελε να αποφύγει μια σύγκρουση με το Ιράν προεκλογικά− θα προσπαθούσε να την σταματήσει.
Η ιρανική απάντηση
Με δολοφονημένα τα 18 από τα 29 ηγετικά στελέχη της Χεζμπολλάχ, τη Βηρυτό να βομβαρδίζεται και τις ισραηλινές δυνάμεις να έχουν εισέλθει −έστω και με αργό ρυθμό− στον νότιο Λίβανο, το Ιράν άρχισε να πιέζεται. Παράγοντες του καθεστώτος, ηγετικά στελέχη των Φρουρών, αλλά και του στρατού, ζητούσαν άμεση απάντηση, με το επιχείρημα ότι μειώνεται η αξιοπιστία του Ιράν προς τους συμμάχους του. Στον Λίβανο, όπου η Χεζμπολλάχ λειτουργεί de facto ως η άμυνα της χώρας αφού ουσιαστικά δεν υπάρχει στρατός, ο κόσμος άρχισε να συζητάει ότι «το Ιράν τους ξέχασε». Οι 184 βαλλιστικοί πύραυλοι που εκτόξευσε το Ιράν κατά του Ισραήλ ήταν μια κίνηση μεγάλου ρίσκου, αλλά αναγκαία για το πρεστίζ της Τεχεράνης. Προγραμματισμένα δεν στόχευσαν σε αστικό περιβάλλον και προς έκπληξη των Ισραηλινών, το 1/5 εξ’ αυτών διαπέρασε το Iron Dome και βρήκε στόχο. Μάλιστα, η επιτυχία του πλήγματος θα ήταν μεγαλύτερη, αν μέρος των πυραύλων δεν είχε αναχαιτιστεί από τα αντιπυραυλικά συστήματα που εδρεύουν στα αμερικάνικα πλοία. Οι Ιρανοί δεν ήθελαν να πέσουν οι πύραυλοι στο Τελ Αβίβ ή τη Χάιφα, όπου οι νεκροί θα ήταν χιλιάδες. Άλλωστε, δεν επιθυμούν να οδηγηθούν σε έναν απευθείας πόλεμο με το Ισραήλ, τον οποίο δεν μπορούν να κερδίσουν. Έστειλαν, όμως, το μήνυμα πως μπορούν να περάσουν την αντιπυραυλική προστασία του Ισραήλ και να το χτυπήσουν.
Τι θα πράξει τώρα το Ισραήλ;
Το Ισραήλ προφανώς θα απαντήσει στο Ιράν, κάνοντας ένα ακόμα βήμα προς τον περιφερειακό πόλεμο. Η εναντίωση του ΟΗΕ δεν το φοβίζει, τουναντίον, έβαλε στόχο τις ειρηνευτικές δυνάμεις των κυανόκρανων. Οι ΗΠΑ, προσδεμένες εδώ και 50 χρόνια στο δόγμα Κίσσιντζερ, δεν μοιάζουν ικανές −ακόμα και σε προεκλογική περίοδο− να σταματήσουν το Ισραήλ. Η ανάπτυξη του υπερσύγχρονου αμερικανικού αμυντικού συστήματος THAAD −το οποίο συνοδεύεται από την παρουσία για πρώτη φορά στο Ισραήλ αμερικανών στρατιωτών για τη διαχείρισή του− είναι ίσως ένα αντάλλαγμα του Μπάιντεν προκειμένου να μην πληγούν πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, αλλά και ενεργειακοί στόχοι εκτοξεύοντας τις διεθνείς πετρελαϊκές τιμές, ενώ θα έθετε και στο Ιράν την «υποχρέωση» μιας ακόμα μεγαλύτερης απάντησης.
Στόχοι και προοπτικές
Το Ισραήλ πιστεύει ότι είναι η μεγάλη του ευκαιρία να καθαρίσει με τους εχθρούς του για τα επόμενα πολλά χρόνια, ενδεχομένως και με το ίδιο το Ιράν. Η Χαμάς και η Χεζμπολλάχ μοιάζουν να έχουν δεχθεί σοβαρά πλήγματα, ιστορικά όμως έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι τόσο εύκολο να εξαλείψεις δια παντός αντιστασιακά κινήματα, τα οποία εκτός της συνδρομής μιας περιφερειακής δύναμης διαθέτουν και κοινωνική βάση έχοντας ταυτόχρονα και εθνικοαπελευθερωτικά χαρακτηριστικά. Το Ιράν θα κρατήσει τη φλόγα της αντίστασης αναμμένη, προσπαθώντας να ισορροπήσει μεταξύ της αξιοπιστίας του, αλλά και της αποφυγής μιας απευθείας σύγκρουσης με το Ισραήλ. Τι γίνεται, όμως, στην περίπτωση που το ίδιο το Ισραήλ προβοκάρει συνεχώς με τις επιθετικές του κινήσεις, επιδιώκοντας ακριβώς αυτή τη σύγκρουση; Οι σύμμαχοι του Ιράν θα βρίσκονται σε απευθείας πόλεμο φθοράς με το Ισραήλ, όσο η γενοκτονία στη Γάζα και η ισραηλινή επιθετικότητα στον Λίβανο συνεχίζονται. Αν η κατάσταση εξελιχθεί −μέσω μιας ευρείας κλίμακας χερσαίας εισβολής στον Λίβανο− στον τρίτο πόλεμο του Λιβάνου, όλα είναι ανοιχτά. Το είδος της ισραηλινής απάντησης που αναμένεται, θα κρίνει τη συνέχεια. Οι αμερικανικές εκλογές είναι ένας κρίσιμος παράγοντας. Ο Μπάιντεν πιέζεται από τα δεξιά και τον Τραμπ για μια μεγαλύτερη στήριξη στο Ισραήλ χωρίς αστερίσκους −ακόμα και ρητορικούς− και από τα αριστερά για να σταματήσει τη γενοκτονία. Η υποψήφια Χάρις προσπαθεί να κρατήσει αποστάσεις από τον Μπάιντεν, στηρίζοντας όμως καθαρά το Ισραήλ και αυτό μπορεί να την επηρεάσει αρνητικά στη μάχη με τον Τραμπ. Η γεωπολιτική σημασία της ΕΕ είναι ανέκδοτο, η Ρωσία είναι απασχολημένη στην Ουκρανία, η Κίνα έχει μόνο οικονομική επιρροή −σε κάποιο βαθμό− στην περιοχή. Οι κύριες αραβικές χώρες συνεργάζονται με το Ισραήλ και ταυτόχρονα δεν βλέπουν καθόλου θετικά το Ιράν, πιέζονται όμως από τους πληθυσμούς τους. Αυτή τη στιγμή, τίποτα δεν φαίνεται ικανό να σταματήσει μια εξέλιξη προς το έρεβος του γενικευμένου περιφερειακού πολέμου.