Για πολύ καιρό τώρα, ίσως και για πολύ καιρό ακόμη σύμφωνα με τα ισχύοντα δεδομένα και από όλη τη χώρα, ακούγονται έντονες και δικαιολογημένες φωνές διαμαρτυρίας από πολλές πηγές (τοπικά κινήματα, επιστημονικούς και άλλους φορείς, Αυτοδιοίκηση Α’ βαθμού) σχετικά με σχέδια εγκατάστασης ΑΠΕ. Αποτελεί μόνιμη και πάγια πηγή κοινωνικών συγκρούσεων με πλήθος επιχειρημάτων εκατέρωθεν: από το NIMBY μέχρι την ανάγκη απανθρακοποιημένης παραγωγής ενέργειας και το (ουσιαστικότερο) των βαριών επιπτώσεων στο περιβάλλον. Εδώ θα μας απασχολήσει ειδικά το τελευταίο. Ήδη από το 2021, η COP 21 στη Γλασκώβη απεφάνθη ρητά για το αυτονόητο: η ενεργειακή μετάβαση δεν πρέπει να γίνει σε βάρος της φύσης.
Μπορούμε άραγε να απαντήσουμε στο «πού;» χωρίς να απαντήσουμε στο «πόσες» ΑΠΕ; Δεν έχουμε αυτήν την απάντηση σε απόλυτους αριθμούς. Έχουμε όμως μια ασφαλή ένδειξη: το σημερινό εγκατεστημένο δυναμικό παραγωγής από κάθε πηγή (δηλαδή ΑΠΕ + θερμικές μονάδες). Το δυναμικό στη μετάβαση σε απανθρακοποιημένη παραγωγή ενέργειας, με προϋπόθεση ότι θα προχωρήσουμε σε ουσιαστικές δράσεις εξοικονόμησης για τις οποίες υπάρχει καθολική συμφωνία, θα είναι περίπου ίσο ή έστω κατά ένα μικρό ποσοστό μεγαλύτερο από το σημερινό εγκατεστημένο δυναμικό.
Όταν λέμε ΑΠΕ συνήθως εννοούμε ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά. Οι ΑΠΕ όμως είναι πολλών μορφών. Η πρόταση εδώ είναι ότι πρέπει να αξιοποιηθούν όλες. Αναφέρουμε ενδεικτικά δύο επιπλέον των οποίων η τεχνολογία είναι δεδομένη και άμεσα αξιοποιήσιμη: παραγωγή από υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις και από γεωθερμία υψηλής ενθαλπίας. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να αναζητήσουμε επιπλέον λύσεις από άλλες πηγές: γεωθερμία μέσης και χαμηλής ενθαλπίας, κυματισμός, βιοκαύσιμα 3ης γενιάς (φύκη) υπεράκτια αιολικά μετά από μελέτη θαλάσσιας χωροταξίας κ.ά.
Εντούτοις, οι περιπτώσεις γεωθερμίας υψηλής ενθαλπίας και τα υδροηλεκτρικά είναι μάλλον αναγκαστικά χωροθετημένες: η μεν γεωθερμία εκεί που υπάρχει, (π.χ. νησιά όπως η Μήλος, η Νίσυρος και η Κώς και αλλού). Τα δε υδροηλεκτρικά, εκεί όπου ήδη υπάρχουν μεγάλες τεχνητές συγκεντρώσεις νερού (φράγματα, όπου αυτά προσφέρονται) και εγκαταστάσεις μικρής κλίμακας σε ποτάμια. Το τελευταίο θέλει προσοχή για δύο λόγους. 1) η οδηγία 60/2000 για τα νερά αναφέρει σαφώς ότι πολύ μεγάλο μέρος των ποταμών πρέπει να μείνει εντελώς ελεύθερο εμποδίων. 2) Όπου υπάρχει χώρος που προσφέρεται, μη παραβιάζοντας τη πρώτη προϋπόθεση της οδηγίας, οι εγκαταστάσεις πρέπει να πληρούν αυστηρές προδιαγραφές. π.χ.: όχι πλήρη διακοπή της ροής, εξασφάλιση οικολογικής παροχής, εξασφάλιση της δυνατότητας διάβασης των οργανισμών που κινούνται στον ρου (π.χ. χέλια) κ.ά. Προδιαγραφές για τις οποίες υπάρχουν σχετικά εύκολες τεχνικές λύσεις.
Οι δύο περιπτώσεις με τις περισσότερες αντιδράσεις.
Φωτοβολταϊκά: Δικαίως, οι αντιδράσεις αφορούν τις περιπτώσεις που γίνεται σπατάλη πολύτιμης γεωργικής γης για την εγκατάστασή τους. Σύγχρονες μελέτες, εντούτοις (Τσούτσος & συν. 2014, Bódisa et al. 2019) τεκμηριώνουν το εξαιρετικά υψηλό δυναμικό το οποίο μπορεί να εγκατασταθεί εντός αστικών ζωνών. Ένα από τα σενάρια που εξετάζει η πρώτη μελέτη αναφέρει ότι εγκαταστάσεις Φ/Β μόνο στις 10 μεγαλύτερες πόλεις της Κρήτης μπορούν να ανέλθουν σε δυναμικό εννεαπλάσιο της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος στο νησί! Η δεύτερη, δείχνει ότι η αξιοποίηση των οροφών των κτηρίων στην Ευρώπη, μπορεί να καλύψει το 24% των συνολικών ενεργειακών αναγκών της ηπείρου. Για μια τέτοια κατεύθυνση στην αξιοποίηση Φ/Β θα απαιτούνταν πολιτικές υπέρ της μικρής διεσπαρμένης παραγωγής, προϋπόθεση η οποία είναι αντίθετη στις προτεραιότητες της σημερινής κυβέρνησης.
Ανεμογεννήτριες: Οι αντιδράσεις είναι γενικευμένες. Οι αλλοπρόσαλλες πολιτικές των προηγούμενων δεκαετιών έχουν προκαλέσει λουδιστικού τύπου αντανακλαστικά που στην ακραία τους μορφή δαιμονοποιούν το ίδιο το μέσο: Καμία Α/Γ - Πουθενά. Όπου όμως έχει μελετηθεί το θέμα (ενδεικτικά: Τσούτσος & συν. 2011 (Κρήτη). Κατή & Κασσάρα 2021 (Επικράτεια)) αποδεικνύεται ότι υπάρχει χώρος για την εγκατάσταση αιολικών με περιορισμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Και οι δύο μελέτες, αποκλείουν από την εγκατάσταση Α/Γ, με πλέγμα κριτηρίων, περιοχές Natura 2000, βουνά και πολύ μικρά νησιά και άλλες περιοχές που πλήττονται από αυτές. Η δεύτερη μάλιστα, τεκμηριώνει ότι η διαφορά αιολικού δυναμικού μεταξύ των ζωνών αποκλεισμού από τις προτεινόμενες για εγκατάσταση είναι, κατά μέσο όρο, μόλις 4%. Να προσθέσω εγώ ένα ερώτημα, αυθαίρετα, χωρίς μελέτη: θα ήταν πρόβλημα για το περιβάλλον (ή την αισθητική μας) η εγκατάσταση Α/Γ κατά μήκος των αυτοκινητοδρόμων; μέσα σε βιομηχανικές ζώνες; μέσα σε εκτεταμένες θερμοκηπιακές καλλιέργειες; Οι περιοχές εγκατάστασης που και οι δύο μελέτες προτείνουν, αφορούν ζώνες που δεν εξυπηρετούν (όπως οι δωρεάν δημόσιες εκτάσεις των βουνών) τα φαραωνικά σχέδια των μεγάλων εταιρειών του χώρου. Με άλλα λόγια, προτείνουν το κόστος της ενεργειακής μετάβασης να μην πληρωθεί ακόμη μια φορά από τον «συνήθη ύποπτο» - το περιβάλλον.
Εν κατακλείδι. Υπάρχει χώρος για την εγκατάσταση ΑΠΕ με στόχο την απανθρακοποίηση της παραγωγής; Υπάρχει. Έχουμε ανάγκη άμεσου ορισμού περιοχών αποκλεισμού (και όχι ακόμη ενός «ειδικού χωροταξικού») ίσως επεκτείνοντας και εξειδικεύοντας τις παραπάνω μελέτες. Έχουμε, επιπλέον, ανάγκη άλλων πολιτικών, στην κατεύθυνση της διασποράς των πηγών παραγωγής ενέργειας μέσω και της προώθησης συλλογικών - συνεταιριστικών σχημάτων όπως προέβλεπε ο νόμος για τις ενεργειακές κοινότητες.
Αναφορές: Bódisa et al. Renew. Sustain. Energy Rev. 114 (2019) 109309. Κατή & Κασσάρα 2021. Πρόταση χωροθέτησης χερσαίων ΑΣΠΗΕ στην Ελλάδα. Παν. Ιωαννίνων. Τσούτσος & συν. 2011. Ειδική μελέτη χωροθέτησης για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων στην Περιφ. Κρήτης. .- 2014. Έρευνα χωροθέτησης για τη βιώσιμη εγκατάσταση μεγάλων μονάδων Φ/Β & ηλιοθερμικών στην Περιφ. Κρήτης. Πολυτ. Κ.