Ο Αλφρέντο Φελέρο, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Δημοκρατίας στο Μοντεβιδέο μιλά στην «Εποχή» για τον δεύτερο γύρο των εκλογών που γίνονται αύριο στην Ουρουγουάη, σε για μια αμφίρροπη μάχη μεταξύ του Γιαμαντού Όρσι, υποψήφιου του κεντροαριστερού συνασπισμού Frente Amplio (Ευρύ Μέτωπο), και του δεξιού Άλβαρο Ντελγάδο.
(1).jpg)
Πώς διαμορφώνεται το πολιτικό σκηνικό καθώς πλησιάζουμε στις εκλογές;
Τα αποτελέσματα των εκλογών του πρώτου γύρου στις 27 Οκτωβρίου δείχνουν μια χώρα χωρισμένη στη μέση από πολιτική άποψη. Το Ευρύ Μέτωπο, ο κεντροαριστερός συνασπισμός, ο οποίος πέρα από την ποικιλομορφία του από το κέντρο προς τα αριστερά συμπεριφέρεται ως ενιαίο κόμμα, έφτασε σχεδόν το 44%. Από την πλευρά του, ο κυβερνητικός κεντροδεξιός συνασπισμός, ο οποίος φιλοδοξεί να επιβεβαιωθεί ως τέτοιος, αφού μέχρι τώρα λειτουργούσε ως συμφωνία στην κυβέρνηση δύο ιστορικών κεντροδεξιών κομμάτων (Εθνικό Κόμμα και Κολοράντο), μαζί με ένα νέο δεξιό κόμμα (Cabildo Abierto) και ένα μικρό κόμμα του κέντρου (Partido Independiente), έφτασε, προσθέτοντας τις τέσσερις επιλογές, στο 47%. Έξω έμειναν τα μικρά κόμματα, και ένα από αυτά είναι το Sovereign Identity, του οποίου το γνωστό δημόσιο πρόσωπο είναι ένας δικηγόρος ειδικευμένος στο ποινικό δίκαιο που κατάφερε να εκλέξει δύο βουλευτές στη Βουλή. Με έναν αντισυστημικό λόγο, επικριτικό και για τις δύο μεγάλες επιλογές, οι θέσεις του όσον αφορά την ιδεολογική τοποθέτηση δεξιά-αριστερά δεν ήταν ποτέ ξεκάθαρες, αν και ορισμένοι το τοποθετούν στην ακροδεξιά, οπότε δεν είναι προβλέψιμο πως θα συμπεριφερθεί τώρα που έχει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Η προοπτική της αντίθεσης σε όλα, η οποία προβλέπεται, έχει τα όριά της. Είναι απαραίτητο να προστεθούν ορισμένες σκέψεις στη νέα πολιτική εικόνα. Καταρχάς, πρέπει να θυμόμαστε ότι η ψηφοφορία είναι υποχρεωτική, αλλά στον πρώτο γύρο περίπου το 10% δεν πήγε να ψηφίσει, ενώ τα λευκά και τα άκυρα ήταν περίπου στο 5%. Αυτό αντιπροσωπεύει μια ανοδική τάση, λαμβάνοντας υπόψη τις εκλογές μετά τη δικτατορία (1973 - 1984). Δεύτερον, παράλληλα με τις εκλογές έγιναν δύο δημοψηφίσματα: ένα για να επιτραπούν οι νυχτερινές επιδρομές της αστυνομίας, υποστηριζόμενο από τη δεξιά, και ένα για την προώθηση της μεταρρύθμισης της κοινωνικής ασφάλισης (συνταξιοδοτικό σύστημα) που ήθελε να ακύρωσει την εγκεκριμένη οπισθοδρομική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης. Αυτό το δημοψήφισμα προωθήθηκε από το λαϊκό στρατόπεδο, τα κοινωνικά κινήματα, και περίπου το ένα τρίτο του Ευρέος Μετώπου, αφού ο Όρσι και ο πρώην πρόεδρος Χοσέ Μουχίκα με την ομάδα του δεν την υποστήριξαν. Και τα δύο ερωτήματα στα δημοψηφίσματα πήραν γύρω στο 40% και απορρίφθηκαν.
Αυτό που είχε ενδιαφέρον ήταν αυτό που ανέδειξε το δημοψήφισμα για την κοινωνική ασφάλιση.
Πράγματι, περίπου 120.000 άνθρωποι υποστήριξαν τη συνταγματική μεταρρύθμιση αλλά δεν ψήφισαν κάποιο πολιτικό κόμμα. Έδειξε επίσης ότι ο συνασπισμός της κεντροαριστεράς έχει αποστασιοποιηθεί από το λαϊκό στρατόπεδο. Πρέπει να υπενθυμίσω ότι οι μεταρρυθμίσεις που εισήχθησαν στην κοινωνική ασφάλιση αύξησαν την ηλικία συνταξιοδότησης, και το δημοψήφισμα όχι μόνο πρότεινε να αντιστραφεί αυτό, αλλά σήμαινε και την εξάλειψη των διαχειριστών ιδιωτικών συνταξιοδοτικών ταμείων αποταμίευσης (στην Ουρουγουάη το σύστημα είναι μικτό, κρατικό και ιδιωτικό). Οι τρεις κυβερνήσεις του Ευρέος Μετώπου (2005 - 2019) διατήρησαν αυτό το καθεστώς αμετάβλητο. Υπάρχει ένα μικρό περιθώριο ανάπτυξης για τον Όρσι σε αυτό το τμήμα των μη ψηφοφόρων των πολιτικών κομμάτων, που στο δημοψήφισμα ψήφισαν για τις μεταρρυθμίσεις στην κοινωνική ασφάλιση. Το εκλογικό κλίμα έδειξε μια ξεκάθαρη απάθεια όσο ποτέ άλλοτε. Το Ευρύ Μέτωπο είχε μια αξιοσημείωτη μετριοπάθεια στις προτάσεις του, έτσι ώστε ένας εξωτερικός παρατηρητής να μην μπορούσε να εντοπίσει ότι είχε μια αριστερή πρόταση. Αυτό συνοδεύτηκε από την ήδη χρόνια απώλεια του χαρακτήρα ενός κοινωνικοπολιτικού κινήματος, που ήταν ένα σημαντικό ιστορικό χαρακτηριστικό που το πρόβαλλε από τη δημιουργία του, πριν από τη δικτατορία. Έτσι, το συνεχές κήρυγμα της δεξιάς που παρατήρησε μια «ριζοσπαστικοποίηση» του Ευρέος Μετώπου μόνο γέλιο μπορεί να προκαλέσει. Ο προτεινόμενος υπουργός Οικονομίας είναι κάποιος με ορθόδοξες θέσεις που προέρχεται από συμβουλευτικούς και επιχειρηματικούς κύκλους. Επίσης, αν και το κύριο κόμμα του κεντροδεξιού συνασπισμού, το Εθνικό Κόμμα, είχε μείωση στις ψήφους του, η οποία αντισταθμίστηκε από την αύξηση του άλλου εταίρου της πλειοψηφίας, του κόμματος του Κολοράντο, είναι σαφές ότι τα σκάνδαλα διαφθοράς της κυβέρνησης δεν είχαν σημαντικές επιπτώσεις σε αυτήν και δεν δείχνουν μια κρίση κυριαρχίας, όπως θα μπορούσε κάλλιστα να έχει συμβεί σε ένα άλλο πλαίσιο. Οι πιο διαβόητες περιπτώσεις ήταν το διαβατήριο που δόθηκε σε έναν έμπορο ναρκωτικών με ψέματα στο Κοινοβούλιο και μια σειρά από συμφωνίες και σκοτεινά σχέδια πολιτικής κατασκοπείας από τον πρώην σύμβουλο ασφαλείας του προέδρου. Αλλά προφανώς αυτά δεν ήταν τα μόνα σκάνδαλα. Συγκεκριμένα, θα άξιζε μια ανάλυση του γιατί δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα η εικόνα του προέδρου, αν και η θετική αντίληψη γι’ αυτόν μειώθηκε. Μια γενική εκτίμηση που μπορεί να γίνει είναι ότι με την ιδιαιτερότητά της, που δεν σημαίνει «εξαιρετικότητα» όπως επιδιώκει να κατασκευάσει ο ηγεμονικός λόγος, η Ουρουγουάη ενσωματώνει σιγά - σιγά περιφερειακές και παγκόσμιες τάσεις πολιτικής συμπεριφοράς στην κλίμακά της. Σε αυτή την ιδιαιτερότητα, η οποία εξακολουθεί να συνεπάγεται μια σημαντική θετική αντίληψη της δημοκρατίας ως συστήματος και ως δύναμης της κομματικής μορφής, δεν θα υπάρξουν σημαντικές τροποποιήσεις, αν και οι δύο επιλογές συνεπάγονται διαφορές, για παράδειγμα σχετικά με τον ρόλο του κράτους, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα του δεύτερου γύρου. Είναι ενδεικτικό, ότι το μεγάλο κεφάλαιο δήλωσε δημόσια ότι οι εκλογές δεν το ανησύχησαν, αν και η πιθανή νίκη του δημοψηφίσματος που επεδίωκε να καθιερώσει συνταγματικές τροποποιήσεις στην κοινωνική ασφάλιση το έκανε.
Οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες πώς μπορούν να επηρεάσουν τις εκλογές;
Υπάρχει μια γραμμή συνέχειας στην εισαγωγή της Ουρουγουάης στην παγκόσμια οικονομία, που έχει διατηρηθεί πέρα από τις κυβερνήσεις και τις συζητήσεις για την ανάπτυξη και ένα καλό «επιχειρηματικό κλίμα». Στην πραγματικότητα, αυτό σχετίζεται και με την επίμονη προβολή μιας εικόνας θεσμικής σταθερότητας που θα ευνοήσει την άφιξη άμεσων ξένων επενδύσεων. Ούτε μπορούν να αναμένονται μεγάλες αλλαγές όποιος και αν κερδίσει, δεδομένου ότι η Λατινική Αμερική είναι κυρίως εξαγωγέας εμπορευμάτων ή πρώτων υλών. Η μόνη διαφορά είναι ότι η Ουρουγουάη δεν έχει την παραγωγή ορυκτών όπως ο σίδηρος, ο χαλκός ή το λίθιο, μεταξύ άλλων. Επίσης δεν έχει, προς το παρόν, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο. Τα κύρια εξαγωγικά προϊόντα είναι η κυτταρίνη, η σόγια και το βοδινό κρέας. Ακολουθούν τα συμπυκνώματα ποτών (αναψυκτικά), τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το ρύζι και τα ζωντανά βοοειδή. Οι κύριοι προορισμοί είναι η Κίνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Βραζιλία, η Αργεντινή και οι ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της σημερινής κεντροδεξιάς κυβέρνησης υπήρξε ένας ισχυρός επικριτικός λόγος κατά της Mercosur, η οποία περιγράφηκε σαν ένα είδος «ζουρλομανδύα» για την ανάπτυξη της Ουρουγουάης και σαν φλερτ για την προσπάθεια υπογραφής συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου με την Κίνα. Αυτό ήταν αναμενόμενα ανέφικτο, και θα συνεχίσει να είναι έτσι εκτός και αν συμβεί με την Mercosur στο σύνολό της. Από την άλλη πλευρά, είναι παράδοξο ότι οι προορισμοί των λίγων βιομηχανικών προϊόντων είναι ακριβώς η Βραζιλία και η Αργεντινή. Σε αυτό το πλαίσιο, η εξωτερική πολιτική ήταν εμφανώς ασταθής. Πρέπει να προστεθούν δύο ουσιαστικά στοιχεία. Το ένα είναι ο σημαντικός ρόλος των ελεύθερων ζωνών στις εξαγωγές, τα εργοστάσια χαρτοπολτού των διεθνικών εταιρειών υπάγονται σε αυτό το καθεστώς και η δάσωση έχει οδηγήσει στη συγκέντρωση της γης. Μέχρι στιγμής υπάρχουν 12 ελεύθερες ζώνες, και θυμηθείτε ότι η Ουρουγουάη είναι μια εδαφικά μικρή χώρα, και είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί. Δεύτερον, και σε σύνδεση με τα προηγούμενα, συνέχισαν να αναπτύσσονται οι λεγόμενες «παγκόσμιες υπηρεσίες» και οτιδήποτε σχετίζεται με την εξαγωγή λογισμικού. Το 2023 υπολογίστηκε ότι οι εξαγωγές υπηρεσιών γενικά, συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού και των μεταφορών, αντιπροσώπευαν σχεδόν το 30% των συνολικών εξαγωγών. Όλα τα παραπάνω επιδιώκουν να επιστήσουν την προσοχή στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν δύο ουσιαστικά μοντέλα υπό αμφισβήτηση, αλλά μόνο ένα που θα διατηρηθεί ανεξάρτητα από το ποιος θα κερδίσει. Σε κοινωνικούς όρους, η Ουρουγουάη έχει όλα τα προβλήματα της περιοχής, αν και με αποχρώσεις. Μπορεί να συνοψιστεί στην ιδέα ότι είναι η λιγότερο άνιση χώρα σε μια από τις πιο άνισες περιοχές του πλανήτη. Ωστόσο, είναι εξίσου αλήθεια ότι το Μοντεβιδέο είναι η πόλη της Νότιας Αμερικής με το πιο ακριβό κόστος ζωής. Μπορούμε επίσης να συνοψίσουμε τι συνέβη σε αυτήν την περίοδο διακυβέρνησης κατά την οποία πολλά κοινωνικά προβλήματα έχουν εμφανώς επιδεινωθεί. Ας επισημάνω ένα: την αύξηση της φτώχειας, και ιδιαίτερα της παιδικής φτώχειας, με ένα τεράστιο σύνολο αρνητικών επιπτώσεων όπως η εκπαίδευση, η επέκταση της εδαφικής βίας και ιδιαίτερα η διακίνηση ναρκωτικών στις κυρίως περιφερειακές γειτονιές του Μοντεβιδέο. Και να επισημάνω, ότι το Μοντεβιδέο και η μητροπολιτική περιοχή φτάνει τα δύο εκατομμύρια κατοίκους σε μια χώρα που έχει τρεισήμισι εκατομμύρια κατοίκους με πτωτική τάση.
Τι διαμορφώνει αυτό που περιγράφεις;
Ριζικά διαφορετικές καταστάσεις. Αφενός, υπάρχουν οι περιοχές των τουριστικών καρτ ποστάλ, των ενοποιημένων γειτονιών της πόλης, ιδιαίτερα της ακτής, με λυμένες όλες τις υπηρεσίες και τις γενικές ανάγκες, στις οποίες δίνονται οι προϋποθέσεις για την πρόοδο στην εκπαιδευτική πορεία τους, συμπεριλαμβανομένου του πανεπιστημίου. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν οι περιφερειακές περιοχές, με τις μεγάλες κοινωνικές ελλείψεις, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων, των επισφαλών θέσεων εργασίας, της δημιουργίας όρων ζωής που συνδέονται με την αναπαραγωγή αυτών των συνθηκών, και ενίοτε είναι συνδεδεμένες με εγκληματικά δίκτυα και με την ιδέα της καθημερινής βία. Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία του περασμένου έτους, η Ουρουγουάη είχε 435 άτομα που στερήθηκαν την ελευθερία τους ανά 100.000 κατοίκους, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στον κόσμο. Το θέμα της δημόσιας ασφάλειας αφορά τον πληθυσμό και έχει εκλογική βαρύτητα, αν και σίγουρα με την προοπτική ότι καμία από τις δύο επιλογές δεν θα λύσει πολλά. Όσον αφορά την κατανομή του εισοδήματος, είναι σαφές ότι αυτοί που κέρδισαν τα περισσότερα ήταν η ανώτερη τάξη και αυτοί που έχασαν τα περισσότερα ήταν τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα. Υπήρξε δηλαδή μια οπισθοδρομική κατανομή του εισοδήματος. Τώρα, το να γίνει αντιληπτό αυτό ξεκάθαρα από το εκλογικό σώμα στο Μοντεβιδέο, και κυρίως στο εσωτερικό της χώρας, που είναι συγκριτικά πιο συντηρητικό, είναι διαφορετικό πράγμα.
Πόσο συμπαγές είναι το μπλοκ των δυνάμεων που υποστηρίζουν τον Ντελγάδο και ποια πιστεύεις ότι είναι η δυναμική του;
Η δεξιά δεν έχει παρουσιαστεί ακόμη ως ενιαίο κόμμα. Αυτό θα γίνει στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2025 για την εκλογή των δημάρχων. Ο λεγόμενος «ρεπουμπλικανικός συνασπισμός», ο οποίος ομαδοποιεί τη δεξιά, θα εμφανιστεί σε 3 από τα 19 διαμερίσματα στα οποία είναι χωρισμένη η χώρα και όπου σήμερα κυβερνά το Ευρύ Μέτωπο, συμπεριλαμβανομένου του Μοντεβιδέο. Αλλά μέχρι στιγμής αυτό δεν έχει συμβεί, και δεν μπόρεσε να προσθέσει ψήφους για την εκλογική δυναμική που καθορίζει την ένταξη στα δύο σώματα, τη Γερουσία και τη Βουλή. Από την άλλη, ο συνασπισμός της κεντροαριστεράς το κατάφερε, γεγονός που του επέτρεψε να αποκτήσει την πλειοψηφία στη Γερουσία. Αυτή η κατάσταση θέτει την ανάγκη για μια διπλή και προβλέψιμα πολύπλοκη διαπραγμάτευση για το μπλοκ των δυνάμεων που υποστηρίζουν τον Ντελγάδο. Η μία είναι εντός του συνασπισμού και η άλλη εκτός, αν κερδίσει στις εκλογές. Όσον αφορά την πρώτη διαπραγμάτευση, τον διευκολύνει το γεγονός ότι το δεξιό κόμμα Ανοιχτή Συνέλευση (Cabildo Abierto) δεν μπορεί πλέον να προτείνει πολλούς όρους όπως συνέβη την τρέχουσα περίοδο, πηγαίνοντας από περίπου 11% στο 2% των συνολικών ψήφων. Αλλά η σταθερότητα εξαρτάται από την κατανομή των θέσεων, και τελικά από άλλα προνόμια, αφήνοντας τα μέλη σχετικά ευχαριστημένα. Η δυνητική δύναμη του κεντροδεξιού συνασπισμού προέρχεται από την ρεαλιστική ανάγκη να συσπειρωθεί ενάντια στο Ευρύ Μέτωπο. Αλλά αν κερδίσει, αυτό απαιτεί την οικοδόμηση κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών, τη διαπραγμάτευση προς τα έξω. Και αυτό μπορεί να περιπλέξει και να θολώσει τα παραπάνω. Εδώ θα μπορούσαν να προκύψουν διάφορες θέσεις που ενδεχομένως θα του προκαλούσαν αστάθεια ως συνασπισμός και ως κυβέρνηση. Υπάρχει μια αμφιβολία σχετικά με τη στιβαρότητα του συνασπισμού της κεντροδεξιάς σε περίπτωση που κερδίσει ο Όρσι και ο κεντροαριστερός συνασπισμό, ο οποίος σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία θα έχει σχετικά μεγαλύτερη δυνατότητα να δημιουργήσει πλειοψηφίες. Δηλαδή, σε αυτό το σενάριο, θα μπορούσαν να προκύψουν εντάσεις από τη συμπεριφορά των βουλευτών του κεντροδεξιού συνασπισμού.
Πώς προσπαθεί ο Όρσι να διευρύνει τις συμμαχίες του; Ποιες είναι οι υποσχέσεις που δίνει στους ψηφοφόρους;
Δεν υπάρχουν πιθανές συμμαχίες με κόμματα δεδομένης της προαναφερθείσας εικόνας, και μάλλον προσπαθεί να δημιουργήσει αποστασιοποιήσεις ψηφοφόρων από τον κεντροδεξιό συνασπισμό, και από την Αριστερά έξω από το Ευρύ Μέτωπο, που είναι πολύ μικρή. Όσον αφορά τις υποσχέσεις, φυσικά, δίνονται με πολλούς τρόπους, που είναι δύσκολο να συνοψιστεί. Μεταξύ αυτών είναι εκείνες που επηρεάζουν τις τσέπες του πληθυσμού: ανάκαμψη των μισθών, αύξηση των κατώτατων συντάξεων, κλπ. Αλλά υπάρχουν επίσης υποσχέσεις που μπορούμε να ονομάσουμε «έμμεσες». Για παράδειγμα, η ανάκτηση του «Μπατλεσμού» που έκανε στη συζήτηση με τον Ντελγάδο συνδέεται με την ανάκτηση της εικόνας του Προέδρου Χοσέ Μπάτλε Ορντόνεζ, του κόμματος του Κολοράντο, που στις αρχές του 200ου αιώνα όχι μόνο εκσυγχρόνισε την Ουρουγουάη αλλά και προώθησε κοινωνικές και συνδικαλιστικές κατακτήσεις, απαιτήσεις που προήλθαν από τον 19ο αιώνα. Το Κολοράντο, λόγω της δεξιάς κλίσης του δυσκολεύεται ολοένα και περισσότερο να μιλήσει για αυτή την κληρονομιά χωρίς να παραβιάζει αυτά που κηρύττει και κάνει σήμερα. Έτσι, πίσω από εδώ υπάρχει κάτι περισσότερο από τις υποσχέσεις, είναι η ιδέα ότι αυτά τα ιδανικά μιας σύγχρονης χώρας με κοινωνική δικαιοσύνη ενσωματώνονται σήμερα στο Ευρύ Μέτωπο.
Τι θα κάνουν οι οργανώσεις που είναι στα αριστερά του Ευρέος Μετώπου; Κατά πόσο θα ψηφίσουν τον Όρσι;
Δεν μπορεί να υπάρχουν πάρα πολλές προσδοκίες, τόσο μεταξύ του εκλογικού σώματος του μικρού αντισυστημικού κόμματος που απέκτησε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση όσο και εκείνων που δεν την πέτυχαν, ειδικά των Οικολόγων και της αριστεράς της Λαϊκής Ενότητας/Εργατικού Μετώπου. Καμία από αυτές τις οργανώσεις δεν εξέδωσε δήλωση υποστήριξης στον Όρσι. Αντίθετα, το Ευρύ Μέτωπο μπορεί να ψαρέψει ψήφους μεταξύ εκείνων που υποστήριξαν το δημοψήφισμα για την κοινωνική ασφάλιση, αλλά χωρίς να ψηφίσουν κανένα κόμμα. Τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων δεν επιτρέπουν να γίνουν προβλέψεις για το τι θα συμβεί την Κυριακή. Ο δεξιός ψηφοφόρος στην Ουρουγουάη συνήθως δεν είναι πολύ ξεκάθαρος για την κομματική του ταυτότητα όπως είναι ο ψηφοφόρος του Ευρέος Μετώπου. Σε κάθε περίπτωση, η πιθανότητα να επικρατήσει τελικά ο Όρσι είναι εφικτή, υποστηριζόμενος μάλλον από τις μη σαφείς αποστασιοποιήσεις του εκλογικού σώματος του κεντροδεξιού συνασπισμού με επικεφαλής τον Ντελγάδο.