Εδώ και μερικούς μήνες, η τοπική αυτοδιοίκηση βρίσκεται αντιμέτωπη με σειρά από παλινωδίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας –και– στον τομέα της διαχείρισης των υδάτων.
Με δυο λόγια, η κυβέρνηση δια του ΥΠΕΝ –και όχι του αρμόδιου για τις Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης Αποχέτευσης Υπουργείου Εσωτερικών– αμπαλάρει με διαφορετικά περιτυλίγματα το πακέτο της πρόθεσής της για αναγκαστικές συνενώσεις δημοτικών επιχειρήσεων που διαχειρίζονται το νερό. Και λέμε «αναγκαστικές», διότι σε κάθε απόπειρά της βρίσκει σθεναρή αντίθεση από τους ανά τη χώρα Δήμους, την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και την Ένωση Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης Αποχέτευσης (ΕΔΕΥΑ), των οποίων η γνώση, η εμπειρία και η αρμοδιότητα διόλου δεν έχει, όλο αυτό το διάστημα, αξιοποιηθεί στη σύνταξη του περιεχομένου του πακέτου. Όπως δεν έχει ληφθεί υπόψη η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης των παρόχων ύδατος (ΔΕΥΑ και Δήμων), δεν έχουν αξιοποιηθεί οι διαθέσιμες σχετικές μελέτες (μελέτη DG Regio, εμπειρογνωμοσύνη Jaspers) ούτε η άποψη και οι προτάσεις της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), τη στιγμή μάλιστα που η ΡΑΑΕΥ θεσμοθετήθηκε από το ΥΠΕΝ με σκοπό όχι απλώς να εποπτεύει και να ρυθμίζει τον κλάδο υδάτων, αλλά και να καταθέτει προτάσεις αναδιοργάνωσής του.
Η πρώτη πράξη του τελευταίου δράματος που σκηνοθετεί η κυβέρνηση γύρω από αυτό το μεγάλο ζήτημα, παίχτηκε στα μέσα του Σεπτέμβρη, οπότε «με την πρόφαση της αντιμετώπισης της λειψυδρίας, χωρίς να έχει καταρτίσει και παραδώσει τόσο στην ΚΕΔΕ, όσο και στην ΕΔΕΥΑ, κανένα σχέδιο νόμου, όπως είχε δεσμευθεί, προέβη σε αποσπασματικές και μη συνεκτικές μεταξύ τους δηλώσεις για αναγκαστικές συνενώσεις των ΔΕΥΑ, που προφανώς αντίκεινται και στο Σύνταγμα και στους νόμους που διέπουν τη λειτουργία τους, καθώς και την προστασία των λειτουργικών αλλά και περιουσιακών τους δικαιωμάτων», όπως είχε επισημάνει με ανακοίνωσή της, στις 17 Σεπτεμβρίου, η ΕΔΕΥΑ.
Δύο μήνες αργότερα, το ΥΠΕΝ επανέρχεται δίνοντας στις εξαγγελίες μορφή σχεδίου νόμου «για τη μεταρρύθμιση των ΔΕΥΑ και των Δήμων». Καί τότε η ΕΔΕΥΑ, με ψήφισμα της έκτακτης γενικής συνέλευσης της, που πραγματοποιήθηκε στις 14 Νοεμβρίου, μιλούσε για «απορρύθμιση» και σημείωνε ότι «η λειψυδρία είναι ένα υπαρκτό πρόβλημα που για αντιμετωπισθεί απαιτεί σχεδιασμό, μελέτες και χρηματοδοτήσεις και όχι διοικητικές ρυθμίσεις και αναγκαστικές συνενώσεις ΔΕΥΑ και Δήμων».
Για να φτάσουμε, πριν μερικές μέρες, στην τρίτη πράξη του δράματος, στην οποία η κυβέρνηση επανέρχεται με νέο σχέδιο νόμου, «Εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης», «ένα συνονθύλευμα διατάξεων που αποτελείται από διατάξεις του ν. 1069/80 που μεταφέρθηκαν σχεδόν αυτούσιες στο νομοσχέδιο και νέες διατάξεις που προβλέπουν αναγκαστικές συνενώσεις των ΔΕΥΑ, καθώς επίσης και διατάξεις που αφορούν άλλα θέματα», όπως σχολιάζει η ΕΔΕΥΑ.
Ο ελέφαντας στο δωμάτιο
Πριν από όλα, η προτεινόμενη μεταρρύθμιση χωλαίνει σε δομικά σημεία, τα οποία σε κάθε τόνο, όλοι οι παραπάνω φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης επισημαίνουν στην κυβέρνηση:
1. Η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση αφορά τη διαχείριση του αστικού νερού, ενώ η σπατάλη νερού και η ασύδοτη χρήση του φυσικού πόρου γίνεται κυρίως στο αρδευτικό νερό που αποτελεί το 85% της συνολικής κατανάλωσης νερού στη χώρα μας.
2. Οι ΔΕΥΑ έχουν λειτουργικά και οικονομικά προβλήματα που οφείλονται κυρίως στο πρόγραμμα «Καλλικράτης», με το οποίο οι ΔΕΥΑ παρέλαβαν αχαρτογράφητη ενδοχώρα χωρίς πόρους και προσωπικό, και στην ενεργειακή κρίση και τις πολιτικές τιμολόγησης των ενεργειακών παρόχων, που εκτίναξαν το ενεργειακό κόστος των ΔΕΥΑ σε μη διαχειρίσιμα επίπεδα. Αυτά τα ζητήματα διόλου δεν αντιμετωπίζονται.
3. Το κύριο λειτουργικό πρόβλημα των ΔΕΥΑ είναι η υποστελέχωση, που οφείλεται σε αντίθετες στη νομική τους φύση μνημονιακές διατάξεις, οι οποίες εφόσον η χώρα μας βγήκε από τα μνημόνια επιβάλλεται να αποσυρθούν.
Συνεπώς, όπως σχολιάζει η ΕΔΕΥΑ, «τo νομοσχέδιο, ενώ διατείνεται ότι επιλύει συγκεκριμένα προβλήματα του τομέα υδάτων με τις ρυθμίσεις του, όχι μόνο δεν υιοθετεί βιώσιμες, λειτουργικές και σύμφωνες με το Σύνταγμα λύσεις, αλλά αντιθέτως δημιουργεί σοβαρότατα προβλήματα διαχείρισης του πόσιμου νερού στη χώρα μας, αφού φαίνεται ότι αγνοείται παντελώς η υφιστάμενη κατάσταση των τομέα υδάτων, υποτιμάται το έργο και η λειτουργία των παρόχων υπηρεσιών ύδατος δημοτικού χαρακτήρα (Δήμων και ΔΕΥΑ), δεν επιλύονται τα δύο βασικά τους προβλήματα που είναι η υποστελέχωση και το ενεργειακό».
Ευθεία επίθεση στην τοπική αυτοδιοίκηση
Μάλιστα, η κριτική εναντίον των κυβερνητικών σχεδιασμών στη διαχείριση των υδάτων αναδεικνύει το μοτίβο πίσω από όλο το πλέγμα των κυβερνητικών προβλέψεων που άπτονται της τοπικής αυτοδιοίκησης, υπογραμμίζοντας ότι της επιτίθενται ευθέως. Συγκεκριμένα σημειώνεται ότι «οι συνενώσεις των ΔΕΥΑ και των δημοτικών υπηρεσιών ύδρευσης στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα μεγάλα νησιά (Κρήτη, Εύβοια, Κέρκυρα, Κεφαλονιά) γίνονται χωρίς τη συναίνεσή της, με τρόπο αναγκαστικό και αντισυνταγματικό, εφόσον παραβιάζεται η συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της διοικητικής αυτοτέλειας υπέρ των ΟΤΑ (αρ. 102 του Συντάγματος), καθώς και η αρχή της εγγύτητας των υπηρεσιών στον πολίτη (αρ. 4 Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας): η άσκηση των αρμοδιοτήτων δημοσίου χαρακτήρα (όπως η ύδρευση) πρέπει να γίνεται από δημόσιες αρχές που βρίσκονται πλησιέστερα στον πολίτη).
Ενώ σημειώνεται ότι οι διατάξεις του νομοσχεδίου καταργούν την τοπική αυτοδιοίκηση, αφού προβλέπουν «τη συνταγματικά προβληματική απορρόφηση από δύο ανώνυμες εταιρείες, δηλαδή την ΕΥΔΑΠ και την ΕΥΑΘ, των ΔΕΥΑ εντός των περιφερειακών ενοτήτων της Αττικής και της Θεσσαλονίκης στις οποίες σήμερα η τοπική αυτοδιοίκηση διαχειρίζεται το πόσιμο νερό».
Υδροκέφαλο σχήμα χωρίς πραγματική επαφή
Προχωρώντας και πέραν των επί της αρχής, η κριτική εστιάζει σε σημεία του τελευταίου σχεδίου νόμου, καταδεικνύοντας ότι ο σχεδιασμός αυτός δεν μπορεί να είναι βελτιωτικός, διότι η αναγκαστική συνένωση των ΔΕΥΑ σε νέες δημοτικές επιχειρήσεις σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας, που προβλέπει το νομοσχέδιο, γίνεται με οριζόντιο τρόπο συνενώνοντας ανομοιογενείς φορείς, με διαφορετική λειτουργική και οικονομική κατάσταση και χωρίς να χρησιμοποιούνται αντικειμενικά κριτήρια (γεωγραφικά, οικονομικά κ.ά.). Παράλληλα, υποτιμά τον τρόπο με τον οποίο οι ΔΕΥΑ λειτουργούν και διαχειρίζονται την καθημερινότητά τους, η οποία έχει σε πολύ μεγάλο βαθμό το στοιχείο της τοπικότητας και της δυνατότητας άμεσης ανταπόκρισης στις τοπικές ανάγκες ύδρευσης - αποχέτευσης.
Επιπλέον, το χρονοδιάγραμμα των συνενώσεων δίνει χρονικό περιθώριο έξι μηνών με δυνατότητα παράτασης άλλων έξι, διάστημα που θεωρείται από τη θεωρία και την πράξη των συγχωνεύσεων απολύτως ανεπαρκές για ανάλογου μεγέθους εγχειρήματα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στην Ολλανδία για ανάλογο εγχείρημα απαιτήθηκαν δεκαοκτώ χρόνια.
Οι αιτίες ως προσχήματα
Όμως πέρα και πάνω από όλα, το νομοσχέδιο σε όλες τις μορφές του μέχρι και σήμερα αποτυγχάνει να κάνει αυτό που διακηρύσσει καθιστώντας το έτσι το ιδανικό πρόσχημα: Δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα της λειψυδρίας που οξύνεται λόγω της κλιματικής κρίσης με συγκεκριμένα, επιστημονικά τεκμηριωμένα και εφαρμόσιμα μέτρα, αλλά αναθέτει το θέμα στη θυγατρική εταιρεία της ΕΥΔΑΠ, την ΕΥΔΑΠ Υποστήριξης Α.Ε. υποδεικνύοντάς την για επίλυση ζητημάτων ακραίας λειψυδρίας, η οποία, ωστόσο, δεν έχει ακόμα συσταθεί…
Και τι προβάλλει στο τέλος του τούνελ: Αυξήσεις στα τιμολόγια του νερού, το τέλειο πρόσχημα για «ομαλή» μετάβαση προς την ιδιωτικοποίηση.