Κοντά στο τέλος του Οκτώβρη πραγματοποιήθηκε ένα διήμερο εκδηλώσεων στο ΠΛΥΦΑ με τον τίτλο Ecophilia Now Festival. Την έμπνευση αυτής της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας διοργάνωσης, που φιλοδοξεί να επαναληφθεί του χρόνου και να γίνει ένα σταθερό ανοιχτό διεθνές κάλεσμα σε ομάδες και μεμονωμένους καλλιτέχνες αλλά και επιστήμονες με οικολογικούς και φεμινιστικούς προβληματισμούς, είχε η πολυεθνική ομάδα PartSuspended της Χάρη Μαρίνη, που δουλεύει εδώ και αρκετά χρόνια μόνιμα στο Λονδίνο. Σκοπός τους να μιλήσουν και να ευαισθητοποιήσουν για περιβαλλοντικά ζητήματα, να καταδείξουν την ανάγκη μιας εναλλακτικής πολιτιστικής πολιτικής, έναν επαναπροσδιορισμό της πολιτιστικής πολιτικής αντίληψης που θα συμπεριλαμβάνει την αγάπη της γης, και όλα αυτά μέσα από μια βαθιά φεμινιστική ματιά που προτάσσει τα θέματα της ελευθερίας, της αυτοδιαχείρισης και της αυτοπραγμάτωσης. Στο διήμερο συμμετείχαν ομάδες και καλλιτέχνες από πολλές χώρες (Ελλάδα, Ουγγαρία, Ισπανία, Ιταλία, Βέλγιο, Γαλλία, Ρουμανία, Ουκρανία και Δανία), διοργανώθηκαν σεμινάρια, ανοιχτές συζητήσεις, έγιναν πολύ ενδιαφέρουσες περφόρμανς, στις οποίες ανακατεύτηκαν δημιουργικά διαφορετικές μορφές τέχνης, στοιχεία από διάφορους πολιτισμούς και κουλτούρες. Η συμμετοχή του κοινού ήταν ενθουσιώδης, καθώς κλήθηκε να συμμετάσχει, να συνδιαμορφώσει αλλά και να διδαχτεί τεχνικές έκφρασης. Ομολογουμένως από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις του φθινοπώρου που δυστυχώς δεν είχε την προβολή που του άξιζε. Ζητήσαμε από την ομάδα PartSuspended να μας μιλήσει για την πρωτοβουλία αυτή, τις προθέσεις και το μέλλον της.
Ας ξεκινήσουμε από το όνομα. Τι είναι η «οικοφιλία»;
Χάρη Μαρίνη: Η «οικοφιλία» θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η βαθιά αγάπη για τη Γη και τη φύση, βλέποντας το φυσικό περιβάλλον ως το σπίτι που μοιράζονται όλα τα όντα. Η «οικοφιλία» είναι μια σύνθετη λέξη που προέρχεται από το «οίκος», δηλαδή σπίτι, και τη λέξη φιλία. Θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ένα κάλεσμα να αγκαλιάσουμε μια πιο φροντιστική, βιώσιμη και συνειδητή προσέγγιση στο πώς αλληλεπιδρούμε με το φυσικό περιβάλλον.
Μπάρμπαρα Μπρίντζερ: Είμαστε όλ@ μέρος του φυσικού κόσμου. Η λέξη «οικοφιλία» μάς θυμίζει ακριβώς αυτό, καθώς και την ανάγκη να είμαστε συνδεδεμέν@ με το περιβάλλον μας με έναν οικολογικά θετικό τρόπο.
Γεωργία Καλογεροπούλου: Η οικοφιλία επίσης αφορά έναν βαθύτερο κι ευρύτερο ορισμό του τι είναι η φύση. Η σύνδεση με τη φύση είναι και η σύνδεση με τ@ εαυτ@ μας. Η φύση δεν είναι μόνο εκεί έξω, δεν αποτελείται μόνο από τα βουνά, τη θάλασσα, τα δέντρα, τα ζώα, αλλά είναι επίσης και τα σώματά μας, η νόησή μας, τα περιβάλλοντα που χτίζουμε γύρω μας, το αστικό τοπίο, τα σπίτια μας και οι χώροι που κατοικούμε. Υπάρχει μια ηθική διάσταση σε αυτό: το ζήτημα είναι να βρούμε ένα ρυθμό και μια φυσική ροή στο πώς υπάρχουμε, και να αναστοχαστούμε τις (αυτο)καταστροφικές μας τάσεις – ως ένα είδος ανάμεσα στα άλλα είδη που κατοικούν στον πλανήτη μας.
Θα θέλατε να μας πείτε τι ήταν αυτό το διήμερο με τις τόσες δραστηριότητες; Ποιες ήταν οι βασικές σας προθέσεις;
Χ.Μ.: Παίρνοντας ως δεδομένο ότι τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι πολυδιάστατα και πολύπλοκα, θέλαμε να δημιουργήσουμε μια εμπειρία, τόσο για τα συμμετέχοντα άτομα όσο και για το κοινό, η οποία να είναι ενδιαφέρουσα, ενδυναμωτική και να αποτελείται από πολλές φωνές, από πολλές διαφορετικές προοπτικές. Γι’ αυτό καλέσαμε περφόρμερς, χορογράφους, μουσικούς, ποιητές/τριες, εικαστικούς καλλιτέχνες/ιδες, ακτιβιστές/τριες, και περιβαλλοντολόγους από όλη την Ευρώπη. Οι δραστηριότητες κατανεμήθηκαν στις δύο ημέρες του φεστιβάλ ακολουθώντας τέσσερις κύριες κατηγορίες: είχαμε την έκθεση, που έλαβε χώρα στο φουαγιέ του χώρου (ΠΛΥΦΑ), σειρά εργαστηρίων, σειρά ομιλιών και τέλος τις καλλιτεχνικές δράσεις (περφόρμανς).
Μ.Μ.: Θέλαμε να δημιουργήσουμε συνδέσεις με τα άτομα που αισθάνονται παρόμοια με εμάς για το περιβάλλον και την οικολογία. Επίσης θέλαμε να βρούμε ένα εύρος προοπτικών και να διευκολύνουμε σημαντικές και παραγωγικές ανταλλαγές μεταξύ καλλιτεχνών/ιδων, ακτιβιστών/τριών, της επιστημονικής κοινότητας και του κοινού. Νιώθουμε πραγματικά ότι οι καλλιτέχνες/ιδες μπορούν να δουλέψουν με κάθε άτομο και φορέα που ασχολείται με το περιβάλλον, ώστε να παράγουν νέες οπτικές στο θέμα της οικολογίας και να ενθαρρύνουν αλλαγές.
Γ.Κ.: Οι επιστήμονες και οι στοχαστές που ασχολούνται με την κλιματική αλλαγή συχνά τονίζουν ότι το σημαντικότερο πρόβλημα είναι ο ψυχολογικός μηχανισμός της άρνησης (denial): το ζήτημα φαντάζει τεράστιο για να το προσεγγίσει κανείς αποτελεσματικά, και οι άνθρωποι συχνά μπορεί να νιώθουν ότι παραλύουν κι αισθάνονται ανίκανοι να δράσουν μπροστά στις κοινωνικοοικονομικές διαστάσεις ή τις αφηρημένες δομές εξουσίας που καθορίζουν τις οικολογικές πολιτικές. Εμείς θέλουμε να φέρουμε το ζήτημα σε μια πιο προσιτή, ανθρώπινη κλίμακα, να δώσουμε στους ανθρώπους την αίσθηση ότι έχουν δύναμη να δράσουν, και να απευθυνθούμε όχι μόνο στη νόηση αλλά και στο συναίσθημα. Τα γεγονότα και οι στατιστικές είναι σημαντικά, αλλά εξίσου σημαντική είναι η εσωτερική μας σύνδεση με τη φύση, όπως κι αν την αντιλαμβάνεται κανείς, σε ψυχολογικό επίπεδο. Μέσα από την τέχνη, την ποίηση, το περφόρμανς, τη μουσική, μπορούμε να δημιουργήσουμε συνδέσεις. Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια αίσθηση κοινότητας και ενδυνάμωσης, ώστε να δράσουμε πραγματικά και να εκφραστούμε – και πιστεύουμε ότι αυτό είναι αληθινά σημαντικό.
Στο διήμερο ήταν έντονη η γυναικεία προβληματική. Υπάρχει μια φεμινιστική προσέγγιση των οικολογικών προβλημάτων κατά τη γνώμη σας; Αν ναι, ας την οριοθετήσουμε. Τι προτείνει;
Χ.Μ.: Υπάρχει φεμινιστική προσέγγιση στην καλλιτεχνική μας δουλειά γενικότερα, και οπωσδήποτε αυτό ήταν προφανές στον τρόπο που οργανώσαμε το φεστιβάλ. Μας ενδιαφέρει να δούμε τη σύνδεση μεταξύ των πατριαρχικών δομών, των ανισοτήτων και της περιβαλλοντικής καταστροφής. Ο οικοφεμινισμός αναζητά τρόπους ενσωμάτωσης των γυναικείων φωνών, τόσο στο επίπεδο της περιβαλλοντικής λήψης αποφάσεων όσο και στο ζήτημα της μελέτης βιώσιμων πηγών ενέργειας. Είναι πολύ σημαντικό για εμάς να εξερευνήσουμε τρόπους ώστε να κάνουμε τις πρακτικές μας πιο συμπεριληπτικές, δίνοντας έμφαση στην αξία της φροντίδας: φροντίδας για τη γη, τη φύση και τα έμβια όντα.
Γ.Κ.: Μιλάμε από την προσωπική μας εμπειρία και οι φωνές μας φέρουν συνειδητά τα ίχνη της ιδιαιτερότητάς τους, πράγμα που τις καθιστά ακόμα πιο δυνατές και έντονες. Δεν βλέπουμε το φύλο ουσιοκρατικά, αλλά νιώθουμε πλήρως τη ρευστότητα και την πλαστικότητά του, και με αυτή την έννοια ο φεμινισμός μας τείνει προς μια διαθεματική, οικοφιλική προοπτική, που περιλαμβάνει και μια spiritual διάσταση, η οποία συχνά απωθείται από τον κυρίαρχο πολιτικό λόγο που αφορά τα οικολογικά ζητήματα. Από αυτό το σημείο θέασης μπορεί κανείς να δει πώς οι δομές εξουσίας αλληλοδιαπλέκονται.
Μ.Μ.: Οι προοπτικές και τα ζητήματα των γυναικών συχνά περιθωριοποιούνται από όσ@ θεωρούν ότι η κλιματική κρίση μπορεί να λυθεί μόνο χρησιμοποιώντας επιστημονικές λύσεις. Ο oικοφεμινισμός μπορεί να αναδείξει τις καταπιεστικές δομές που παράγει ο καπιταλισμός, και να δείξει ότι η καταπίεση των θηλυκοτήτων και ο υποβιβασμός του περιβάλλοντος είναι αλληλένδετα φαινόμενα, που οφείλονται στα πατριαρχικά και καπιταλιστικά συστήματα.
Υπάρχουν άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες που αναδεικνύουν το θέατρο ως χώρο παρέμβασης και δημιουργό προτάσεων για μια άλλη αντίληψη της πολιτικής ή το Ecophilia Now Festival αποτελεί μια μοναδικότητα;
Χ.Μ.: Υπάρχουν πολλά θέατρα και καλλιτεχνικά φεστιβάλ στην Ευρώπη αλλά και πέρα από αυτή, που εστιάζουν στα περιβαλλοντικά ζητήματα και επιχειρούν να ευαισθητοποιήσουν το κοινό μέσω της τέχνης. Υπάρχουν επίσης ομάδες θεάτρου, χορού και τέχνης που είναι αφιερωμένες στη βιωσιμότητα και στις οικολογικές (πράσινες) πρακτικές.
Γ.Κ.: Βλέπουμε καθημερινά καλέσματα και δράσεις που θέτουν την οικολογία ως βασικό άξονα, τόσο στο μικροεπίπεδο αυτοοργανωμένων καλλιτεχνικών ομάδων και συλλογικοτήτων, όσο και σε πιο θεσμικά πλαίσια. Το θέμα του περιβάλλοντος είναι ένας πόλος που μπορεί να συμπυκνώσει μια νέα αίσθηση και αντίληψη του πολιτικού, και να ενώσει δημιουργικά άτομα και ομάδες που θέλουν να παρέμβουν και να εκφραστούν στο παρόν.
Μ.Μ.: Το 2009, ο Μπαζ Κέρσοου [Baz Kershaw] έγραψε ένα βιβλίο που λέγεται «Theatre Ecology», στο οποίο χρησιμοποιεί τη λέξη «οικολογία» ως μια μεταφορά κι έναν τρόπο να περιγράψει τη σχέση μεταξύ του θεάτρου, των σύγχρονων μέσων και της πολιτικής διαμαρτυρίας. Αυτό συνεχίζει και σήμερα να είναι ένα χρήσιμο ανάγνωσμα. Ξέρω επίσης ότι υπάρχει ένα μάθημα «περιβαλλοντικά στρατευμένου» θεάτρου στο τοπικό μου Πανεπιστήμιο του Έξιτιρ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τέλος, γνωρίζω ότι υπάρχουν τουλάχιστον έξι βρετανικές καλλιτεχνικές ομάδες που εμπλέκονται με τα οικολογικά ζητήματα.
Είχε πολύ ενδιαφέρον η συμμετοχή καλλιτεχνών και επιστημόνων από πολλές χώρες κυρίως της Ευρώπης. Κυρία Μαρίνη, μακρόχρονη η παραμονή σας στο εξωτερικό, γιατί θελήσατε το φεστιβάλ να έχει έδρα του την Αθήνα;
Χ.Μ.: Συνίδρυσα την ομάδα PartSuspended artist collective το 2006 στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ζούσαν τότε τα περισσότερα μέλη της ομάδας. Ωστόσο, το 2020, μετά το Brexit και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλά μέλη της ομάδας μετακόμισαν σε άλλες χώρες και τότε ήταν που και η Γεωργία και εγώ επιστρέψαμε στην Ελλάδα. Ωστόσο, συνεχίζουμε να εργαζόμαστε με τα βασικά μέλη της ομάδας που ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία και την Ελλάδα και να έχουμε τακτικές συναντήσεις μέσω διαδικτυακών πλατφορμών. Αποφασίσαμε να κάνουμε αυτό το φεστιβάλ στην Ελλάδα καθώς πιστεύουμε ότι υπάρχει χώρος για μια εκδήλωση σαν αυτή και καλύπτει την ανάγκη να συνδυάσουμε την οικολογία, την καθημερινή ζωή και την τέχνη.
Γ.Κ.: Εξάλλου για να σκεφτούμε και να δράσουμε σε σχέση με το περιβάλλον είναι αναγκαίο να κινηθούμε πέρα από στενά χωρικά όρια: οι δράσεις μας μπορεί να είναι τοπικές αλλά θέλουμε η εμβέλειά τους να επεκτείνεται πέρα από σύνορα και να εμπνέει ευρύτερες κοινωνικές ομάδες.
Προφανώς το διήμερο του Οκτώβρη δεν ήταν παρά μια αρχή. Πώς σκέφτεστε να προχωρήσετε; Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε; Ποια προβλήματα πρέπει να επιλυθούν;
Χ.Μ.: Σκοπεύουμε να καθιερώσουμε το Ecophilia Now ως ετήσια εκδήλωση. Αυτό θα διευρύνει την ανταλλαγή και το μοίρασμα μέσω της καλλιτεχνικής μας δράσης, ώστε να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε και να κινητοποιήσουμε ένα ευρύτερο κοινό. Φυσικά, για να επιτευχθεί ο στόχος μας είναι κρίσιμο να έχουμε υποστήριξη από φορείς και οργανισμούς.
Μ.Μ.: Μέχρι στιγμής, έχει αποδειχθεί αρκετά δύσκολο να βρεθεί υποστήριξη από φορείς χρηματοδότησης, αυτό βεβαίως συμβαίνει στην τέχνη γενικότερα. Παρόλα αυτά, αναλάβαμε κάθε πτυχή της οργάνωσης και ελπίζουμε ότι θα λάβουμε υποστήριξη στο μέλλον για να συνεχίσουμε.
Γ.Κ.: Η προσωπική μας επένδυση στο έργο είναι ισχυρή και όλοι οι άνθρωποι που συνδέθηκαν και συνεργάστηκαν μαζί μας για να το πραγματοποιήσουμε μοιράζονται την αίσθηση του επείγοντος να κάνουμε κάτι για τα οικολογικά ζητήματα. Έχουμε δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς μεταξύ καλλιτεχνών/ιδων, επιστημόνων και ακτιβιστών/τριών και θα θέλαμε να συνεχίσουμε τη δράση καθόλη τη διάρκεια του έτους. Ήδη οραματιζόμαστε το επόμενο φεστιβάλ και θα χαρούμε να σας δούμε εκεί!
Περισσότερες πληροφορίες για το Ecophilia Now 2024 μπορείτε να δείτε στη σελίδα: www.partsuspended.com/productions/ecophilia-now/en-2024