Αφίσα του ΚΚΕ εσ., με χαρακτικό του Παναγιώτη Γράββαλου, 1975. ΑΣΚΙ / Συλλογή αφισών
Ενημέρωση, διάχυση, διεκδίκηση, διαμαρτυρία, αντίσταση. Λέξεις, όπως αυτές θα μπορούσαν ίσως να συνοψίσουν τον ρόλο και τη σημασία της αφίσας ως μέσο διάδοσης ιδεών, πολιτικής και κοινωνικής παρέμβασης, πολιτισμού. Ένα μοναδικό μέσο, στο οποίο είναι αφιερωμένη η έκθεση που διοργανώνεται από το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (ΙΣΕΤ), παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης και Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, σε συνεργασία με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), στο πλαίσιο του παράλληλου προγράμματος της θεματικής έκθεσης «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ». Η έκθεση καλύπτει την περίοδο από την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967, μέχρι το 1981 και την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, μια πολιτική αλλαγή που σηματοδότησε την εμπέδωση της ομαλής εναλλαγής στην εξουσία και τη δημοκρατική λειτουργία των κοινοβουλευτικών θεσμών. Είναι χωρισμένη σε τέσσερις χρονολογικές ενότητες: 1967-1974, 1974, 1975-1977, 1978-1981.
Η πρώτη ενότητα αφορά στην περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, εστιάζοντας κυρίως στις αντιδικτατορικές αφίσες ως μέσο πολιτικής αντίστασης και καλλιτεχνικής έκφρασης. Μετά την επιβολή του πραξικοπήματος, αναπτύχθηκε ένα δίκτυο αντιδικτατορικών οργανώσεων και επιτροπών αλληλεγγύης, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Έλληνες μετανάστες και φοιτητές, κυρίως, ανέλαβαν να κοινοποιήσουν το ελληνικό ζήτημα, να κινητοποιήσουν τη διεθνή κοινή γνώμη, να ενισχύσουν το κίνημα αλληλεγγύης στον ελληνικό λαό. Η αφίσα ήταν ένα από τα κύρια μέσα που χρησιμοποιήσαν.. Αφίσες γραμμένες στην ελληνική αλλά και σε άλλες γλώσσες, ανάλογα με τη χώρα προέλευσής τους, πολλές φιλοτεχνημένες από έλληνες ή ξένους καλλιτέχνες. Ανάμεσά τους ο Βλάσης Κανιάρης, η Βουβούλα Σκούρα, ο Θανάσης Σκρουμπέλος, ο Δήμος Σκουλάκης, ο Hap Greishaber κ.ά. που τις δημιούργησαν με πενιχρά πολλές φορές υλικά και τεχνικά μέσα παραγωγής. Αφίσες που καλούσαν σε πορείες, εκδηλώσεις συμπαράστασης και αλληλεγγύης στους κρατουμένους ή στους εξόριστους της χούντας ή απλά κατήγγειλαν το καθεστώς. Οι πολιτικές αφίσες συναντώνται με τις καλλιτεχνικές αφίσες της περιόδου. Η λειτουργία εναλλακτικών χώρων τέχνης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (Νέα Γκαλερί, Δεσμός, Κοχλίας, Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο «Ώρα» κ.ά.) σηματοδοτεί την ύπαρξη ενός παράλληλου πειραματικού καλλιτεχνικού σύμπαντος, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τον συντηρητισμό και την αισθητική του κιτς που χαρακτηρίζουν το καθεστώτος, καθιστώντας την τέχνη μια μορφή σιωπηρής αντίστασης και καλλιτεχνικής αποδόμησης των αξιών της εποχής. Σε διακριτό χώρο αλλά στην ίδια ενότητα, φιλοξενούνται και κάποιες καθεστωτικές αφίσες. Φιλοτεχνημένες σε γαλάζιο κυρίως φόντο, πιστοποίηση του εθνικόφρονος χαρακτήρα της χούντας, οι αφίσες αυτές δεν αποτυπώνουν μόνο την ιδεολογία αλλά και την αισθητική ενός αυταρχικού καθεστώτος που επιχειρούσε να αποκτήσει την λαϊκή αποδοχή με όλα τα μέσα που διέθετε. Όμως, πλάι σε αυτές τις αφίσες, οι φωτογραφίες από τόπους φυλάκισης και εξορίας, οι φωτογραφίες καταστολής και βασανιστηρίων μαρτυρούν τον αυταρχισμό και τη βιαιότητα του καθεστώτος.
Η δεύτερη ενότητα σηματοδοτεί τη μετάβαση στη Μεταπολίτευση.
.JPG)
Αφίσα της οργάνωσης Ρήγας Φεραίος, με χαρακτικό της Βάσως Κατράκη, χ.χ. ΑΣΚΙ / Συλλογή αφισών
Η κατάρρευση της χούντας, υπό το βάρος της κυπριακής τραγωδίας, έφερε στο προσκήνιο συλλογικά αιτήματα για εκδημοκρατισμό και αποχουντοποίηση, αλλά κυρίως για ελευθερία στην έκφραση. Οι αφίσες της εποχής αντανακλούν αυτά τα αιτήματα: αφίσες που ζητούν την τιμωρία των ενόχων συνυπάρχουν με αφίσες για τις επικείμενες εκλογές του 1974 και το δημοψήφισμα για το πολιτειακό. Κατά τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, οι αφίσες διαδραματίζουν έναν ιδιαίτερο ρόλο στην προώθηση των αιτημάτων διαφόρων κινημάτων: του φοιτητικού κινήματος, του γυναικείου, του κινήματος ειρήνης, της διεκδίκησης για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, καθώς και των αριστερών πολιτικών νεολαιών με τα φεστιβάλ τους. Μαζί, αυτές οι αφίσες δημιουργούν ένα ζωντανό πολύχρωμο κολλάζ που «ντύνει» τους δρόμους των ελληνικών πόλεων, μετατρέποντας τους δημόσιους χώρους σε σημεία καλλιτεχνικής έκφρασης και πολιτικού διαλόγου. Πλάι στα έργα ελλήνων καλλιτεχνών, όπως της Βάσως Κατράκη και του Παναγιώτη Γράββαλου, που κοσμούν αφίσες πολιτικών κομμάτων και οργανώσεων, υπάρχουν οι προεκλογικές αφίσες του 1977 και του 1981, οι οποίες παράγονται πλέον μαζικά και τοιχοκολλώνται σε κάθε σπιθαμή ελεύθερου τοίχου. Αλλά και σε επίπεδο καλλιτεχνικής δημιουργίας και καλλιτεχνικών αφισών, η εικαστική ποικιλομορφία και η αντισυμβατική έκφραση συνάδουν με το συλλογικό αίτημα για εκδημοκρατισμό και ελευθερία.
Οι αφίσες πλαισιώνονται από αρχειακά υλικά, περιοδικές εκδόσεις, φωτογραφίες και αντικείμενα. Στην πρώτη προθήκη που αφορά την περίοδο της δικτατορίας, ο επισκέπτης μπορεί να δει εικαστικά προγράμματα, βιβλία επισκεπτών και φωτογραφίες από πρωτοποριακές εκθέσεις, όπως του Γιάννη Γαΐτη και του Δημήτρη Αληθινού, αλλά και δημιουργίες του καλλιτέχνη Κυριάκου Τσακίρη από την περίοδο που βρισκόταν εξορία. Στη δεύτερη προθήκη που αφορά την περίοδο της Μεταπολίτευσης, ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να δει περιοδικές εκδόσεις που λειτουργούν συμπληρωματικά με τις αφίσες που εκτίθενται στον τοίχο. Τεκμήρια από το ΛΟΑΤΚΙ, το οικολογικό, το εργατικό κίνημα, αλλά και πρωτοποριακές φεμινιστικές εκδόσεις συνυπάρχουν με φωτογραφίες από τις δυναμικές διαδηλώσεις για την αποχουντοποίηση και κατά του Νόμου 815 για τα Πανεπιστήμια.
Η έκθεση φιλοξενείται στον χώρο του ΙΣΕΤ (Βαλαωρίτου 9α) και θα διαρκέσει μέχρι τις 10 Ιανουαρίου 2025. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα – Παρασκευή 9.00 – 17.00. Το επόμενο διάστημα θα ανακοινωθεί πρόγραμμα ξεναγήσεων και δημόσιων δράσεων.