Φωτογραφία: Στέλιος Αγγελίδης
Ένα θεατρικό μονόπρακτο για την πόλη που αλλάζει, για τις γειτονιές που χάνονται, για το αστικό τοπίο που μεταβάλλεται βίαια χάριν εξευγενισμού. Για το εσωτερικό τοπίο των ανθρώπων που πασχίζουν να προσαρμοστούν. Για τα χνάρια της ατομικής και της συλλογικής μνήμης που σβήνουν με την επέλαση του υπερτουρισμού. «Η σκιά της μύγας», το έργο της Βαλεντίνας Παπαδημητράκη, μια συμπαραγωγή του Θεάτρου του Παπουτσιού πάνω στο Δέντρο με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, ανεβαίνει σε σκηνοθεσία Τάσου Καρακύκλα και παρουσιάζεται αποκλειστικά σε καφενεία από το κέντρο του Πειραιά μέχρι τον Κορυδαλλό και τη Δραπετσώνα έως και τις 9 Δεκεμβρίου. Την ηρωίδα του έργου υποδύεται η Σοφία Λιάκου, ενώ στο ρόλο του καφετζή συναντάμε τον Τάσο Καρακύκλα.
«Τα καφενεία όπου έχουμε παίξει μέχρι τώρα πλημμυρίζουν από ανθρώπους κάθε ηλικίας», αναφέρει μεταξύ άλλων η Βαλεντίνα Παπαδημητράκη, ενώ στη συνέχεια ο Τάσος Καρακύκλας εξηγεί ότι «η σκηνοθεσία εστιάζει ακριβώς στην ανθρώπινη κλίμακα, στη σχέση των ηθοποιών με τους θεατές, στο μοίρασμα της ιστορίας με όχημα την αφήγηση, την εξομολόγηση, την εναλλαγή των συναισθημάτων, τους χαμηλούς τόνους».
Απώτερος σκοπός των συντελεστών της παράστασης είναι να εστιάσουν σε ένα θέατρο της γειτονιάς, μια κοινωνική παρέμβαση σε ένα χώρο μη θεατρικό, χωρίς τις δικλείδες ασφαλείας που επιφέρει η θεατρική σκηνή.
Με αφορμή το ανέβασμα της παράστασης, ο Τάσος Καρακύκλας, η Σοφία Λιάκου και η Βαλεντίνα Παπαδημητράκη μιλούν στην Εποχή για το έργο, αλλά και το πώς η τουριστικοποίηση της πόλης συνιστά την αποπολιτικοποίησή της.
Το έργο «Η σκιά της μύγας» γράφτηκε εξ αρχής για να παίζεται σε καφενεία. Τι σας ώθησε προς αυτή την κατεύθυνση;
Βαλεντίνα Παπαδημητράκη: Το ίδιο το θέμα με οδήγησε σε αυτή την επιλογή. Είναι ένα ζήτημα που ακουμπάει την καθημερινότητα, τη σχέση με τη γειτονιά, την ποιότητα ζωής. Επιπλέον, το γεγονός ότι η παράσταση παίζεται σε καφενεία υπογραμμίζει την επικαιρότητα του θέματος και υπενθυμίζει την ανάγκη να ξαναβρεθούμε σε ανθρώπινο επίπεδο, να επικοινωνήσουμε πρόσωπο με πρόσωπο. Απλά και όμορφα, χωρίς φτιασίδια, να ξαναπιάσουμε τα πράγματα απ’ την αρχή.
Ποια η σκηνοθετική προσέγγιση ενός τέτοιου έργου;
Τάσος Καρακύκλας: Η επιλογή του καφενείου, ενός μη θεατρικού χώρου, ως τόπου συνάντησης της παράστασης με το κοινό, προσδιόρισε τα όρια, αλλά ταυτόχρονα αποκάλυψε και πολλές νέες δυνατότητες. Χωρίς την ασφάλεια της θεατρικής ψευδαίσθησης και του σταθερού σκηνικού, και με τις πολλαπλές οπτικές γωνίες των θεατών να επιτρέπουν την πολυπρισματική προσέγγιση της παράστασης, εστίασα στην ανάδειξη των επιπέδων της δραματουργίας και των φωτοσκιάσεων της κεντρικής ηρωίδας.
Ο στόχος είναι να αντιμετωπίσουμε το πρόσωπο της ιστορίας μας χωρίς τις ευκολίες που πιθανά προσφέρουν καθιερωμένα ερμηνευτικά δίπολα. Να την προσεγγίσουμε μέσα από τις αντιφάσεις και τις αποσιωπήσεις της. Η σκηνοθεσία εστιάζει ακριβώς στην ανθρώπινη κλίμακα, στη σχέση των ηθοποιών με τους θεατές, στο μοίρασμα της ιστορίας με όχημα την αφήγηση, την εξομολόγηση, την εναλλαγή των συναισθημάτων, τους χαμηλούς τόνους.
Στο έργο θίγεται το ζήτημα των Airbnb. Πώς το προσεγγίζετε;
Τάσος Καρακύκλας: Το Airbnb είναι σύμπτωμα μιας βαθύτατης και πολυεπίπεδης μεταλλαγής που αποκτά και στη χώρα μας διαστάσεις ανάλογες με τον υπόλοιπο κόσμο. Αν και σε πρώιμη μορφή αποτέλεσε μια μικρής κλίμακας πρακτική ανταλλαγής, φιλοξενίας και κινητικότητας, έφτασε να συνδέεται με μια κουλτούρα εύκολου πλουτισμού, χειραγώγησης της αγοράς κατοικίας, μεταμόρφωσης της τοπικής οικονομίας και κυρίως «απονεύρωσης» της γειτονιάς από τις συλλογικές της διεργασίες. Η τουριστικοποίηση της πόλης συνιστά την αποπολιτικοποίησή της.
Η ηρωίδα του έργου έχει προσαρμοστεί σε αυτά τα νέα δεδομένα; Και πώς αυτά έχουν επηρεάσει τη ζωή της;
Σοφία Λιάκου: Η ηρωίδα όχι μόνο έχει προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, αλλά οργανώνει την καθημερινότητά της στο περιθώριο της υπενοικίασης του σπιτιού της. Όλη της η πραγματικότητα έχει γίνει μέρος των κοινωνικών αλλαγών που συντελούνται. Η ζωή της χωρίζεται πλέον στο πριν τη μετατροπή του σπιτιού της σε Airbnb και στο μετά, οπότε και μπορεί επιτέλους να εκπληρώσει κάποια από τα όνειρά της.
Ποια η σχέση της με το δίπολο μνήμη-λήθη;
Σοφία Λιάκου: «Η μνήμη μου έχει λακκούβες, πρέπει να κάνω ελιγμούς για να τις αποφεύγω», λέει κάποια στιγμή. Έχει επιβάλει στον εαυτό της μια βίαιη αποκοπή από τις μνήμες της προκειμένου να αποφύγει τον πόνο. Με εφαλτήριο την ανακαίνιση του σπιτιού της και την ενοικίασή του σε τουρίστες καταφέρνει έστω και προσωρινά να απομακρυνθεί, να ξεφύγει από το παρελθόν που τη βαραίνει.
Καταφέρνει να επαναοικειοποιηθεί την πόλη;
Τάσος Καρακύκλας: Η ανθρώπινη μνήμη συνδέεται με τους ανθρώπους και τον τόπο. Θυμόμαστε συλλογικά. Συνήθως αναπολούμε ένα γεγονός που βιώσαμε σ’ έναν συγκεκριμένο χώρο. Γι’ αυτό είναι σημαντικά τα τοπόσημα, γι’ αυτό δυσκολευόμαστε να δεχτούμε τις ριζικές χωρικές αλλαγές. Το παρελθόν για την ηρωίδα είναι μια ξένη χώρα. Για να επαναοικειοποιηθεί την πόλη, πρέπει να οικειοποιηθεί το παρελθόν της. Να δώσει στα σπαράγματα της μνήμης της συνοχή και ένα νέο νόημα.
Κατά τη γνώμη σας, οι γειτονιές και οι πόλεις έχουν χάσει την αίγλη τους λόγω της τουριστικοποίησης;
Τάσος Καρακύκλας: Συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, οι πόλεις και οι γειτονιές πασχίζουν να αποκτήσουν μια αίγλη που δεν διαθέτουν. Παλεύουν να μετατρέψουν τις ιστορίες τους σε συμβολικό κεφάλαιο, σε τουριστική αξία. Μετατρέπονται σε σκηνικό, σε καρτ-ποστάλ.
Σε τι συμπεράσματα καταλήγει η ηρωίδα από τη «συνομιλία» της με τον καφετζή;
Τάσος Καρακύκλας: Ο Σταύρος, που έχω τη χαρά να υποδύομαι, κινείται ανάμεσα στην ηρωίδα και τους θεατές-πελάτες του καφενείου. Υιοθετώντας μια εύγλωττη σιωπή δρα και αλληλεπιδρά με την ηρωίδα, ακολουθώντας την κλιμάκωση της ιστορίας άλλοτε αντιστικτικά και άλλοτε συμπληρωματικά. Η παράσταση κλείνει με ένα τραγούδι-παραίνεση, ένα τραγούδι-νανούρισμα. Οι μελωδίες και η αισθαντική ερμηνεία του Φώτη Σιώτα συνιστούν ένα τρυφερό χτύπημα στην πλάτη, το κράτημα του χεριού της ηρωίδας, προκειμένου να μετατρέψει τους φόβους της σε πρόκληση, να αφυπνιστεί ως άτομο και ως μέλος μιας ομάδας.
Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να περάσετε μέσω της παράστασης και ποιοι οι στόχοι σας;
Βαλεντίνα Παπαδημητράκη: Για εμάς είναι μια κοινωνική παρέμβαση. Ένα θέατρο της γειτονιάς. Κι ένας τρόπος να πούμε πως είναι καιρός να αναλογιστούμε και την προσωπική μας ευθύνη ως προς το νέο τοπίο που διαμορφώνεται. Τα καφενεία όπου έχουμε παίξει μέχρι τώρα πλημμυρίζουν από ανθρώπους κάθε ηλικίας. Και καθένας εμπλέκεται με το θέμα μέσα από μια διαφορετική διαδρομή. Όλο αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Είμαστε πάρα πολύ χαρούμενοι με την ανταπόκριση του κοινού και την αλληλεπίδραση που προκύπτει. Αυτός ήταν εξαρχής ο βασικός μας στόχος.
Κείμενο: Βαλεντίνα Παπαδημητράκη, σκηνοθεσία: Τάσος Καρακύκλας, μουσική: Φώτης Σιώτας, κοστούμια: Βάσω Γιαρένη, οργάνωση παραγωγής: Βαλεντίνα Παπαδημητράκη.
Παίζουν: Σοφία Λιάκου. Στον ρόλο του καφετζή ο Τάσος Καρακύκλας.
Παραστάσεις: Δευτέρες 18 και 25 Νοεμβρίου και Τετάρτες 20 και 27 Νοεμβρίου στο καφενείο Παράταιρο (Αγ. Γεωργίου 30, Κορυδαλλός)
Δευτέρες 2 και 9 Δεκεμβρίου στο καφενείο Μεθύστερο (Ερ. Σταυρού 41-43, Δραπετσώνα), στις 8.30μμ